Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 Misirin ən məĢhur rahiblərindən biri Misirli Makarius (Macarius) olmuĢdur. O təxminən 295-ci ildə anadan olmuĢdur. 30 yaĢında olarkən o tərkidünya olaraq səhralara getmiĢ və 60 il ərzində orada rahib həyatını yaĢamıĢdı və 390-cı ildə vəfat etmiĢdir. Makarius tərəfindən bir sıra kitablar yazılmıĢdır. Lakin bu gün, onların bir çoxunun həqiqətən ona aid olub- olmaması haqqında tədqiqatçılar arasında böyük Ģübhələr vardır 259 . Bu kitabların ən tanınmıĢı «Mənəvi söhbətlər» 260 adlanır. Bu əsərdə müəllif, Bibliya rəvayətlərini alleqorik tərzdə yozmalara məruz qoyurdu. Tanrı ilə ünsiyyətə çatma məqamı Makarius üçün əqlin vasitəsi ilə baĢ verməməlidir, qəlblə duyulmalıdır. Ümumiyyətlə qəlb, onun fikrincə, Ģəxsiyyətin ağasıdır. Orada insana xas olan hər bir yaxĢı cəhət yerləĢir. Xristian dininin həqiqət olduğunu da əqllə deyil, qəlblə duymaq lazımdır. Beləliklə, Makariusun ―qəlblə ibadət‖ etməsi prinsipi də Evaqriosun ―ağıl ilə ibadət‖ prinsipi kimi rahiblər tərəfindən qəbul edilmiĢdir. Gələcəkdə bu iki prinsip birləĢdirilmiĢdir. Həm qəlb, həm də ağıl vahid bir Ģey kimi anlaĢılmıĢdır. ġərq xristianlığında mistisizm. Hesixazm ġərq Xristianlığında Tanrının mistik cəhətdən duyulması hissi ilahiyyatla sıx münasibətlərdə idi və onlar bir-birini inkar etmirdi. Buna görə də, Qərb ilahiyyatından fərqli olaraq, ilahiyyat sxolastik elmə çevrilməmiĢdir. Qərbdə Aristotel təlimi ilə tanıĢ olmayan mistikləri ciddi qəbul etmirdilər və onlara münasibət heç də bir mənalı deyil idi. XIII əsrdən sonra Müqəddəs Kitabların məntiq nöqteyi-nəzərindən təhlil edilməsi, Qərb ilahiyyatının prioritet istiqamətinə çevrilmiĢdir. ġərq kilsə ataları da Müqəddəs Kitabların yozulmasında düĢüncənin rolunu inkar etmirdilər. Lakin, buna əlavə olaraq, onlar hesab edirdilər ki, Tanrı səmimi ibadət edən bəndəsinə özü-özünü açır və Onun haqqında bilik təkcə ağılla əldə edilmir. Tanrı haqqında mistik biliyi əldə etmək üçün, rahib həyatını yaĢamaq, daim özünü mənəvi cəhətdən təmizləmək lazımdır. Müqəddəslərin mistik təcrübələrinə inanmaq ənənəsi də bundan irəli gəlmiĢdir. Təbiidir ki, bəzi hallarda, ġərq Xristianlığında bəzən mistiklərlə ilahiyyatçılarnın arasında qütbləĢmə baĢ verirdi, lakin bu qütbləĢmə ciddi 259 Киприан Керн. Золотой век святоотеческой письменности: Макарий Египетский. http://anthropology.rchgi.spb.ru/makary/ makary_kern.htm 260 Bax: Преподобный Макарий Египетский. Духовные беседы. М., Свято - Троицкая Сергиева Лавра, 1994. http://lib.eparhia-saratov.ru/books/12m/makarii_eg/spirittalks/contents.html 127 ixtilafa çevrilmirdi. Hətta ―həqiqətin‖ açılmasında kilsə məclislərinin və yepiskopların rəylərinin böyük nüfuza malik olmalarına baxmayaraq, ġərq kilsəsi ―həqiqətin‖ hər bir insana fərdi Ģəkildə açıla bilməsini inkar etmirdi. ġərq Xristianlığında mistik ənənəsinin görkəmli nümayəndəsi Simeon (Symeon) (946-1021) olmuĢdur. Onun üçün xristian imanı Tanrı ilə görüĢ kimi səciyyələn dirilirdi. Tanrını ağılla deyil, Ģəxsi təcrübə ilə duymaq olar. Ata Tanrı ilə ünsiyyət, onun oğlu Ġsa və Müqəddəs Ruh vasitəsi ilə qurulur. Bu cür mistik ünsiy- yəti inkar edənlər dinsiz və imansız adamlardır. Əsl xris- tian həyatı ölümdən sonra nə- lərin baĢ verəcəyi haqqında düĢüncələrə qapılmaqdan iba- rət deyil. Xristian həyat tərzi, insanın hər an Ġsanı özündə duymasından ibarətdir 261 . Həyatı ibadətlərlə keçirən insanın bədənində Ġsa yaĢayır. O, insanın mahiyyəti ilə qarıĢmadan, insanı ilahiləĢdirir, Tanrının bir parçasına çevirir. Simeonun mistikasında Ġsa ilə birliyə nail olmaq, ona olan sonsuz məhəbbət hissi vasitəsi ilə mümkündür. 262 Günahların bağıĢlanması mərasimini hər bir keĢiĢ apara bilməz 263 . Bunu yalnız Tanrını görmə qabiliyyəti olan rahiblər edə bilərlər. Ġsadan Ġlahi bərəkət yepiskoplara verilmiĢdi, lakin onlar onu saxlaya bilmədilər. Bu səbəbdən də bərəkət keĢiĢlər və, nəhayət, rahiblərə keçmiĢdir. Buna görə 261 Прп. Симеон Новый Богослов. Гимн 27. Каким должен быть монах и какое его делание,какое преуспеяние и восхождение. [Перевод игумена Илариона (Алфеева)]. http://www.hesychasm.ru/library/stsymeon/symeon_27.htm 262 Simeonun rahiblik nəzəriyyəsinin və praktikanın müxtəlif aspektləri ilə yazından tanıĢ olmaq üçün bax: Прп. Симеон Новый Богослов. Сто глав богословских и практических. [Перевод игумена Илариона (Алфеева)]. http://www.hesychasm.ru/library/stsymeon/glav_101.h tm 263 Simeonun günahları bağıĢlanması mərasimini haqqında fikirləri ilə daha ətraflı tanıĢ olmaq üçün bax: Преподобный Симеон Новый Богослов. Послание об исповеди. [Перевод игумена Илариона (Алфеева)]. http://www.hesychasm.ru/library/palamas/tomos.htm 128 günahların bağıĢlanma mərasimini yalnız rahiblər həyata keçirməlidirlər 264 . Simeonun bu cür fikirləri rəsmi kilsə xadimlərinin etirazlarına səbəb olmuĢdur. O dövrün mistiklərinin ən baĢlıca problemi insanın fiziki cəhətdən Tanrıya doğru yuksəlməsi məsələsi idi. Simeondan baĢqa bu məsələni Nilus adında bir rahib ortaya atmıĢdır. O hesab edirdi ki, Ġsa Tanrıya hal nöqteyi- nəzərindən çatmıĢdır. Lakin rəsmi kilsəyə görə Ġsanın insan təbiətinin tanrılaĢması üçlüyün daxilində düĢünülə bilər. XIII-XIV əsrlərdə ġərq Xristianlığında rahiblərin arasında “hesixazm” adlanan mistik təlim yayılmıĢdı. Yunan dilində ―hesychia‖ - sükut deməkdir. Bu mistik cərəyanın ardıcılları günlərini Ġsaya ―ağıllı‖ dua etməklə keçirirdilər. Bu cür dualar sonradan adi xristianlar tərəfindən də kilsələrdə yerinə yetirilirdi. Onları icra etmək üçün müəyyən hala daxil olmaq lazım idi. Duada diqqətin yalnız Ġsaya yönəldilməsi nəfəsin tənzimlənməsi yolu ilə əldə olunurdu. Nəfəsin tənzimlənməsinin müxtəlif metodları var idi. Onlardan ən çox istifadə olunanlar Simeon və Nikiforus (XIII əsr) tərəfindən tətbiq edilmiĢdi. Nikifora görə, insan daim dua halında olmalıdır. Lakin bu ―təbii‖ hal insanı əhatə edən dünyavi Ģeylərə bağlılıq ucbatından pozulur. Tanrıya ibadət etmək əvəzinə insanlar onlara fikir verirlər. Buna görə də Tanrı ilə daim əlaqə saxlayan adam, öz ağlını səfərbər etməli, ―Mən‖ini məhdudlaĢdırmalıdırlar. Buna nail olmaq üçün, nəfəsin tənzimlənməsi yolu ilə müəyyən psixiki hala daxil olmaq lazımdır. Hesixazmın ən görkəmli nümuyəndələrindən biri Qreqorios (Greqorios) Palamas olmuĢdur (1296-1359). O hesixazmı Barlaam adlı keĢiĢin tənqidlərindən müdafiə edirdi 265 . Barlaam yazırdı ki, hesixazmla məĢğul olan rahiblərin təcrübəsi cəfəngiyyatdır və təhlükəli heresdir. Bu fikri davam edərək o yazırdı ki, onlar ağıl ilə ruhun, ruhun isə mifik varlıqlarla vəhdətdə olmasını, eyni zamanda ruhun Tanrını görmək iqtidarında olmasını iddia edirlər. Bu cür hallara daxil olmaq üçün onlar, psixikaya təsir edən vasitələrə əl atırlar. Bu vasitələrdən ən baĢlıcası nəfəsin tənzimlənməsidir. Barlaama görə isixazm heresdir 266 . 264 Günahların bağıĢlanması mərasimi ortodoksal Xristianlığının ən vacib əməllərindən biridir. Ġnsanların günahlarını bağıĢlayan keĢiĢ, xristian təliminə görə, bu iĢi Müqəddəs Ruhun vasitəsi ilə edir. 265 Протоиерей Иоанн Мейендорф. Православие и совреме нный мир (лекции и статьи). Минск, "Лучи Софии", 1995. http://lib.eparhia-saratov.ru/books/12m/meendorf/orthodoxy/9.html 266 Хоружий С. С. Антропология Православия // Православная аскеза - ключ к новому видению человека. Вэб-Центр "Омега", М., 2000. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|