Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

10
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Yıllardır kitap tasarlama işi, kitabın kapağını tasarlama olarak kabul edilmiş ve uygulanmış-
tır. Oysa kapakla beraber iç kısımda bulunan sayfaların düzeni, yazı karakterleri, kağıdın cinsi, 
sayfa numarası, yazıların puntoları (harf yüksekliği) vb. gibi tüm etmenler, tasarlanması gere-
kenler olarak düşünülmelidir ki; kitap ürün olarak sunuluşunda bir bütünlük taşıyabilsin.
Ürün olarak ortaya çıkan her bir kitap, kültürel, ticari ve aynı zamanda sanat değeri de ta-
şıyan bir nesnedir. Kitabın sanat değeri, yüklendiği görevle beraber, sunuluşunun güzelliğiyle, 
illüstrasyonuyla, cildiyle, kağıdının türüyle, yazı karakteriyle ve tüm grafik elemanlarıyla bu de-
ğeri taşır. Grafik tasarımcı ve yayınevi, kitaptaki bütün bu elemanları dikkate alarak okuyucuya 
iyi bir ürün sunmak durumundadırlar. Sonuçta bu ürün, okuyucunun ilgisini çekebilecek, satın 
alınabilecek ve sahip olmak istenecek bir ürün olabilmek durumundadır. Tasarımla gerçekleşe-
bilecek olan bu olabilirlikler, tasarımın ne kadar önemli olduğunu da ortaya koymaktadır.
Kitabın türü, tasarım açısından oldukça önemlidir. Bu bir bilimsel kitapsa, farklı; bir öykü ki-
tabı ise, daha farklı bir tasarım anlayışı gerektirir. Kitapların tasarlanması sonucunda bir grafik 
ürün olarak sanatsal değer taşıdıklarını söylemiştik. Bunun yanında bazı kitap türleri (roman, 
şiir vb.), içeriklerinden dolayı, sanatsal bir yapıyı da içlerinde taşırlar. Bu nitelikteki kitapların 
belki de en başında gelen şiir kitapları, tasarım açısından bazı zorlukları da beraberlerinde geti-
rirler. Çünkü sanatsal bir yapı taşıyan ürün son derece iddialı ve düşünce yüklüdür. Bu yüzden 
de bu tür kitapları tasarlamak, diğer kitapları tasarlamaktan daha zordur. Bu tür kitapların fazla 
dokunulamayan özel bir yapısı vardır.
Şairler şiirlerinde özel bir mimari yapı kurarlar. Bunu değiştirme şansınız yoktur. Tasarım 
açısından bu bir sınırlamadır ve grafik tasarımcının da buna uyması gerekir. Şiir kitaplarında 
sayfa, tümüyle şiire bırakılmalı, şiirin biçimine göre bir tasarım yapılmalıdır. Eğer tasarımcı 
şairin yazı düzenini değiştirmek istiyorsa, bunu şaire danışmalı ve eğer şair uygun bulursa tasa-
rımcı yeni bir düzenleme yapabilmelidir. Belki şair de bu düzenlemeyi beğenecek ve kendi yazı 
düzeninden vazgeçebilecektir. Fakat bu olasılık oldukça güçtür. Çünkü şair, çoğunlukla şiirini 
oluşturduğu biçimle özümlemiştir. Ölmüş bir şair için ise böyle bir izin alınamayacağı için tasa-
rımcı bu yaklaşımdan kaçınmalıdır.
Tasarım sınırlar içinde yapılan bir eylemdir. Sınırlara karşın grafik tasarımcının elinde kağıt 
türünden renklere, yazı karakterlerinden çizgilere, boyuttan espasa, fotoğraftan illüstrasyona 
kadar bir çok görsel eleman vardır. Gerçekte tasarım, belki sınırlar içinde, tasarlanacak olanın 
niteliğine göre yaratıcılığın ortaya konulması etkinliğidir.
2.1. Şiir Kitaplarını Kitap Olarak Tasarlamanın Gerekçeleri 
Kitaplar iletilmek üzere yazılan bazı bilgi, duygu ve düşüncelerin yer aldığı basılı bir iletişim 
aracı olmakla beraber toplumların kültürel betimlenmeleridirler de. Kitapların basılı duruma 
gelmesinin dışında, onun bir ürün olduğunu da unutmamak gerekir. Bu ürünün, yüklendiği 
görevi tam anlamıyla yerine getirebilmesi için de, tasarımın yapılması gerekmektedir.

---

11
SANAT & TASARIM DERGİSİ
Her tür kitabın ‘kitap’ olarak tasarlanmasının gerekliliği gibi şiir kitaplarının da ‘şiir kitabı’ 
olarak tasarlanması gereklidir. Kitap tasarımlarında da, diğer tasarımlarda olduğu gibi içerikle 
biçimin birbirini tamamlaması önemlidir. Şiir kitaplarında içerik, o kitaplardaki şiirlerin ge-
nel temasını, şairin şiir anlayışını vb. gibi etkenleri kapsar. Biçim ise, onun dış görünümü ile 
ilgilidir. Bu dış görünüm yalnızca kitabın dış kapağı ile ilgili değil, üç boyutlu görünümü dahil 
sayfa düzeninden, kullanılan kağıdın cinsine, yazı karakterlerine kadar nesnelliği oluşturan tüm 
etmenleri içermektedir. Şiir kitabının kitap olarak tasarımında içerik ve biçimin uyumu için 
gerekli olabilecek tüm dinamikler en iyi şekilde değerlendirilmelidir. Bu dinamikler ve değer-
lendirilme koşulları şöyle sıralanabilir: 
a. Şair - yayınevi ve tasarımcının işbirliği güven ilişkisine dayanmalı,
b. Kullanılan elemanların şiir kitabıyla mantıksal ve organik olarak uyumu sağlanmalı; farklı 
algılanmalara yol açacak süslemelerden ve görsel elemanlardan kaçınılmalı,
c. Şiir kitabını hedef kitleye ulaştırmak üzere görsel sanatların anlatım dilinden yararlanarak 
işlevsellik estetikle birleştirilmeli,
d. Şiir kitabının kapağında kullanılan elemanların birbirleri arasındaki görsel etkinin dengesi 
sağlanarak bu denge kitabın bütününe yansıtılmalı,
e. İç sayfalarda kullanılan yazı karakterlerinin, şiirlerin tema ve şairin genel yapısına uygun-
luğuna dikkat edilmeli,
f. İşlevsellik ve nesnellik ön planda tutularak şairin beklentisine cevap verilmeli,
g.  Şiir kitabının bütününde görsel temanın verilmek istendiği gibi algılanmasına dikkat edil-
meli,
h. Genel kitap kavramı içinde, şiir kitaplarının sayfaları iki yana düz olarak açılırken; sayfa-
larda yer alan bütün basılı elemanlar belirli bir bakış açısından aynı anda izlenebilmeli,
ı. Şiir kitabının kapağı için, izleyicisini bilgilendiren, okuyucunun dikkatini çeken, kültür 
ve beğenisini yükselten ve bellekte kalıcılığı olan bir tasarım (illüstrasyon, fotoğraf, tipografik 
düzenleme, resim, kolaj, bilgisayar destekli grafik vs.) hazırlanmalı,
i. Şiir kitap kapağı için seçilen yüksek gramajlı kağıt cinsi, hazırlanan tasarıma uyum sağla-
yarak bütünlük oluşturmalı,
j. Şiir kitap kapağında (ön-sırt-arka) bütünsel bir uyum sağlanmalı, kapak tasarımı bir bütün 
olarak düşünülmeli,
k. Kullanılacak olan görsel elemanlar kitabın, şiir kitabı olduğunu algılatmalı, kitaptaki şiir-
lerden bir mısra vb. elemanlar kapak tasarımında kullanılabilmeli,
l. Sayfa düzeni, yazı karakteri, marj ve görsel elemanların boyutunda belirli bir bütünlük 
sağlanmalı,
m. Sayfa düzeni ve marj belirlenirken, şiirin biçimsel yapısı ön planda tutulmalı. 

---