Aleksandr düma q a f q a z “Qafqaz” Bakı 2010
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 * * *
Biz buna yəqinlik hasil etdik ki, A.Dümanın «Qafqaz» əsərinin Azərbaycan dilində kamil tərcüməsinin işıq üzü görməsi ictimai həyatımızın vacib ədəbi, es- tetik hadisə lərindən biri olmaqla yanaşı, həm də və daha çox Azərbay can-Fransa ədəbi əlaqələri tarixində əlamətdar hadisə kimi qalacaqdır. İnanıram ki, müstəqil Azərbaycanımızın beynəl xalq ədəbi əlaqələrini daha da genişləndirmək bundan sonra da ölkəmizin təkcə yazıçı, alim, tərcüməçi və naşirlərinin deyil, həm də yaradıcılıq qurumlarımızın, araşdırma mərkəzlərimizin vacib vəzifələrindən olacaqdır. akademik Bəkir NƏBİYEV 5 iyul 2010-cu il 8 QAFQAZ HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT GİRİŞ BİRİNCİ DÖVR PROMETEYDƏN İSA PEYĞƏMBƏRƏ QƏDƏR Biz oxucularımıza Qafqazın topoqrafiyası, tarixi haqqında mümkün qədər yığcam məlumat verəcəyik. Şübhəsiz, bəzi oxucularımız danışacağımız məkan haqqında bizdən də yaxşı bilirlər, ancaq heç də bütün oxucuların Qafqaz haqqında geniş mə lumata malik olduğunu söyləmək olmaz. Qafqaz silsiləsi 40-45 dərəcə şimal enliyi, 35 və 47 dərəcə şərq uzunluğunda yerləşir və Xəzərdən Azov dənizinə, Anapadan Bakıya qə dər uzanır. Qafqaz dağlarında üç əsas, yəni hündür zirvə vardır: Elbrus – hün dürlüyü 14600 fut, Kazbek (əvvəllər bunu gürcülər Mkinvari * adlandı rırdılar) – hündür- lüyü 14400 fut və Şat-Elbrus – hündürlüyü 12000 fut dur. İndiyə qədər Elbrusun zirvəsi fəth edilməmişdir. Dağlıların fikrin cə, bunun üçün Allahın izni olmalıdır; Bibliyadakı əfsanəyə görə, Nuhun gəmisindən uçan göyərçin həmin bu zirvəyə qonubmuş. Elbrusdan 200 fut alçaq olan Mkinvari, mifoloji əfsanələrdəki deyimlərə görə, Prometeyin zəncirləndiyi qayadır. Ruslar ona Kazbek de yirlər, çünki bu dağın ətəyində yerləşən Stefan-Ezminda kəndi qədim za man lardan indiyə qədər dərənin sahibi və mühafizəçisi olan Qazı bəylərin iqamətgahıdır. Dağıstan ərazisində yüksələn Şat-Elbrusa gəlincə, deməliyəm ki, onun zirvəsi Simurq quşunun yuvasını xatırladır; bu quşun yanında qartal milçəyə, kondor **
isə kalibrə bənzəyir. Qafqaz – bu nəhəng sədd, möhtəşəm qala, sıldırım zirvəsi daima qarla örtülü olan qranit divar şimala doğru meyl edən özülü üzərində uyuyur; təkcə Qafqaz yox, həmçinin Tavr, Dəmavənd və Tavrida dağları da vaxtilə hər tərəfdən nəhəng dənizin sularında qərq olmuş adalar kimi göyə baş qaldırmışdır. Həmin nəhəng dənizin bir parçası olan və bu yerin qədim sakinlərinin – xəzərlərin göl adlandırdıqları Xəzər bu gün ayrıca bir su hövzəsidir və ehtimal etmək olar ki, nə vaxtsa o, Ağ dəniz və Bal tik dənizi ilə qovuşubmuş. Kim bilir, tarixin hansı müqəddəs, və ya lənətlənmiş dövründə baş vermiş təbii fəlakət Pont-Evksini 1 , Aral dənizini, İrəvanı, Urmiya və Van göllərini bir-birindən ayırmış, Yeniqala, Dardanel, Mesin və Cəbəllütariq boğazlarını yaratmışdır. Görən, bu, yəhudilərin Bibliyada təsvir etdikləri Nuh tufanı, * Buzlu, qarla örtülü deməkdir. ** Kondor – Cənubi Amerikada yaşayan çox iri yırtıcı quş, kalibr isə dünyada ən kiçik quşdur.
9 xaldeylərin Ksiksytus, yoxsa yunanların Devkalion və Ogigi ya dövründə baş vermişdir? Məsələ burasındadır ki, biz bu suallara cavab verə bilməyəcəyik; an- caq Xəzər dənizinin yeraltı kanallar vasitəsilə baş qa dənizlərlə əlaqəsi olduğu artıq sübut edilmişdir; o, Ural, Volqa, Terek və Kürdən aldığı suları da elə həmin kanallarla itirir. Xəzərin dərinliyi haqqında müxtəlif mülahizələr vardır; belə ki, onun səviyyəsi aşağı enən də fikrimizi təsdiqləyən yerlər açıq-aşkar görünür. Nəhayət, bunu isbatla yan çoxlu dəlillərdən biri də hər il qışqabağı nəhəng Xəzər gölünün də rinliklərində və sahillərində rast gəlinən ot və yarpaq qalıqlarının İran körfəzi sularında görünməsidir. Qafqaz ilk baxışda bir-birinə paralel iki dağ silsiləsi ilə yadda qalır: onlar- dan ən hündürü şimalda, ən alçağı isə cənubda yerləşir. Birinci silsi lə Ağ (qarlı) dağlar, onunla qarşı-qarşıya dayanmış dağlar isə Qara dağlar adlanır. Sonuncu- nun ən məşhur zirvələri – Keçəl, Oğrular, Qasırğalar, Qarameşə və Qılıncdağdır. Bu nəhəng səddin yalnız iki təbii keçidi vardır: bu keçidlərdən biri – Qa- fqaz qapıları, Sarmat qapıları, Xəzər qapıları, Alban qapıları, Dəmir qapılar kimi tanınan Daryal dərəsi (Plini bunları “Caucasiae” adlandır mışdır), ikincisi isə Makedoniyalı İsgəndər qapıları adlanan Dərbənd dərəsidir. Biz həmin iki keçidin ikisindən də keçdik və onlar haqda oxucu larımızda təsəvvür yaratmağa çalışacağıq. Dağların qarlı zirvəsi bazaltik porfirdən, qranitdən və sienitdən iba rətdir. Porfirin aşağıdakı növləri vardır: qırmızı, sarı ləkəli göy porfir, qırmızı şərq por- firi, nəhayət, yaşıl porfir. Qranitin növləri aşağıdakılardır: bənövşəyi, boz, qara və göy. Qaradağ adı ilə tanınan dağ silsiləsinə gəldikdə, o, əhəng daşından, merqel- qarışıq daşlaşmış qumdan, kvars və spat damarları olan şist layla rından ibarətdir. Strabon “Coğrafiya” əsərində Kolxidadakı qızıl mədənlərindən ge niş bəhs edir; bu mədənlərdən yağış və sel sularına qarışıb axan külçələr torpağı qızıl tozları ilə zənginləşdirirdi; Svanlar, yəni bugünkü minqrellər onları tüklü qoyun dərilərinə yığırdılar və parlaq ovuntular belə dərilərdə ilişib qalırdı. “Qızıl yunlu qoyun dərisi” haqqında qədim yunan əfsanəsi də elə buradan yaranmışdır. Osetiyada, Nuzala kilsəsinin üzərində gürcü dilində yazılmış kitabə də vaxtilə bu bölgədə qiymətli metalların adi toz qədər bol olduğunu təs diqləyir. Bütün bu sərvətin, bolluğun həqiqətən olub-olmadığı bu gün də mübahisəlidir; ancaq təbiətin başqa bir nadir neməti – heç də az əhəmiy yətə malik olmayan nef- tin mövcudluğu göz qabağındadır. Onu Xəzər dənizinin qərb sahilində çıxarırlar. Biz bu mövzuya Bakıya gedərkən, neftin yaratdığı xariqüladə, eşi dilməmiş əhvalatlardan danışarkən qayıdacağıq. Şimalda Kuban və Terek, cənubda Kür və Araz çayları Qafqaz bər zəxinin sərhədlərini təşkil edir. Sirus – elə Kür çayıdır, Araks isə – bu günkü Aras, yəni Arazdır; bu, skiflərin Yelis, İsgəndərin döyüşçülərinin isə Tanais adlandırdıqları çaydır. Bu Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|