Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

16
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Görsel 1. Nazım Hikmet Dizi Şiir Kitapları 
Şiir kitaplarının, özellikle kapak tasarımlarında kullanılacak olan, yayınevinin amblem ya da 
logosunun, tasarımın oluşumunda, kitapların tümünde, aynı yerde gösterilmesi dizi bütünlü-
ğünü destekleyecek bir etkendir.
Bir uygulama tekniğinin, dizinin tümünde aynı veya yakın ölçüde kullanılması tasarım bü-
tünlüğü açısından yine önemli bir etkendir.
Şiir kitapları ayrı ayrı da satılsa, kitap, o dizinin kitabı olduğu imajını verecek nitelikte ola-
bilmelidir.
Dizi olarak hazırlanan kitapların birbirini destekleyecek ve tasarım içerisinde yer alacak or-
tak bir logonun veya sembolik bir imajın geliştirilmesi de dizi bütünlüğünü oluşturmada önemli 
bir yer tutar. Örneğin Kavram Yayınları’nın yayınlayıp tasarımını Sadık Karamustafa’nın yaptığı 
yabancı şairlerden oluşan şiir kitapları dizisinde tasarlanmış ‘yeryüzü şairleri’ isminde ki logo 
dizinin bütünlüğüne önemli bir katkı sağlamıştır.
Görsel 2. Yeryüzü Şairleri Şiir Kitapları Dizisi

---

17
SANAT & TASARIM DERGİSİ
2.2.5. Tasarımda Estetik - Teknik ve İşlevsel Nitelikler: Şair tarafından, daktilo, bilgisayar 
veya elyazmasıyla yazılmış şiirler, “basılması, çoğalması, kullanıma girmesi ile kitap olur. Bir 
elyazmasının kitap haline gelmesi için yaklaşık 30-40 ayrı sorun hem tek tek, hem de birbirleri 
arasında zorunlu bağlar aranarak ve kurularak çözülmesi gereken tasarım sorunlarıdır ve tasa-
rım kararlarını gerektirir” (Erkmen, 1994, s.67).
Şiir kitabının kendinden beklenen nitelikleri yerine getirebilmesi için bazı teknik işlemlerden 
geçerek işlevsellik kazanması, şiir kitabının aynı zamanda sanatsal değeri olan bir nesne olması 
ve sanatsal bir yapıyı da bünyesinde taşıdığından, estetik bir görünüm kazanması da önemlidir.
Grafik tasarımcı estetik bir görünümü sağlamak için ilk olarak tasarlayacağı kitabı anlamaya 
çalışmalıdır. Onun içeriğini kimliğini çok iyi kavramalı ve daha sonra uygulayacağı herşeyde o 
içeriğin izlerini oluşturmalıdır.
Kitabın cilt biçimi, kapak ve sayfaların kağıt cinsi, kitap boyutu, seçilecek yazı karakteri ya da 
karakterleri, yazı ile sayfa kenarları arasında kalan boşluk (marj), sayfa numarası varsa illüstras-
yon-sayfa ilişkisi ya da illüstrasyon-yazı ilişkisinin sayfayla bağı, kitabı oluşturan bölümlerin ay-
rımı, içindekiler, açıklayıcı ekler, varsa dipnotlar, önsöz, kitabın koruyucusu ya da ambalajı olan 
kitaba kişilik kazandıran ön-sırt-arka kapağın tasarımı ve kapakla içerik arasındaki bütünlük 
gibi konular birbirleri arasında bağlar kurularak çözümlenmelidir ki tasarıma işlevsel ve estetik 
nitelikler kazandırılmış olsun. Ayrıca daha önceden de söz ettiğimiz, grafik tasarımcı ile yayıne-
vi editörünün birlikte çözeceği bir başka sorun; tasarımdan sonraki işlemlerde (kitabın basımı 
ve ciltlenmesi gibi) herhangi bir yanlışlığın yapılmamasını kontrol etmektir. Böylece tasarımda 
teknik nitelik de sağlanmış olacaktır. Karşı durumda şair/yazar, maddi manevi destek sağlayan 
yayınevi ve tasarımcı, yanlışlıklar sonucu yapılan kitabın oluşumundaki bu son aşamalara yenik 
düşer.
Kitabın üretilip çoğaltılmasında ve ürün olmasında, tasarımın teknik uygulamalardan geç-
mesi gerekir. Bu uygulamalardan geçecek olan tasarım, niteliğini, işlevini, kaybetmemesi için 
teknik uygulamalar aşamasında çok iyi ilişki kurulmalıdır. Bu teknik işlemler uzman kadro ta-
rafından gerçekleştirilmelidir. Bu işlemler:
1. İllüstrasyonların reprodüksiyonu, 2. Dizgi, 3. Montaj, 4. Kalıp, 5. Baskı, 6. Katlama, 
7. Harmanlama, 8. Ciltleme.
Kitabın basılı ürün haline geldiği bu aşamalar, matbaalarda genellikle ofset baskı tekniğinde 
yapılmaktadır. Daha sonra ciltleme işlemleri yapılarak, satış için tüketiciye sunulur.
Şiir kitaplarında, iç sayfalarda daha çok şairin oluşturduğu biçimli şiirler uygulanacağından, 
yalnızca sayfa içerisindeki şiirin konumu tasarım olarak ele alınmalıdır. Şiir kitabı tasarımında, 
şairin yapısı ve şiirlerin teması da gözönüne alınarak kitabın hangi ölçülerde olacağına, kağıdın 
gramajının belirlenmesine karar verilmelidir ki tasarımın nitelikleri sağlanmış olsun.
Birçok yazı karakteri içinden en uygun yazı karakterini seçmek tasarımcının işidir. Tasa-
rımcı, tasarımı olumsuz yönde etkileyecek yazı karakteri seçmemeye özen göstermelidir. Genel 

---

18
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
olarak kitap tasarımında kullanılacak yazı karakteri, punto ve satır aralığının gözü yorucu ol-
maması ve kitap okunurken okuma isteğini engelleyici yönde seçilmemesine dikkat edilmelidir. 
Şiir kitaplarında şairin oluşturduğu yapı korunarak, vurgulanan temaları, şairin genel yapısını 
gözönüne alarak uygun karakter seçmelidir. Aksi durumda yanlış imajlar verilmiş olur.
“Kötü tasarlanmış bir kitapta harfler bir çiftlikteki aç atlar gibi etrafta kaynaşırlar. Gelişi güzel 
tasarlanmış bir kitabın sayfalarında bayat ekmek ve koyun eti gibi dururlar. Tasarımcının, 
yayıncının ve matbaacının kendilerine düşeni yaptıkları iyi hazırlanmış bir kitapta, kaç bin 
satır veya sayfa olursa olsun, harfler canlıdır. Kimi zaman yerlerinde, kenar boşluklarında ve 
sütunlarda dans ederler” (Bringhurst, s.17).
Okuyucu gözlerini kapadığında, okuduğu sözcüklerin içinde ne yaptığını görebiliyor olma-
lıdır. Bunun içinde tasarımcı kitabın iç düzenini analiz edip ortaya çıkarmalı ve elinde bulunan 
tipografik elemanları çok iyi kullanmalıdır. Bu da bize tipografinin tasarım açısından önemli bir 
eleman olduğunu göstermektedir. Bir grafik tasarımcısı bu elemanı kullanırken kitabın türünü 
gözönüne almalıdır.
Kitap tasarımında yazı puntolarının büyük önemi bulunmaktadır. Genel olarak küçük pun-
tolu yazılar, gözün daha çok yorulmasına ve kelimelerin algılanmasında zorluklara neden ol-
maktadır. Büyük puntolu yazılar da kelimelerin gereğinden büyük olması nedeniyle yazılar oku-
yucuyu daha fazla rahatsız eder. Şiir kitaplarında şiirin özelliğine, temasına, şairin vurgulamak 
istediği yapıya göre punto düşünülmelidir. Sonuçta bu, tasarımın gerektirdiği bir durumdur. Bu 
durum düşünüldüğü takdirde tasarımın işlevsel ve estetik niteliği sağlanmış olacaktır. Ayrıca 
estetik açıdan tüketicinin dikkatini çekebilecek özelliklerin olması gerekir. Tasarımcı tasarıma o 
kitabın okuyucusu olarak da yaklaşabilmelidir.
Şiir kitaplarında şairin oluşturduğu biçimsel yapı dışında düz metinlerde, metnin puntosuna 
orantılı olarak seçilecek satır aralığı önemlidir. Satırların gereğinden fazla sık olması ya da fazla 
açık olması, gözün çabuk yorulmasına kelimelerin karıştırılmasına neden olabilir. Fakat kitabın 
türü önemlidir. Örneğin çocuk kitaplarında puntonun büyük olması, satır aralığının geniş ol-
ması, işlevsel açıdan da gerekli bir işlevdir.
Grafik tasarımcının kitabı tasarlarken, geniş satırlardan kaçınması, bunun yerine en uygun 
genişliği seçmesi gereklidir. Satır genişliği, kitabın sayfa boyutlarına göre belirlenmeli, sayfanın 
kenar boşlukları verildikten sonra yazı için kalan alanın genişliği gözönünde bulundurularak 
satır genişliği tek ya da çift sütun olarak saptanmalıdır. Genel anlamda böyle olmalıdır ama 
onun dışında kitabın türüne göre ve konusuna göre bu saptama farklılıklar da gösterebilir.
Düz metinlerin oluşturduğu sayfa tasarımlarında, kitap basıldığı zaman, sayfa kenarlarında 
kalacak boşlukların oranının saptanması, sayfa tasarımı sırasında önem taşımaktadır. Genel 
olarak kitap sayfalarının iç marjinlerinde (sol ve sağ sayfalar arasındaki ara boşluk) boşluk ver-
mek, tasarımcının dikkat etmesi gereken önemli bir karardır. Çünkü kitap açıldığında sağ, sol 
ve orta boşluğun aynı oranda olması, kitabın görsel bir denge oluşturmasını sağlayabilir. Fakat 
bu denge oluşturma kitabın türüne ve içeriğine göre değişebilir. Amacına ulaşabildiği takdirde, 

---