Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

201
SANAT & TASARIM DERGİSİ
Görsel 2. Kumlama Makinası, Littleton Atölyesinden
Görsel 3. Kumlama folyosu kullanılarak kumlanmış 
cam kalıp, Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Aanadolu Ünv. 2009 
Cam yüzeyini işlemek için kullanılan diğer yöntem ise kazıma ve oymadır. Cam kalıp yü-
zeyini farklı kalınlıklarda uçlarla, güçle çalışan esnek saplı gereç veya dremel aleti ile çizmek 
mümkündür. Önemli olan uçların elmastan olmasıdır. İnce veya derin olmayan hafif çizgiler 
için el yordamıyla elmas uçlar ve elmas uçlu iğneler ile kazıma tercih edilir. Daha kalın veya de-
rin çizgiler için güçle çalışan esnek saplı gereç ve dremel aleti kullanılır (Bkz. Görsel 4). Dremel 
aletinde değiştirilebilen farklı elmas uçlarla çeşitli çizgi ve dokular elde edilebilir. 
Görsel 4. Cam Kalıbın Elmas Uç ile İşlenmesi, Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Aanadolu Ünv. 2009

---

202
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Bu yöntemlerle kalıp hazırlandıktan sonra işlemelerden dolayı yüzeyde kalan kum taneleri, 
yağ veya yapıştırıcılardan tamamen arındırılır ve yüzeyine gravür boyaları veya matbaa mürek-
kebi verilir. Mürekkebi mukavva parçasıyla tüm kalıba yayıp ardından fazla olan mürekkepler 
tarlatan, kâğıt ve gazete parçalarıyla ovularak kalıptan alınır (Bkz. Görsel 5). Ovma sırasında 
boya, kalıp üzerindeki tüm gözeneklerin ve çizgilerin içine dolarken işlenmemiş, pürüzsüz yü-
zeylerden ise tamamen silinir. Kalıp üzerinde işlenmemiş olan yani baskıda tamamen beyaz 
kalacak alanları, net cam şeklinde elde edene kadar bu işlem sürdürülür. Son olarak, baskı sı-
rasında kalıp kenarlarında kalan mürekkeplerin kâğıdı kirletmemesi için tüm kenarlar bezle 
silinir (Bkz. Görsel 6).
Görsel 5. Kalıba boya verme işlemi, 
Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Anadolu Ünv. 2009
Görsel 6. Baskıya hazır kalıp
Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Anadolu Ünv. 2009
Vitreografi basarken cam kalıp kadar olmazsa olmaz olan bir malzeme de şablondur. Şablon 
ahşap, fiber veya üst üste yapıştırılmış sert mukavva gibi malzemelerle hazırlanabilir. Şablon 
kalınlığı, cam kalıp kalınlığıyla aynı olmak zorundadır. Cam kalıptan daha büyük olan şablon 
malzemesinin merkezine, kalıp boyutunda ya da birkaç milimetre daha büyük olacak şekilde 
pencere kesilir. Baskı sırasında, şablon pres yatağına ve kalıpta şablonun içine yerleştirilir (Bkz. 
Görsel 7). Cam kalıpla aynı kalınlıkta olan şablon, preste cam kalıba uygulanacak olan basıncı 
paylaşır. Bu şekilde kalıba uygulanan tüm basıncın doğrudan kalıba uygulanmasını engeller ve 
dengeli olmasını sağlar. Aynı zamanda baskı kâğıdını, kalın kalıp üzerine preslendiğinde imaj 
dışındaki alanlara destek olarak, deformasyondan korur. Öncelikle camın kırılmasını önlemek 
için pres yatağının son derece pürüzsüz ve temiz olması gerekir. Önceden ıslatılmış kâğıt kalıp 
üzerine yerleştirilir ve daha sonra üzerine yumuşak keçe örtülür. Keçe, kalıp ve pres yatağı, yu-
muşatılmış olan kağıdı kalıbın oyuk ve çukurcuklarına bastırarak imajı kağıda transfer etmeye 
yetecek kadar basınç uygulayan büyük gravür presi merdanesi arasından geçer (Bkz. Görsel 8).

---

203
SANAT & TASARIM DERGİSİ
Görsel 7. Baskıya hazırlık, Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Anadolu 
Üniversitesi. 2009
Görsel 8. Presten geçtikten sonra,
Fotoğraf. E.Feyza Ulu. Anadolu Üniversitesi. 2009
Çoğu kez merak edilen bir soru; “Camın baskı sırasında nasıl kırılmadığı”  sorusudur. Cam 
herhangi bir gerilim noktası meydana gelmediği sürece basınç altında oldukça sağlam ve daya-
nıklı bir materyaldir. Cam kalıp kesinlikle sağlam bir şekilde basınca dayanacaktır. Fakat eğer 
bir toz partikülü veya mürekkep damlası gibi bir gerilim noktası meydana gelirse, cam kalıp 
kırılacaktır. Pres yatağına koymadan önce cam kalıbın arka yüzeyini ve pres yatağını iyice te-
mizlemeye son derece büyük önem verilmesi gerekir.
Her biri farklı renk tonlarına sahip ve diğer kalıplarla birebir örtüşen birkaç kalıp hazır-
lanmasıyla renkli baskı elde edilir. Bazı durumlarda, daha önce çukur baskı için hazırlanmış 
olan kalıp yüzeyine merdaneyle ince veya transparan mürekkep uygulayarak da ilave renkler 
eklenebilir. 
Baskı sonrası kalıbı tekrar kullanılabilir halde saklayabilmek için, iyi temizlemek gerekir. 
Cam kalıbın çok küçük gözeneklerinde bırakılan mürekkepler kuruduğunda baskıdaki ince ay-
rıntılar kaybedilebilir. Bu nedenle baskı sonrası kalıbı kaldırmadan önce solvent veya selülozik 
tinerle temizledikten sonra ayrıca bir su-sirke karşımı ile silmekte fayda vardır (Kerslake, 1994, 
s. 25-27).
Vitreografi Tekniğinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Başlangıçta, cam kalıbı gravür presinden geçirirken doğan doğal isteksizlik ile mücadele et-
mek zor olsa da, baskı sanatçısı için bu tekniğin birçok güzel olanakları vardır.      Kalıbın 
transparan oluşu, kalıbın desen üzerine yerleştirilmesi ile ilgili farklı kolaylıklar sunar; cam ka-
lıp hazırlama sırasında camın şeffaflığı sayesinde kalıp altına yerleştirilen eskizi veya önceden 
hazırlanmış bir kalıbı birebir yeni bir kalıba geçirme şansı verir.
 Vitreografi’nin özgün kalıbı, tam ve kesin imajların yaratılmasına elverişlidir. Üzerinde de-
ğişiklikler yapılan kalıpları üst üste koyarak, bunların bütünleşmiş ortak ilişkilerinin ileri bir 
görüntüsü elde edilebilir. Sonuçta cam kalıplar şeffaftır. Bu, sanatçının baskı sırasında ortaya 

---

204
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
çıkacak çalışmasını her iki taraftan da görebilmesini sağlar (Le Van, 1994, s. 2-3).
Vitreografiyi denemiş olan baskı sanatçıları, camın baskıdan önce kalıptan fazla boyayı te-
mizleme sırasında metale göre daha kolay temizlendiğini belirtmiştir. Bu sayede tonlamaları 
daha iyi ve işlenmiş alanlarla işlenmiş alanlar arasındaki kontrastlığı daha net elde ettiklerini 
fark etmişlerdir. Bitmiş bir baskıda net ve parlak beyaz ile  kadifemsi net siyahın bir arada kul-
lanımı güzel bir özelliktir. Claire Van Vliet’in güçlü ‘Exposed Reef’ adlı eseri bu güzelliği barın-
dırmaktadır (Bkz. Görsel 9).
Görsel 9. Claire Van Vilet, “Exposed Reef”, 38x74 cm, Vitreografi, 1997, Janus Press Collection
Görsel 10. Harvey K. Littleton, “Origami 2”, 55x56 cm, 1983, Vitreografi, Littleton studios Collection
Kalıp üzerinde kumlama ile elde edilmiş noktacıklı doku, işlem gören kağıtta daha fazla be-
yaz alan bırakır ve böylelikle ışıklı ve parlak etkinin gücü artar. Harvey K. Littleton’ın bastığı 
vitreograflar, bu teknik değerleri mükemmel bir biçimde ortaya çıkaracak şekilde kompoze edil-
miştir. ”Origami 2” adlı çalışmasında Littleton, aynı ölçüde parlak ikincil ve üçüncül renkler 
elde etmek için, bir kerede üç rengi birbiriyle çakıştırarak birincil renk şeritlerini manipüle 
etmiştir (Bkz. Görsel 10). Onun bu seçkin imgeleri, hem geometrik formun saflığını hem de 
seyreltilmemiş rengin gücünü bünyesinde barındırır (Le Van, 1994, s. 3).

---