Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
91 likvidliyin yüksək olması idi. Likvidliyin şişirdilmiş qiymətləndirilməsi bazar köpüklərinin formalaşmasına təkan verdi. Strukturlaşdırılmış istiqrazlar kimi yeni törəmələrin “örtülməsi” üçün fond bazarlarının kapitallaşması böyüdü. Müasir böhran ABŞ iqtisadiyyatında hökm sürən ziddiyətlərin nəticəsidir. Bununla belə ABŞ dünya iqtisadiyyatının lideri olaraq qalır və dolların dünya valyuta sistemində yeri son illərdə demək olar dəyişməyib. Buna əsaslanıb onu demək olar ki, dolların dünya iqtisadiyyatında ehtiyat valyuta kimi əsas rol oynamasını nəzərə almaqla dünya maliyyə sistemində dəyişikliklər etmək lazımdır. Dünya iqtisadiyyatının qloballaşması ölkələrin qeyri-bərabər inkişafı arasındakı fərqi daha da böyüdür. İnkişaf etmiş ölkələrin daha da inkişaf etməsinə, əksinə olaraq isə inkişaf etməkdə olan ölkələrin sürətinin inkişaf etmiş ölkələrə çatmayaraq dahada geriləməsinə səbəb olur. Dissertasiya işində böhranın iki mərhələsini fərqləndirmişik. 2008-ci ildə başlayan birinci mərhələsi böyük maliyyə itkiləri ilə yadda qaldı. Çoxlu sayda banklar və kredit şirkətlərinin, sığorta şirkətlərinin, müəssisə və fabriklərin iflas etməsi ilə nəticələnmişdir. Demək olar bütün dünya ölkələrində iqtisadi artım sürəti yavaşıdı və xarici ticarət də zəiflədi. Böhranın ilkin əlamətlərini hiss edən bütün inkişaf etmiş dövlətlər antiböhran tədbirlərinə başladılar. Böhranın birinci dalğası ölkələrin qeyri-bərabər inkişafına səbəb olan amilləri dərinləşdirdi: - Çoxsaylı etnik münaqişələrə səbəb oldu . - Siniflərarası təbəqələşmənin dərinləşməsinə səbəb oldu. İşsiz və yoxsulların sayı artdı . - Mülkiyyət. Sərfəli ipoteka kreditləri əmlak artımını stimullaşdırdı və nəticədə potensial borcların sayını artdı. - Fond bazarında kiçik köpüklərin əsassız şəkildə şişirdilməsi baş verdi. - Enerji sektorunda artan böhran ölkələr arasında qeyri-bərabərliyə səbəb oldu. - Bir çox ölkələrdə əhalinin kütləvi yoxsullaşması yeni texnologiyaların tətbiqi imkanını aşağı salır və nəticədə istehsalın həcminin aşağı düşməsinə səbəb oldu. 92 Böhran dünya ölkələrinə ümumi antiböhran mexanizmini yaratmağın vacibliyini göstərdi və bunun nəticəsində G20 ölkələrinin sammiti oldu və bəyannamə qəbul edildi. İnkişaf etmiş ölkələrdə həyata keçirilən antiböhran tənzimləmələrinə baxmayaraq dünya iqtisadiyyatında sadəcə müvəqqəti sabitliyə nail olunmuşdu. Artıq 2011-ci ildən isə inkişaf etmiş ölkələrdə yenidən ümumi borc böhranı hiss olunmağa başlandı. Avrozonada borc böhranının baş verməsi bunu sübüt edir. Bununla da böhranın “ikinci dalğa”sı başladı. İkinci dalğa dünya ölkələrinin qeyri-bərabər inkişafını daha da artırdı. Bundan başqa bu mərhələdə də kütləvi müflisləşmələr oldu, işsizlərin sayı durmadan artırdı, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyəti olduqca gərginləşmişdir. Böhranın bu qədər uzunmüddət davam etməsi həm inkişaf etmiş, həm də inkişafda olan ölkələrin iqtisadiyyatları arasında uçurumu daha da dərinləşdirdi. Birinci dalğadan sadəcə silkələnən inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatı ikinci dalğanın təsiri ilə yerlə yeksan oldu. Böhranın nəticələrini ümumi səkildə aşağıdakı kimi qiymətləndirmək olar: - Həm inkişaf etmiş , həm də inkişafda olan ölkələrin iqtisadi artımı zəifləmişdi; - İstehlakın zəifləməsi baş vermişdir, yəni tələbin aşağı düşməsi ilə istehsal və bölgü sferaları zəifləmişdir; - İstehsal sektorunun zəifləməsi çoxlu sayda müəssisə və şirkətlərin zəifləməsinə və hətta müflisləşməsinə səbəb oldu; - Şirkətlərin zəifləməsi və bağlanması ilə işçilərin ixtisarı oldu, işsizlərin sayı artdı; - Maliyyə sektorunda zəruri islahatların aparılmaması maliyyə əməliyyatları iştirakçılarının fəaliyyətinin və əməliyyatlarının qeyri-şəffaf qalmasına, bu da öz növbəsində bərpaya mane olan likvidliyin azalmasına səbəb olmuşdur; - Dünyada neft məhsullarına tələbat sürətlə aşağı enmişdir və xammalın qiyməti də aşağı düşmüşdür ki, bu da neft ölkələri üçün çətinliklər yaratmışdır; - Qlobal ticarət zəifləmişdir və bu tendensiya bir çox sənaye sahələrini əhatə etmişdir. 93 Maraqlıdır ki, böhranın mənfi təsirləri ilə bərabər müsbət təsirləri də vardır: - Daha dayanıqlı iqtisadi model yaranması ilə nəticələnə bilər; - İş yerini itirmək qorxusu işçilərin öz işinə məsuliyyətini artırır, həmçinin gəlirlərini daha səmərəli tənzimləyirlər; - Yeni sənaye və istehsal sahələrinin yaranması yeni iqtisadi-siyasi alətlərin ortaya çıxması üçün zəmin yaranır; - Neft ehtiyatları tükənmək üzrədir və onun bərpası daha çox vəsait tələb edəcək və bu səbəbdən alternativ enerji mənbələri ticarət baxımından daha əlverişli və rəqabət qabiliyyətli olacaq; - Rusiya kimi OPEK-ə qeyri-üzv ölkələr bu təşkilata qoşularaq vahid enerji siyasəti aparmağa məcbur olacaqlar; - Əlavə ehtiyatlar kəşf ediləcək və s. Cari böhran qlobal maliyyə sistemində böyük bir çevrilişə ehtiyac olmasını nümayiş etdirir. Bundan əlavə cari qlobal maliyyə-iqtisadi böhranının təhlilindən belə nəticə çıxartmaq olur ki, böhranın inkişafını ayrı-ayrı göstəricilər əsnasında deyil, onların birgə - bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi formasında baxmaq lazımdır. Belə ki, makroiqtisadi və mikroiqtisadi amillər maliyyə bazarında maliyyə sabitliyi konsepsiyası əsasında birlikdə nəzərə alınmalıdır. Müasir dövrdə beynəlxalq maliyyə sisteminin bütün iştirakçıları üçün daha aydın qaydalar lazımdır. Bu günkü mərhələdə maliyyə proseslərini idarə etmək üçün tamamilə yeni yanaşmalar yaradılmalıdır və maarifləndirmələr aparılmalıdır. Buna əsasən qlobal maliyyə münasibətlərinin tənzimlənməsi probleminin iki həll yolunu göstərmək olar: 1). Maliyyə prosesində sabitliyi təmin edən beynəlxalq prinsiplərin, standartların və qlobal alətlərin hazırlanması. 2). Qlobal rəqabəti idarə edən ixtisaslaşdırılmış beynəlxalq qurumun yaradılması, tədricən əsas beynəlxalq iqtisadi əməliyyatları idarə edən beynəlxalq institutun yaradılması. Yuxarıda göstərilən təkliflərdən başqa böhranın aradan qaldırılması üçün həm inkişaf etmiş , həmdə inkişafda olan ölkələrin aşağıdakı tədbirləri həyata keçirməsi lazımdır: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|