Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Türk dövl ətl əri çoxt ər əfli siyasi əlaq əl ər sistemind ə
196 təşkilatlar çərçivəsində hazırlanmış bəyanat və sənədləri imzalamaqla kifayətlənir. Müstəqillik dövründə Azərbaycan iqtisadiyyatını Orta Asi- yanın türk dövlətlərinin iqtisadiyyatı ilə birləşdirən başlıca amillər iqtisadiyyatın inkişafındakı oxşar cəhətlərin, iqtisa- diyyatın modernləşdirilməsi, iqtisadi həyatın demokratik və bazar iqtisadiyyatı normalarına keçməsi təşkil etmişdir. Bu dövrdə müstəqillik əldə etmiş türk dövlətləri başqa dövlətlərdə hər hansı istehsal sahəsinə investisiya qoya bilmirdilər. Orta Asiyanın türk dövlətlərinin Azərbaycan iqtisadiyyatına və ə ksinə Azərbaycanın onların iqtisadiyyatına investisiya qoy- masından söhbət gedə bilməzdi. Bu dövlətlər iqtisadi əlaqə sahəsində başlıca olaraq bir-biriləri ilə əməkdaşlığı ticarət sahəsində aparırdılar. Qazaxıstan və Türkmənistanla isə neft məhsullarının dünya bazarlarına ötürülməsi sahəsində də birgə fəaliyyətlər də mövcuddur. 1996-cı ildən sonra bu dövlətlər arasında mövcud olmuş müsbət irəliləyişlərə baxmayaraq iqti- sadi əlaqələrin vəziyyətini qənaətbəxş qiymətləndirmək olmaz. Belə ki, həmin dövrdə bu dövlətlər arasında mövcud olan iqtisadi əlaqələrin müxtəlif formalarından yalnız ticarət əla- qələri sahəsində müntəzəm olaraq iş aparılmışdır. Kapital qoyuluşu, müştərək müəssisələrin yaradılması və başqa sahə- lərdə olan əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində heç bir iş görülməmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Orta Asiyanın türk döv- lətlərindən yalnız Qazaxıstan Respublikası ilə əlaqələrimiz sabit və normal inkişaf yolu keçmişdir. Orta Asiyanın digər türk dövlətləri ilə münasibətlərdə Azərbaycan Respublikası vaxtaşırı müəyyən problemlərlə qarşılaşmış, bəzən bu prob- lemlər müəyyən zaman keçdikdən sonra aradan qaldırılmış, bəzən isə həlli mümkün olmayan problem səviyyəsinə çatmışdır. downloaded from KitabYurdu.org 197 4. Türk dövlətləri çoxtərəfli siyasi əlaqələr sistemində Türk dövlətlərinin beynəlxalq münasibətlərin subyektinə çevrilməsi və xeyli dərəcədə ona təsir etməyə başlamasına tarixin qanunauyğun inkişafının nəticəsi kimi baxılmalıdır. SSR -nin dağılması nəticəsində türk xalqlarını təmsil edən 5 müstəqil dövlətin yaranması qüvvələr nisbətinin dəyişməsində mühüm rol oynadı. Eyni zamanda bir sıra türk xalqlarının muxtar qurumlarının möhkəmlənməsi dövlətçilik ənənələrinin bərpa edilməsi yolunda ciddi addım sayılmalıdır. Türk xalq- larının təmsil etdikləri müstəqil və muxtar dövlət qurumları ciddi siyasi, iqtisadi, hərbi, ərazi potensialına malikdirlər. Türk dünyasının hərbi-iqtisadi potensialına gəldikdə qeyd etmək kifayətdir ki, müstəqil və muxtar türk qurumlarında ildə 200 milyon tondan artıq neft, 160 milyard kubmetr qaz, 250 milyon tona yaxın kömür çıxarılır, 17 milyon ton polad, 9 milyon tona yaxın çuqun, 16 milyon ton qara metal, 3550 milyard kilovat saat elektrik enerjisi, 3 milyon tondan artıq pambıq lifi, müasir silahlar, maşın və mexanizmlər istehsal edən zavodlar, müxtəlif məhsullar buraxan fabriklər fəaliy- yətdədir. Türk xalqlarının ərazilərində becərilən taxıl və digər yeyinti məhsulları nəinki özlərini, bir sıra digər ölkə xalqlarını da dolandıra bilər. Bütün bu və digər imkanlar türk dünyası daxili inteqrasiya üçün əlverişli özül ola bilər. Bütün bunlarla yanaşı qeyd edilməlidir ki, türk dünyasının qabaqcıl ölkələrin inkişaf axınına qoşulması yolunda ciddi çətinliklər və maneələr mövcuddur. lk növbədə onu qeyd et- mək lazımdır ki, türk xalqlarının inkişaf səviyyələri müxtəlif- dir. Siyasi məsələlərə gəldikdə isə qeyd edilməlidir ki, türk dünyasının birliyinin yaranması həm Qərbi, həm də Şərqi narahat edir. Türk dövlətləri arasında çoxtərəfli əlaqələrin qurulması və inkişaf etdirilməsi sahəsində dövlət başçılarının artıq ənənəvi downloaded from KitabYurdu.org 198 xarakter almış Zirvə toplantıları xüsusi yer tutur. Zirvə toplan- tıları türk dövlətlərinin dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndiril- məsi, demokratik-hüquqi dövlətlər yaradılması, siyasi prinsiplərin bərqərar edilməsi sahəsinda mühüm rol oynayır. Zirvə toplantılarının keçirilməsi təşəbbüsü Süleyman Dəmirələ məxsusdur. O, 1992-ci ilin mayında Türkiyənin baş naziri vəzifəsində Azərbaycana və Orta Asiyaya rəsmi səfəri zamanı belə bir təşəbbüslə çıxış etmişdir. Azərbaycan rəhbərliyi bu təklifi dəstəkləmişdi və respublikamız Zirvə toplantılarının fəal iştirakçılarındandır. 2011-ci ilədək olan müddətdə türk dövlət başçılarının 10 sammiti keçirilmişdir. Türk dövlət başçılarının ilk Zirvə toplantısı 1992-ci il oktyabrın 30-31-də Ankarada keçirilmişdir. Bu toplantıda türk dövlətlərinin inteqrasiyasına xidmət edən qərarlar qəbul edil- mişdi. Əsasən iqtisadi əlaqələrə həsr edilən bu toplantının başlıca məqsədi həm də siyasi-mənəvi birliyin yaradılmasına çalışmaqdan ibarət idi. Yekun “Ankara Bəyannaməsi”nin qə- bulu dövlətlərimiz arasındakı əlaqələrin inkişafı yolunda mü- hüm irəliləyiş oldu. Bununla gələcək inteqrasiyaya və növbəti Zirvə toplantılarına təkan verildi. Ankarada əldə olunmuş razılığa görə ikinci Zirvə toplantısı 1993-cü ilin mayında Bakıda keçirilməli idi. Ancaq bu toplantı ə vvəlcə təxirə salındı, sonra da onun vaxtı 1994-cü ilin yanvarına dəyişdirildi. Lakin sammit bir qədər gec baş tutdu və həm də Bakıda keçirilmədi. Buna səbəb Rusiyanın bu tədbirin Bakıda keçirilməsinin əleyhinə olması idi. Rusiya tərəfi bunu onunla əsaslandırırdı ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqi- şə sinin kəskinləşdiyi bir vaxtda belə bir toplantının Bakıda keçirilməsi Orta Asiyanın türk dövlətləri ilə Ermənistanın münasibətlərində gərginlik yaradar. Türk dövlət başçılarının ikinci Zirvə toplantısı 1994-cü il oktyabrın 18-19-da stanbulda keçirildi. Bu toplantıda dövlət başçılarının Ankara toplantısından keçən müddətdə siyasət, təhsil, mədəniyyət və iqtisadiyyat sahələrində, habelə digər downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|