Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HƏMĠDBƏY ġAHTAXTĠNSKĠ
79
etdiyi ikinci kabinədə ( 22. 12. 1919) əmək və torpaq naziri təyin olunmuşdur. Azərbaycanda ilk ali məktəb olan Bakı Dövlət Universitetinin təşkil edilməsində (1919) Ə.Pepinovun müəyyən xidmətləri vardır. Parlamentdən Universitetin təşkili məsələsinin müzakirəsinin sürətləndirilməsində və bu məqsədlə pul vəsaiti ayrılmasında Ə.Pepinovun böyük əməyi vardır.
1918- 1920-ci illərdə Bakıda təntənəli ―Azərbaycan gecələri‖ konsertinin və bir çox müsamirələrin təşkili də onun adı ilə bağlıdır.
1920-ci il martın 30-da N. Yusifbəylinin hökümət kabinəsinin istefaya çıxması ilə əlaqədar Ə.Pepinov tutduğu vəzifəni tərk etmişdir. O, həmin il aprelin əvvəllərində Azərbaycan parlamentinin üzvü Rəhimbəy Vəkilovla birlikdə Sovet Rusiyası höküməti ilə danışıqlar aparmaq üçün Qroznı şəhərinə getmişdir. Azərbaycan parlamentinin təşəbbüsü ilə görülmüş bu tədbirdən məqsəd Samur körpüsünün şimal tərəfində dayanmış 11 Qızıl Ordunun Bakı üzərinə gözlənilən yürüşünü ləngitmək və nizami Azərbaycan ordusu hisssələrini Dağlıq Qarabağdan təcili Bakıya qaytarmaq idi. Məlum olduğu kimi, beynəlxalq imperalizmin göstərişi ilə həmin ilin martında Daqlıq Qarabağda Azərbaycan əleyhinə böyük üsyan qaldırılmışdı. Bu avantürüst plandan məqsəd nizami Azərbaycan ordusu hissələrini Bakıdan çıxartmaq idi. Həmin ilin martında qanlı Əsgəran döyüşündən sonra daşnak qoşunlarının tamamilə darmadağın edildiyinə baxmayaraq, Azərbaycan ordusu hissələrini Bakıya qayıtmağa macal tapmamışdı. Bu vaxt Bakıda cəmisi iki minə yaxın əsgər qalmışdı. Onlar da dövlət idarələrini qoruyurdular. ADR –in paytaxtı Bakı tam müdafiəsiz idi...
Əhmədbəy Pepinov Azərbaycanda mədəni – maarif və nəşriyyat işlərinə rəhbərlik etmişdir. 20-ci illərdə onun ―Maarif və mədəniyyət‖, ―Bakinski raboçi‖ və .s mətbuat orqanlarında xeyli məqaləsi dərc olunmuşdur. Həmin illərdə təqiblərə məruz qalan Əhmədbəy Pepinov 1930-cu ildə Ulyanovsk şəhərinə köçmüş və orada yaşamışdır. 1934-cü ildən o, Alma – Atada Qazaxıstan SSR maarif nazirinin müavini vəzifəsində işləmişdir. Öz dövrünün tanınmış şəxsiyyətlərindən biri olan Ə.Pepinov 1938-ci ildə Stalin represiyası nəticəsində həlak olmuşdur.
Mövsüm Əliyev
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
80
Odlar yurdu, № 16, (447) avqust 1989.
Həmidbəy Ağa Xəlil oğlu Şahtaxtinski 1880-ci il mart ayının 12-də Azərbaycanın Naxçıvan qəzasının Şahtaxtı kəndində anadan olmuşdur. Orta təhsilini Naxçıvan gimnaziyasında başa vurduqdan sonra o, İrəvan müəllimlər seminariyasında oxumuş, orada ―Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti‖ nin üzvü seçilmişdir. Sonra H. Şahtaxtinski Odessa Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşdur. Odessa həyatı onun bir siyasi və ictimai xadim kimi formalaşmasında dərin iz buraxmışdır. Həmidbəy Şahtaxtinski Universitetdə yaradılmış ―Azərbaycan həmyerlilər təşkilatı‖nın başçılarından və fəal üzvlərindən biri idi.
H. Şahtaxtinski 1912-ci ildə ali təhsilini başa vurub Gəncəyə gəlir, şəhərin ictimai – siyasi həyatında yaxından iştirak edir. O Yelizavetpol (Gəncə) dairə məhkəməsində andçı – müvəkkilin köməkçisi vəzifəsində iki ilə yaxın işlədikdən sonra Bakıya köçərək burada dairə məhkəməsində eyni vəzifədə işə başlayır.
1917-ci ildə Rusiyada fevral – burjua inqilabı baş verdi. Həmin ilin mart ayından bütün partiyalar açıq fəaliyyətə keçdilər. Yeni partiyalar da təşkil olunmağa başladı. Rusiyanın müstəmləkə xalqları öz müstəqil dövlətlərini yatarmaq və azad yaşamaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Məhz belə bir dövrdə H. Şahtaxtinski siyasi fəaliyyətə başlamışdı. Bildiyimiz kimi, keçmiş Rusiya imperiyasına daxil olan və çarizmin milli – müstəmləkə zülmünə məruz qalan xalqların böyük əksəriyyəti dil, adət, ənənə cəhətcə bir – birinə yaxın olan müsəlmanlardan ibarət idi. Buna görə də bu xalqlar imperializmə və müstəmləkə zülmünə qarşı mübarizədə islam dini bayrağı altında birləşirdilər. Fevral – burjua inqilabından sonra təsis edilən ―Rusiyada müsəlmanlıq partiyası‖ 1917-ci il noyabrın axırlarından etibarən özünü ―İttihad‖ partiyaası adlandırdı, siyasət meydanına bu adla qədəm basdı. Partiyanın proqram və əməli fəaliyyətinə sırf islam ideologiyası və siyasəti hakim kəsilmişdi. Qarabəy Qarabəyovun (1874 - 1953) sədr olduğu bu partiya M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası‖ ―Müsavata‖ qarşı zidd cəbhə tuturdu. ―Müsavat‖ partiyası www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 81
Rusiyanı Federativ şəkildə qurmaqla onun tərkibində Azərbaycana muxtariyyət tələb edirdisə, ―İttihad‖ partiyası hər şeyi islam ideologiyasında görürdü və xalqın milli dirçəlişinə zidd çıxırdı.
H. Şahtaxtinski Azərbaycan milli şurasının üzvü idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. H. Şahtaxtinski bitərəf F. Xoyskinin təşkil etdiyi ikinci (17. 6. 1918) və üçüncü (26. 12. 1918) hökümət kabinələrində maarif nazirinin müavini vəzifəsini icra etmişdir. O, 1918-ci il dekabrın 7- də təntənəli sürətdə açılmış Azərbaycan parlamentinə üzv seçilmiş, nazirlər şurasının sədri Nəsibbəy Yusifbəylinin təşkil etdiyi birinci hökümət kabinəsində də (14. 4. 1919) həmin vəzifədə işləmişdir. H. Şahtaxtinski o dövrdə Azərbaycan Respublikasının şəhər və kəndlərində ana dilində məktəb və seminariyaların açılmasına və digər mütərəqqi tədbirlərin həyata keçirilməsinə böyük əmək sərf etmişdir. Azərbaycanın ilk ali məktəbi olan Bakı Dövlət Universitetinin təşkilində onun xidmətini qeyd etmək lazımdır.
H. Şahtaxtinski nazirlər şurasının sədri N. Yusifbəylinin 1919-cu il dekabrın 22-də təşkil etdiyi ikinci hökümət kabinəsində maarif və dini etiqad naziri təyin olunmuşdur. Bir müddət sonra, 1920-ci il martın 5-də istefaya çıxmışdır.
Həmidbəy Şahtaxtinski o dövrdə Bakıda mövcud olmuş bir çox mədəni və maarif cəmiyyətlərinin rəhbərliyinə daxil idi.
1920-ci il aprelin 27-də baş verən hadisələrdən sonra H. Şahtaxtinski Bakı Dövlət Universitetində dərs deyən ilk azərbaycanlı kadrlardan və ana dilində ilk mühazirə oxuyan müəllimlərdən biri idi. 1930-cu ildə ona professor adı verilmişdir. H. Şahtaxtinski universitetdə dərs deməklə yanaşı 1926-cı ildə burada tibb fakültəsini də bitirmişdir.
H. Şahtaxtinski Stalin repressiyası nəticəsində 1941-ci ildə həbs edilmiş və 1943-cü il fevralın 3-də Arxangelsk vilayətində həlak olmuşdur.
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|