Aleksandr düma q a f q a z “Qafqaz” Bakı 2010
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 O, şimala doğru irəlilədiyi vaxtda xəlifə Əbu-Bəkrin sərkərdələri Də- məşqi ələ keçirirlər, Yerusəlim xəlifə Ömərə qaytarılır, Mesopotami ya, Suriya və Fələstin İraklinin nəzarətindən çıxır. Lakin bu məğlubiyyətlərin əvəzində Allah ona həqiqi xaçı qoruyub sax- lamaq şərəfini nəsib etdi. İrakli həmin xaçı Siroenin əlindən götürdü. Bundan sonra ərəblərin dövrü gəlir. Bu xalqların böyük köçü döv rünə təsadüf edir. Elə bil ki, bütün xalqlar təbiətin onlara qismət etdiyi yuvadan qaç- maq və özlərinə başqa Allahlar və yeni məkanlar tapmaq həvəsinə düşmüşdülər. Yenicə imperiya yaratmış ərəblər özlərilə Məhəmmədin qanununu və dinini gətirirdilər. Onlar Suriyanı, Misiri, İranı ələ keçirir, Afrika və İspaniyadan keçib Fransa üzərinə yürüş edirlər və əgər Allah həmin vaxt onların qarşısına Karl Marteli çıxarmasaydı, Sobeskin göstərdiyi müqavi mətə baxmayaraq, günlərin birində Şərqdən gələn ilanın başı və quyruğu Vyanaya qədər gəlib çıxacaqdı. Ancaq üsyan etmiş təbəələr tərəfindən burnu kəsilmiş II Yüstinyan Taman adasında sığınacaq tapdığı bir zamanda Kar Mirvan Gürcüstana hərbi yürüş edir və 780-ci ildən – Pasxa bayramından gürcülər öz xronologiyalarının əsasını qoy- urlar; bu vaxt Qafqazın o biri tərə fində yeni bir xalq formalaşırdı ki, həmin xalq özündən əvvəlki xalq lardan daha çox ərazi ələ keçirəcəkdi. Romalılara demək olar ki, məlum olmayan bu xalq bütün xalqların sədlərini, istehkamlarını dağıtdıqdan sonra naməlum dünyanın qapılarını döymüş Rusiyanın gündoğan hissəsindən olan slavyanlardır ki, onlar Xəzər dənizindən Arxangelskə qədər, Buzlu dənizdən Odlu dənizə qədər uzanan böyük ərazini zəbt edirlər. Belə çıxır ki, qotlar, hunlar, bolqarlar – Volqadan Dneprə qədər olan bu torpaqlar üzərində hökmranlıqdan nahaq yerə çəkinmişlər və onların burada öz imperiyalarının müvəffəqiyyətli bər pası slavyanlar üçün müvəqqəti düşərgədən başqa bir şey olmamışdır. Bir anlığa dayanan bu qorxunc axın yenidən hərəkətə gəlir: xalqların bəziləri qərbə, bəziləri cənuba üz tuturlar və nəticədə axının mərkəzində Böyük Novqorod və Kiyev kimi möhtəşəm şəhərlər ucalır. Nəhayət, 862-ci ildə slavyanlar üç varyaq şahzadəsini – Rurik, Si naf və Truvor şahzadəsini öz imperiyalarının taxtına dəvət edirlər. Çox çəkmir ki, Ru- rik hakimiyyəti və dövləti idarə etməyi öz azyaşlı oğlu İqo run qəyyumu, qardaşı dahi Oleqə vəsiyyət edərək dünyasını dəyişir. Oleq Smolensk və Lyubiçi fəth edəndən sonra serbləri, radimiçləri, derevyan ları töycü verməyə məcbur edir və qarşısına çıxan heç bir təhlükədən, maneədən qorxmamağı təlqin etdiyi iki min nəfərlik ordu ilə Konstanti nopola tərəf hərəkət edir. Konstantinopol vəhşi adlandırdığı bir xalqın əlində qılıncla onun qapısına qədər gəlib, təslim olmağı tələb etdiyini gördükdə təşvişə düşdü: VI Leon qoyulan şərtlərlə razılaşdı, onları imzaladı və ruslar çəkilib get dilər. Ancaq ruslar geri qayıdarkən, yolüstü bu gün Yelizavetpol * qəza sının kəndlərindən olan Bərdə qalasını zəbt etdilər. * Yelizavetpol – Gəncə şəhərinə sonra verilən ad. VII əsrdən Gəncə adlanan qədim Azər bay- can şəhəri 1804-cü ildən 1918-ci ilə qədər Yelizavetpol adlandırılmışdır.
18 Beləliklə, ruslar Gürcüstanın bir addımlığında kiçik bir əraziyə də sa- hib oldular. On üç ildən sonra onlar neftlə zəngin olan Təbəristana yürüş təşkil etdi lər. Artıq yol açılmışdı. Böyük knyaz Svyatoslav bütün Kubanı keçir və Qafqazın ətəklərində osetinlərlə çərkəzləri darmadağın edir. Rus qarnizonunun biri Tamanda qalır. Bu zaman Abxaziya və Kartli çarı III Baqrat Kutaisidə kilsə tikdi rir. Onun divarlarına həkk olunmuş kitabələrin birində ərəb hərflərinin izlərini görürük. Yazılmış kitabədən aydın olur ki, Kutaisi kilsəsi 1003-cü ildə tikilmişdir. Beləliklə, rusların 914-cü ildə Bərdə qalasını ələ keçirdiklərini və 943- cü ildə Təbəristana daxil olduqlarını, 967-ci ildə çərkəzləri və osetin ləri darmadağın etdiklərini, Tamanda bir qarnizon yerləşdirdiklərini öy rən di niz. 1064-cü ildə Rostislav Vladimiroviç Taman adasını öz knyazlığının ərazisi elan edir. Ruslar şimaldan cənuba tərəf irəlilədikləri bir vaxtda türklər də cənubdan şimala doğru hərəkət edirdilər. Bunlar Türküstan düzənliklərin- dən çıxmış səlcuqlar idilər. Onlara Bağdadda özünü hökmdar elan edən dən az sonra dünyasını dəyişmiş Toğrul bəyin qardaşı oğlu Arslan sərkər də lik edirdi. O, Kiçik Asiyanı və Gürcüstanı öz hakimiyyə tinə tabe edə bilmişdi. Qafqazın qranit sıra dağları onları (səlcuqları) ruslardan ayırır. Hər iki nəhəng, Herkules və Antey üz-üzə gəlib vuruşanda heç biri o birisinə güzəştə getmir. Yəqin ki, ruslar – Herkules, türklər isə – Anteydir. Xoşbəxtlikdən, Gürcüstanda ən layiqli çarlardan biri – “Müdrik” lə- qə bilə tanınan III David taxta çıxır. O, barbarları barbarlara qarşı qoyur – xəzərləri türklər əleyhinə silahlandırır və öz ölkəsini azad edəndən sonra hakimiyyəti Dərbəndi darmadağın edən, onun qapılarını çıxartdırıb Gelat monastırına saldıran I Demetriyə verir. Həmin qapıların bir tayı bu gün oradadır, o biri tayını isə türklər çıxarıb aparmışlar. 6 1184-cü ildən 1212-ci ilə qədər Gürcüstanda kraliça Tamara hökm- ranlıq edir. Bu, Gürcüstan tarixində böyük bir dövrdür. Qafqaz dağlarının hər iki tərəfində adı dillərdə məşhur olan bu amazonka gözəli erməniləri, türkləri və farsları məğlub edir, ona qədər heç kimin istila edə bilmədiyi, yəqin ki, ondan sonra da istila edə bilməyəcəyi dağlıları fəth edir və fəa- liyyətini rus şahzadəsi Andrey Boqolyubskinin oğluna ərə getməklə başa vurur.
Gürcü şairlərinin vəsf etdikləri Tamara şərəfli məzara təzəcə tapşı- rılmışdı ki, Şərqdən əzəmətli bir səs eşidildi. Bunlar Şimali Çini, İranın şərq hissəsini tutub Təbrizdə dayanan Çingiz xanın monqolları idilər. Bu güclü selin son dalğaları Gürcüstana da çatır, ancaq onu batıra bilmir. Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|