Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

215
SANAT & TASARIM DERGİSİ
çıplak, şehvet düşkünü ve yoga yapıyor olarak resmedilen tanrının özellikleri, Hinduizm’deki 
Şiva’nın ayırt edici özelliklerini oluşturur. Fallus kültünün(erkek cinsel organı) de bu dönemin 
dini anlayışının önemli unsurlarından biri olduğu ortaya çıkmaktadır. Mohenjo-Daro tanrı-
sının Ana Tanrıçayla ilişkili olması aynı zamanda onun bereket-yeşillik tanrısı olduğunu da 
gösterir (Erbaş, 2010:23).
Ortaya çıkışından günümüze dek varlığını sürdüren Hinduizm,  kuralları keskin tek bir din-
miş gibi algılansa da, aslında tek bir dini öğretiyi değil aksine uzun bir süreç içerisinde fark-
lı dinlerden etkilenerek oluşmuş  bir toplumsal ve dinsel öğretiler bütününü oluşturmakta-
dır. Hint-Avrupa kökenli Ariler, Hint-İran kökenli halk ve Hint Yarımadası’nda yaşayan yerli 
Dravyinler’in birbirleri ile olan etkileşimleri sonucunda Hinduizm inancı oluşmuştur.  
Hinduizm inancının bir parçası olan dini, felsefi ve mitolojik eserler; Karataş (1999)’ın be-
lirttiği gibi vahye dayanan kutsal metinler (Sruti-vahiy) ve vahye dayanmayan kutsal metinler 
(Smriti-gelenek) olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. Vahye dayanan kutsal metin-
ler; Veda, Brahmana, Aranyaka ve Upanişad olmak üzere dört farklı metin türlerinden oluş-
maktadır.
Hinduizm sahip olduğu kutsal kaynaklar doğrultusunda dört ana mezhebe ayrılmıştır. Bu 
mezhepler, Vişnu’yu ana tanrı olarak kabul eden Vişnaizm (Vaishnavism), Şiva’yı ana tanrı 
olarak kabul eden Şaivizm (Saivism), Şakti ve Devi’yi ana tanrılar olarak kabul eden Şaktizm 
(Shaktism) ve Advaita (ikiliksizlik) inancını savunan Smartizm (Smartism)’dir. 
2. HİNDUİZM VE SANAT
Hinduizm inancına göre yaşamın dört hedefi bulunmaktadır. Bunlardan ilki; doğru yaşam 
(dharma), ikincisi; iyi bir meslek sonucunda elde edilen servet (artha), üçüncüsü; seksüel aşk 
(kama) ve dördüncüsü ise manevi kurtuluş (moksha)’dır (Dehejia, 2007:1). Bu görüşlerin bü-
tüncül yaklaşımı da Hindu sanatsal üretimine yansımaktadır. Böylelikle Hindu sanat eserlerinin 
Hinduizm’in teolojik düşünce sistemini anlamak için birer anahtar olduğunu söylemek müm-
kündür. 
Hinduizm sanat örneklerinde ön plana çıkan eserler etkileyici bir görünüme sahip olan ta-
pınaklar ve tapınaklarda bulunan heykellerdir. Tapınaklar inşa edilirken, heykeller ve süsleme 
elamanları genel mimari planın bir parçası olarak tasarlanmıştır. Dolayısıyla tapınakta yer alan 
her heykelin ya da süsleme biriminin bir anlamı bulunmaktadır.  Hindu tapınakları avlu içeri-
sinde tek bir tapınak ya da aynı avlu içerisinde bir ana tapınak ile birden fazla küçük tapınaktan 
oluşmaktadır. 

---

216
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Hindu sanatının en önemli özelliklerinden biri eşsiz görselleştirme gücüdür. Özellikle mitle-
re dayalı olan Hinduizm’de zihinde tasavvur edilen tanrılar, onların özellikleri, hikayeleri Hin-
du sanatında sanatçıların imgeleştirme yetenekleri ile benzersiz bir şekilde somutlaştırılmıştır 
(Goetz, 1964:148-149). Sanatçılar tarafından iki ve üç boyutlu formlar olarak biçimlendirilen 
tanrı formları başta büyük tapınaklar olmak üzere günlük yaşam alanlarında bulunmaktadır.
Görsel 5. Mahalle arasında yer alan sunak, Bishnipur / Hindistan
Hinduizm’in çok tanrılı bir din olması ve her tanrının ayrı özellikler taşıması sebebiyle  sanat 
eserlerinde doğayı taklit etmek ya da illüzyon yaratan bir gerçeklik etkisi sağlamak yerine tanrı-
ların idealize edilmiş formunu yakalamak gayesi bulunmuştur. Böylelikle Hindu eserlerinde yer 
alan semboller ve görüntüler hem dini hem de felsefi ilkeleri temsil etmektedir ve Hindu sanat 
eserleri manevi boyuttan alınan ilham ile oluşturulmuştur. (Goetz, 1964:148-149)
Görsel 4. Dakshineswar Kali Tapınağı, ana tapınak, Kalküta/ Hindistan

---

217
SANAT & TASARIM DERGİSİ
3. HİNDUİZM VE KİL
Kil kullanılarak oluşturulan Hindu sanat örneklerinin en başında tapınaklar gelmektedir. 
Tapınaklar Hindu toplumunun ibadet etmek için kutsal değer atfettiği ve yaşam merkezi olarak 
kullandığı mekanlardır. Hindu tapınakları aynı zamanda insan ve ilahi güç arasında oluşan sı-
nırların ortadan kalktığı, bilgi ve hakikat yolunda hareket edebilmek için matematiksel ve astro-
lojik ilkeler göz önünde bulundurularak kusursuz bir şekilde inşa edilmiş yapılardır. 
Kil kullanılarak sırsız bir şekilde pişirilerek inşa edilmiş terakota tapınakların çoğunluğu 
Hindistan’ın Batı Bengal ve Bishnupur bölgesinde bulunmaktadır. Tapınaklar biçimsel özellik-
lerine göre sınıflara  ayrılmıştır. Bu sınıflandırma; Ek Bangla / Jor Bangla,  Char-chala, At-chala, 
Gruplanmış (Grouped), Ek-ratna, Pancha-ratna, Nava-ratna, Sundurmalı (Porches), Rekha 
ve Pidha Deuls, Sekizgen (Octagonal), Düz Çatılı (Flat Roofed), Yardımcı yapılar (Subsidiary 
Structures) olmak üzere on iki başlık altında toplanmıştır.
2
 
“Ek Bangla” olarak adlandırılan grupta yer alan tapınakların genel özelliği iki adet eğim-
li çatıdan oluşmasıdır. On altıncı ve on dokuzuncu yüzyıllar arasında Vishnupur(Bishnupur) 
şehri sanatın da yöneticisi olarak bilinen Malla kralları tarafından yönetilmiştir (Perryman, 
2000:171). Bu dönemde Malla Kralı Raghunath Singh tarafından yaptırılmış olan  Jor Bangla-
Kesta Rai Tapınağı “Ek Bangla” tapınak yapısında inşa edilmiştir. İki farklı çatısı bulunan yapı 
ortada yer alan tek bir kule tarafından birleştirilmiştir. Tapınak bir metre yüksekliğindeki laterit 
taş üzerine inşa edilerek tüm dış yüzeyi terakota plakalarla kaplanmıştır. Dış cephelerde yer alan 
terakota plakalar, Hindu dininde yer alan insan yaşamına ait hikayeleri, tanrı ve tanrıçaların 
tasvirlerini, hayvan, çiçek ve geometrik süslemelerden oluşmaktadır.
Görsel 6. Jor Bangla-Kesta Rai Tapınağı, Bishnipur / Hindistan
2 http://www.aishee.org/essays/essay_classification.html(Erişim Tarihi: 15.01. 2015)

---