Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
135 ƏLAVƏLƏR PĠFAQORÇULAR VƏ YENĠ PĠFAQORÇULUQ Pifaqor və pifaqorçular Qədim yunan mütəfəkkiri Pifaqoras (Pythagoras) (e.ə. 580-500) Samos adasında anadan olmuĢdur. Sonra o, Cənubi Ġtaliyaya köçüb, orada Kroton Ģəhərində dini ittifaq (təriqət) yaratmıĢdı. Pifaqorasın özündən heç bir əsər qalmamıĢdır. Buna görə də Pifaqoras və onun ardıcıllarının dünyagörüĢü yalnız nisbi təsvir edilə bilər. Onlar tərəfindən hansı fikirlərin irəli sürülməsi haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Məlumdur ki, e.ə. V-IV əsrlərdə pifaqorçuluq ideyaları təkmilləĢdirilib, yeni keyfiyyət və məzmun almıĢdı, oraya çoxlu yeni ideyalar daxil olunmuĢdu. Yalnız onu demək olar ki, Pifaqorasın yaĢadığı dövrdə, onun təliminin ümumi nəzəriyyəsi, ondan sonra isə, pifaqorçuluğun fəlsəfəsi yaranmıĢdı. Daha sonra isə pifaqorçuluq yeni platonçuların fəlsəfəsi ilə birləĢib, onun daxilində ərimiĢdi. Rəvayətlərə görə, Krotona gələndən sonra, Pifaqoras dini-fəlsəfi «Pifaqorçular ittifaqı» yaratmıĢdı. Bu ittifaqın yaradılmasında məqsəd - ən istedadlı və ağıllı adamları birləĢdirərək, onları cəmiyyəti idarə etmə iqtidarında olan qüvvəyə çevirməkdən ibarət olmuĢdu. Bu adamlar həm elmi, həm də əxlaqi cəhətdən baĢqalarından seçilərək, cəmiyyətin aristokrat təbəqəsini təĢkil etməli idilər. Məhz bu cür fəaliyyətlərinin nəticəsində, pifaqorçular Krotonda tanınmıĢdılar. «Pifaqorçular ittifaqı» gizli dini-fəlsəfi təĢkilat idi, onun daxili həyatı haqqında heç kəsə məlumat verilmirdi. Ġttifaqa yeni üzvlər, yalnız sınaqlardan keçəndən sonra qəbul edilirdilər. Bunun üçün xüsusi dini mərasim də keçirilirdi. Məlumdur ki, Pifaqoras bir sıra əxlaqi və mənəvi prinsiplər irəli sürmüĢdür. O deyirdi ki, insan nadanlıqdan, ailə ixtilaflarından, fitnədən, biclikdən aralanıb, üç ideala can atmalıdır: gözəllik və Ģərəfə; həyatda faydalı olan Ģeyə; ləzzətli və həzz verici Ģeylərə. Bu ifadələrdə əxlaqsızlıq deyil, möminlik nəzərdə tutulur. Pifaqorçular çox sərt həyat tərzi çərçivəsində yaĢayırdılar. Səhər tezdən yuxudan ayılırdılar, idmanla məĢğul olurdular. Gün ərzində hansı 136 iĢlərin görülməsini planlaĢdırırdılar və daim əmək fəaliyyətində idilər. AxĢamlar isə, bir yerdə yığılıb, keçdiyi günə yekun vururdular və tanrılarına ibadət edirdilər. Heyvan ətini yemirdilər, cadulara qarĢı ayinlər tərtib etmiĢdilər. Eyni zamanda pifaqorçular zehni əməyə də böyük əhəmiyyət verirdilər. Onlar təbabət, psixoterapiya, riyaziyyat və baĢqa elmləri inkiĢaf etdirirdilər. Pifaqorusun özunə bir neçə elmi ixtira aid edirlər. Onun ən böyük ixtiralarından biri həndəsədə düzbucaqlı üçbucağın hipotenuza ilə katetlərin münasibətləri haqqında teoremdir. Pifaqorçularda biliyin iki növü vardır: ―akusmata‖ (eĢidilən) – müəllimlərdən Ģagirdlərə verilən Ģifahi və dəlilsiz biliklər; ―matemata‖ (elm, bilik) – biliyin özü. Ġctimai həyatda pifaqorçular hakimiyyət problemlərinə diqqət yetirirdilər və cəmiyyətin hakimiyyətsiz qalmasını yol verilməz hesab edirdilər. Ən ali hakimiyyət tanrılara məxsusdur. Onları tanımaq və onlara ibadət etmək hamının borcudur. Tanrılardan sonra, hökmdarlara, böyüklərə, ata-anaya və sonda qanunlara tabe olmaq lazımdır. Pifaqoras həm də ―kosmos‖ anlayıĢını müasir mənada, yəni bütün dünyanı əhatə edən fəza kimi baĢa düĢürdü, onun qanunauyğunluğu və ahəngdə olması haqqında danıĢırdı. Dünyanın və kosmosun gözəlliyi, yalnız düzgün, intizamlı həyat tərzi sürən insanlar üçün açılır. Kosmosun ahəngini insan həyatına keçirmək pifaqorçuların ideallarından biri idi. Pifaqorçuların kosmoqoniyasına görə, dünya bir kürədir, sonsuz və əbədi boĢluqlardan yaranıb və o boĢluqlarla nəfəs alır. Bu nəfəs alma nəticəsində dünya geniĢlənir və bölünür, göy cisimləri, hərəkət və zaman yaranır. Dünyanın mərkəzində od, Zevsin evi, təbiətin qanunu Prinsipi yerləĢir. Sonra isə, oddan yaranmıĢ yer, planetlər və ulduzlar gəlir. Onlar odun ətrafında yerləĢir. Göründüyü kimi, pifaqorçular yeri kainatın mərkəzi hesab etmirdilər və onu kürə Ģəklində təsəvvür edirdilər. Pifaqoras ruhların bir bədəndən baĢqa bədənlərə köçməsinə inanırdı. O hesab edirdi ki, hər Ģey müəyyən müddətdən sonra yenidən dünyaya gəlir. Ruh günahlara görə bədəndə qalmağa məhkumdur. Həyatın ən baĢlıca məqsədi, onu bədən əsarətindən qurtarmaqdan və baĢqa bədənlərə köçməyə imkan verməməkdən ibarətdir. Buna nail olmaq üçün, pifaqorçuların həyat tərzini yaĢamaq lazımdır. Pifaqoras təliminin tərkib hissəsi olan rəqəmlərin mistikası xüsusi maraq doğurur. Onların inanclarına görə, rəqəmlər əĢyalarda əks olunur, hətta Ģeylər rəqəmlərin obrazlarıdır, onlar hər Ģeyin əsası və səbəbidir. Bu təkcə cismi olan Ģeylərə deyil, həm də mücərrəd anlayıĢlara aiddir. Hər Ģey, o cümlədən dini, etik, sosial və s. problemlər riyazi mahiyyət daĢıyır. 137 Rəqəmlər həndəsi mənada baĢa düĢülürdü. Belə ki, nöqtə – vahiddir; iki nöqtədən düz xətt alınır; üç nöqtə – artıq müstəvidir. Burada müxtəlif həndəsi fiqurlar haqqında anlayıĢlar yaranır. BeĢ guĢəli ulduz pifaqorçuların rəmzi idi. Yeni pifaqorçuluq Bizim eramızdan əvvəl IV əsrdə Pifaqoras məktəbinin fəaliyyəti sona çatmıĢdı. Buna baxmayaraq, bu məktəbin ideyaları antik dünyagörüĢündə müxtəlif formada təzahür edirdi. Xüsusi ilə də Plato və onun bəzi ardıcılları pifaqorçuluq təliminin bəzi fikirlərini öz fəlsəfi görüĢlərinə daxil etmiĢdilər. Bu rəqəmlər, tale haqqında təlimə, kosmoloqiyaya, kosmoqoniyaya aid idi. Platodan sonra bu cür ideyaların ardıcılları Spevsippos (Speusippos) və Ksenokratos olmuĢdur. Lakin sonra, yunan fəlsəfəsində materialist təmayüllər, mistik və idealist təlimlərin təsirini zəiflətdirmiĢdilər. Bununla yanaĢı, müxtəlif gizli pifaqorçu dərgilərində bu təlim bir din kimi təbliğ edilirdi. Bu cür dini təmayüllər sonrakı dövrlərdə antik dünyada geniĢ Ģəkildə yayılmağa baĢlamıĢdı. Bu proses böhran içində olan Romada daha da sürətlənmiĢdir. Orada bizim eramızın I əsrində pifaqorçuluq platoçuluqla qarıĢıq Ģəkildə yenidən meydana gəlir və dini-mistik bir təlimə çevrilir. Daha doğrusu, bu proses platoçuluğun əsasında təĢəkkül tapmıĢ pifaqorçuluq təliminin bərpası kimi qiymətləndirilə bilər. Bu yeni yaranan təlimi yeni pifaqorçuluq (neopifaqorçuluq) adlandırırlar. Yeni pifaqorçular, platoçuluqla stoya və peripatetik 271 məktəbin ideyalarını eklektik Ģəkildə birləĢdirməyə çalıĢırdılar. Bu təlimin ardıcılları abidliyi, ölümdən sonra həyatın davam etməsini, ruhun mövcud olmasını təbliğ edirdilər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, yeni pifaqorçuluq bir dini təlim kimi tanınmıĢdır. Onun ən məĢhur nümayəndələrindən biri Tianlı Apollonios idi. O bir ―peyğəmbər‖ kimi tanınmıĢdı, camaata müxtəlif möcüzələr göstərərək, onları pifaqorçuluq əqidəsinə dəvət edirdi. Apollonios haqqında rəvayətləri kiçik Filostratos (Philostratos) «Apollonios Tyanensis epistolae» (Tianlı Apolloniosun həyatı) kitabında (III əsr) qələmə almıĢdı 272 . Bu kitabda onun Hindistana, Romaya, Yunanıstana, Misirə, Ġspaniyaya səyahətlərindən və 271 Peripatetiklər (yunancə "peripatetikos" - gəzinti zamanı əldə edilən bir Ģey deməkdir) – Aristotel məktəbinin ardıcıllarıdır. 272 Bax: Filostrat, V. Ar. // Ранович А. Б. Первоисточники по истории раннего Христианства. Античные критики Христианства. М.: Политиздат, 1990, с. 154- 157. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|