Abuzər Xələfov

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 298 - 
keyfiyyətli məqalələr yaratmasına qapı açar. Növbəti mərhələ olaraq isə ali təhsil müəssisələ-
rində bunun təşkili, geniş bir kütləni ―Vikipediya‖nın zənginləşdirməsinə cəlb edər. Nəticədə 
isə oxucular maraqlandıqları mövzu ilə bağlı ilkin məlumatı və onlara yararlı olacaq mənbə-
ləri bu portal vasitəsi ilə tez bir zamanda və əlavə vəsait xərcləmədən əldə edə bilərlər.  
 
 
 
Gunay Mammadova 
 
“WIKIPEDIA” – MODERN, ELECTRONIC AND ENCYCLOPEDIC 
BIBLIOGRAPHY: PROBLEMS AND OFFERS 
 
Summary 
“Wikipedia” is one of the most important and famous information platform. This portal 
is a mediator between readers and articles or books. Also “Wikipedia” is a powerful tool of 
publicity and it gives the opportunity to show Azerbaijan`s bloody memories and realities to 
the world. But there are some problems with using this portal in Azerbaijan. The main reason 
is the pure awareness and software difficulties. To overcome these barriers in the article sug-
gested organizing the training at science centers and higher education units. It is the author 
believe that the measures will solve the problems, and will create new possibilities for readers 
to get information and source by easier, quicker and cheaper way. 
Keywords: Wikipedia, information base, reader, article. 

---

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 299 – 
 
Sevil Çaparxan qızı Əliyeva  
AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxana, mütəxəssis 
[e-mail] 
 
 
DÜNYA VƏ AZƏRBAYCAN ƏDƏBĠYYATINDA  
MULTĠKULTURAL DƏYƏRLƏR 
 
Açar sözlər: multicultural dəyər, tolerantlıq, insan hüquqları, ədəbi incilər, cəmiyyət. 
 
XX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq Avropa ölkələrində imperiyaların dağılması, tədri-
cən  milli  dövlətlərin  yaranması  və  ənənəvi  geopolitik  sərhədlərin  silinməsi  qlobal  kütləvi 
miqrasiyanın  və  çoxmillətli  cəmiyyətlərin  yaranmasına  gətirib  çıxardı.  Və  bu  problematika 
―postkolonial‖  nəzəriyyəni  öyrənən  nümayəndələrin,  ilk  növbədə  Böyük  Britaniya  və  ABŞ 
universitetlərinin  maraq  dairəsinə  daxil  oldu.  ―Postkolonial‖  proseslərlə  paralel  insanlarda 
məkanın tarixi və tarixin məkanı haqqında və hakimiyyət, dil, identiklik haqqında təsəvvürlər 
dəyişdi.  Dünya  ictimaiyyəti  postkolonial  əlaqələri  mədəniyyətlə  bağlı  olub,  qərbin  öz  iden-
tikliyini klassik  sənət  nümunələrinə, oturuşmuş  adətlərə  tətbiq etməyə  başladı. ―Postkolonial 
nəzəriyyə‖ istiqamət olaraq metodun sərhədlərindən kənara çıxır, miqrasiyanı əsas amil kimi 
götürür və multikultural bədii aləmin formalaşmasında millətlərin ideyası, milli mənsubiyyət 
hissini  götürürdü.  Bu  baxımdan  miqrasiyaya  coğrafi  yerdəyişmə  kimi  deyil,  psixoloji  və 
mədəni  aspektlərdən  baxmaq  daha  labüd  sayılırdı.  Miqrantlar  ictimai  və  şəxsi  həyatda  yeni 
identiklik yaradır, öz ideologiyalarını yerləşdiyi məkana islah edirlər. Bu baxımdan mühacir 
yazıçıların  ədəbiyyatda  yerini  ―aralıq  məkanı‖  adlandırmaq  olar.  Bu  proses  onları  hər  iki 
dünyanın siması edir, lakin ayrı-ayrılıqda tam olaraq heç bir aləmə aid olmurlar.  
Mühacir yazıçılar öz inteqrasiyalarını yeni varlıq kimi qəbul edir və özlərini cəmiyyətin 
mədəni  təbəqəsində  görürlər.  Bu  baxımdan  bu  yazıçılar  mədəni  təbəqəyə  gedən  yolu 
öyrənməyə çalışır. Bu axtarış da onları inteqrasiya olduqları məkanın milliyyətinə çevrilməsi 
ilə paralel gedir. Multikutural aləmdə mühacir yazıçılar yeni uyğunlaşmanı öz yaradıcılığında 
canlandırmağa çalışırlar. Belə  yazıçılar çox vaxt  metropoliyalara  gec uyğunlaşır, hər zaman 
tərk edilmiş vətənini təsvir edir. Emosional tərəddüd, yad dildə yazmaq məcburiyyəti mühacir 
yazıçıları metaforalardan istifadə etməyə sövq edir. Multikultural ədəbiyyatın müəllifləri ikili, 
aralıq,  hibrid  identikliyi  ilə  ―Mənsubluq-qeyri  mənsubluq‖,  ―yaxınlıq-qeyri  yaxınlıq‖  kimi 
binar ikliyi əks etdirirlər. ABŞ, Böyük Britaniya və bir çox Avropa dövlətlərində multikultu-
ralizm  unikal,  çoxmillətli  cəmiyyəti  olan  ölkələrdə  yaranan  tarixi  prosesin  nəticəsi,  bir  çox 
xalqların siyasi korrektlilik kodeksi və mədəni, etik tələbatların uyğunluğu şəraitində yaranan 
mədəniyyət, hər hansı bir ölkənin yarı etnik konteksti kimi mənaları daşıyır. Dünya ədəbiyya-
tına multikultural kontekstdə öz töhfələrini verən yazıçılara əfqan əsilli Amerika yazıçısı Xa-
lid Hüseyni, hind əsilli ingilis yazıçısı Salman Rüşdi, o cümlədən Vidiadxar Naypol, nigeriya 
əsilli  ingilis  yazıçısı  Bencamin  Okri,  çin  əsilli  Britaniya  yazıçısı  Timati  Mo,  yapon  əsilli 
Britaniya yazıçısı Kadzuo İsiquro və digərlərini nümunə göstərmək yerinə düşərdi. 

---

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 300 - 
K.İsiquronun bir çox romanları  yüksək mükafata layiq görülmüşdür. Yapon əsilli olan 
yazıçı öz əsərlərində Yapon, Çin, Böyük Britaniya reallıqlarını əks etdirir. Bu əsərlərdə yazıçı 
müxtəlif mövzulara toxunaraq fərqli bədii stillərdən istifadə edir. Lakin onları ümumiləşdirən 
bir  faktor  var  ki,  o,  insan  iztirablarından,  bəzən  qəhrəmanların  həyatına  faciəvilik  gətirən, 
daxillərində gizlənən, yalnız onlara məlum olan və hətta özlərinə belə etiraf etməkdən qorxan 
böyük insan axınından bəhs olunur. Məşhur amerika tənqidçisi H.Bhabanın təbirincə, miqrant 
yazıçılar  iki  dünyaya  məxsus  olduqları  halda  heç  birinə  uyğunlaşmırlar.  Bu  yazıçıların 
əsərlərində binar qarşıdurması üzə çıxır. K.İsiquronun ―Biz yetim olarkən‖ romanı isə sanki 
bir  konseptin  -  ―vətən‖  konseptinin  üstündə  strukturlaşır.  Əsas  məntiqə  görə  qəhrəman 
yapondur,  hansısa  ingilis  şirkətində  çalışır.  Qəhrəmanın  uşaqlığı  Çində,  Şanxayda  keçir. 
Qəhrəman böyüdükcə qarşısında sanki əsaslı olaraq yeganə məqsəd qoyur – oxuyub, yüksək 
səviyyəli  xəfiyyə  olub  Şanxaya  qayıtmaq  və  valideynlərinin  başlarına  gələnləri  araşdırmaq. 
Yəni əsərdə ―vətən‖ konsepti İsiquro tərəfindən ikili-binar oppozisiya kimi göstərilir. 
  Bu  baxımdan  dünya  şöhrətli  əfqan  yazıçısı  Xalid  Hüseynin  ―Çərpələng  ovçusu‖ 
romanı da əfqan və Amerika həyatının qarşılıqlı təzadlarını göstərməkdə rekord sayda oxucu 
taparaq  müasir  dünya  ədəbiyyatının  ən  gözəl  nümunələrindən  birinə  çevrilib.  Əsərin  əsas 
qəhrəmanı  Əmir  və  Həsəndir.  Bu  iki  yeniyetmə  bir  şəhərdə,  Kabildə  doğulub-böyümüş  süd 
qardaşlardır. Eyni evdə böyüyüb bir ananın südünü paylaşmalarına rəğmən Əmir və Həsənin 
uşaq dünyasında dərin bir uçurum  var. Əmir  yüksək tutulan puştun qəbiləsindən, Həsən isə 
həmişə təhqir olunan Xəzər qəbiləsinin nümayəndəsidir. Bu etnik ayrıseçkilik Xalid Hüseyni 
düşündürən, əfqanların məhvinə səbəb olan bəladır. Yazıçı ürək ağrısı ilə bu etnik ayrılmanın 
əfqan xalqının başına gətirdiyi faciələri təsvir edir. 
  Eyni  motivlər  Hindidstanda  anadan  olan,  Pakistanda  böyüyən,  İngiltərədə  yaşamını 
davam  etdirən  Salman  Rüşdinin  də  əsərlərində  özünü  göstərməkdədir.  Yazıçının  ―Təlxək 
Şalimar‖,  ―Gecəyarısı  uşaqları‖,  ―Harun  və  tarix  dənizi‖  və  digər  əsərlərində  əsasən  sevgi, 
dünyəvi elmlərin tərənnümü, vahid Hindistanın var olması kimi motivlər xüsusi nəzərə çarpır. 
  Nəticə olaraq bildirməliyik ki, dünya ədəbiyyatında multikultural yazıçıların əsərlərin-
də əsas problem Şərq-Qərb qarşıdurması, ideya isə milli, dini ayrı-seçkiliyə son qoymaq, insa-
ni birliyə çağırış əsas meyar kimi təcəssüm olunur. Bununla bərabər, üçüncü məkanın nüma-
yəndələri  olan  multimədəni  yazıçıların  itirilmiş  vətəni,  daima  onu  şüuraltı  müşayiət  edən 
vətən  ağrısı  və  həmin  yazarın  stilini  formalaşdıran,  onun  mətnlərinə  polifonik  intonasiya 
verən yeni ədəbiyyatdır. 
Son dövrlərdə, bir çox Avropa ölkələrinin (Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya) multi-
kulturalizm  siyasətinin  iflasa uğradığı  bir vaxtda Azərbaycan Respublikası  multikulturalizmi 
dövlət  siyasətinin  əsas  istiqamətlərindən  birinə  çevrilmişdir.  Çünki,  bu  ifadə  dilimizdə  yeni 
yaransa da, onun ənənələri əsrlər boyu mövcud olub. Məhz Azərbaycanın mədəniyyətlər qov-
şağında yerləşməsi dini azadfikirliyin və tolerantlığın olmasına zəmin yaratmışdı. Azərbaycan 
olduqca unikal bir mədəniyyətə malikdir.  Bu torpaqda  əsrlər boyu dünyanın  müxtəlif mədə-
niyyət  sistemlərinin  təbii,  tarixi  inteqrasiyası  baş  vermiş,  əzəldən  dünya  sivilizasiyasını  for-
malaşdıran  mədəniyyətlər  qovuşmuş,  bunun  sayəsində  də  müxtəlif  inkişaf  modelləri  yaran-
mışdır. Bu baxımdan multikulturalizm dəyərlərini ədəbi-bədii aspektdə araşdırmaq maraqlıdır 
və  bunu  milli-mədəni  irsimizin  ilk  məşhur  nümunəsi,  ən  qədim  yazılı  olan  ―Kitabi  –  Dədə 

---