Abuzər Xələfov

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 283 – 
 
Vüsal Mətləb oğlu Məmmədov  
AMEA M.Füzuli ad. Əlyazmalar İnstitutu, Dissertant 
[e-mail] 
 
 
AZƏRBAYCANA AĠD ĠNTERNET RESURSLARDA 
MUĞAMLA BAĞLI BAġLICA ĠNFORMASĠYA MƏNBƏLƏRĠ 
 
Açar  sözlər:  Muğam,  muğamlarımız,  internet,  muğam  internet  resurslarda,  muğamla 
bağlı mənbələr, internet resurslar, internet saytlar, saytlar, portal, electron mənbələr, internet 
şəbəkəsi, muğam ensiklopediyası, Vikipediya. 
 
İnformasiya  bazası  kimi  internet  resursların  əhəmiyyəti  getdikcə  artır.  Bu  qlobal 
şəbəkədə  bütün  sahələrə  bağlı  məlumatlara  rast  gəlirik.  Müxtəlif  xəbərlər,  müəllif  yazıları, 
elmi  araşdırmalar,  onların  nəticələrini  əks  etdirən  xülasələr,  foto,  video  görüntülər  artıq 
internetdə daha əlçatandır. 
Muğamla bağlı materiallar barədə də eyni fikirləri deyə bilərik.Əksər muğamlarımızın 
görüntülü  səsləndirməsi  ―Youtube‖  video-kanalında  (―youtube.com‖)  yerləşdirilib.  Bununla 
yanaşı, bir sıra digər resurslarda da muğamlarımız və onlar barədə video və yazılı materiallar 
vardır.  Bu  məqalədə  əsasən  ikinci  üzərində  dayanaraq  təhlil  aparmağa  çalışacağıq: 
Azərbaycana aid olan internet informasiya vasitələrində hansı məlumatlar yer alıb?  
Bu yazıda aşağıdakı suallara cavab tapacağıq: 
a)
 
İnternet  resurslarda  konkret  olaraq  hansı  mənbələrdə  muğamla  bağlı  daha  dolğun 
məlumatlar var? 
b)
 
Bu  məlumatlar  muğamla  bağlı  bilgilərin  hansı  hissəsini,  hansı  istiqamətini  özündə 
əks etdirir? 
c)
 
Bu  vaxta  qədər  internet  şəbəkəsində  muğamla  bağlı  mövcud  olan  məlumatlar, 
mənbələr  barədə  heç  bir  biblioqrafiq  material  hazırlanmayıb.  Bu  yazının  elmi  əhəmiyyəti 
məhz  bundadır:  muğamla  bağlı  dolğun  informasiyaların  əks  olunduğu  başlıca  mənbələr 
(linklər) bir yazıda toplanaraq təqdim olunur.  
Bunun  əhəmiyyəti  nədədir?  Bu  linklər  muğamla  bağlı  məlumat  axtarışını  asanlaşdırır, 
internet  istifadəçisi  informasiyanı  hansı  saytlarda  axtarmalı  olduğunu  bilir.  Əvvəlcədən 
məlum  olur  ki,  bu  sahə  ilə  bağlı  geniş,  ətraflı  informasiyaların  toplandığı  əsas  mənbələr 
hansılardır. 
İnternet resurslardakı materialları ―google‖ axtarış sistemi ilə bir neçə saniyə içərisində 
əldə  edə  bilirik.  Lakin  yüzlərlə  linkdən  hansında  bizə lazım  olan  qədər  informasiya  toplusu 
olduğunu bilmirik.  
Araşdırma predmetimiz olan muğamla bağlı da internet saytlarda minlərlə, yüzminlərlə 
mənbələr tapmaq olar. Ancaq  yenə aydın olmur – hansı mənbələr daha ciddidir və daha çox 
məlumatı özündə əks etdirir? Beləliklə, internet resurslardakı başlıca informasiya mənbələrini 
və bu mənbələrdəki materialların qısa xülasəsini nəzərdən keçirək. 
1.
 
http://az.wikipedia.org/wiki/Mu%C4%9Fam 

---

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 284 - 
Vikipediya  məlumat  bazasında  muğamla  bağlı  yetərincə  geniş  məlumatlar  toplanıb. 
"Muğam"  sözü  ərəbcə  "dayanacaq",  musiqidə  "səs  qatarı"  deməkdir.  "Məqam"  sözü  simli 
alətlərdəki "pərdə" mənasına gəlir. 
Fars  dilində  "muğam"  sözünün  qarşılığı  "gah"dır  və  bəzi  muğam  terminlərində  rast 
gəlinir: Yegah, Dügah, Segah, Çahargah, dəstgah. 
Bu  resursdakı  materialda  qədim  muğamlardan  da  bəhs  edilir:  ―
Musiqi  binasının 
möhkəm təməlini təşkil edən 12 sütun 12 əsas muğamı və 6 bürc isə 6 avazatı təmsil edirdi. 
12  əsas  muğam  bunlar  idi: Üşşaq,  Nəva,  Busəlik,  Rast,  Əraq,  İsfahan,  Zirəfkənd, 
Büzürk,  Zəngulə,  Rəhavi,  Hüseyni  və  Hicaz.  6  avazat  isə  Şahnaz,  Mayə,  Səlmək,  Novruz, 
Gərdaniyyə,  Güvaştdan  ibarət  idi.  XIV  əsrin  axırlarına  doğru  baş  verən  ictimai,  iqtisadi  və 
siyasi  dəyişikliklərlə  əlaqədar  olaraq,  bu  möhtəşəm  musiqi  «binasının»  divarları  əvvəllər 
çatlamış və sonralar isə büsbütün uçub dağılmışdır.
 
Yaxın  Şərq  xalqları  uçub  dağılmış  bu  «musiqi  binasının»  qiymətli  «parçalarından» 
istifadə edərək, özlərinin «lad tikinti» ləvazimatı ilə hər xalq ayrılıqda özünəməxsus səciyyəvi 
üslubda yeni «musiqi barigahı» tikmişdir. Təbiidir ki, 12 klassik muğamın adları və həmçinin 
bu  muğamların  özləri  də  böyük  dəyişikliklərə  uğramışdır:  əvvəllər  müstəqil  hesab  olunan 
muğamlar  bəzi  xalqlarda  şöbə  halına  keçir  və  yaxud  əksinə,  əvvəllər  şöbə  hesab  olunan 
musiqi sonralar müstəqil muğama çevrilir. Yenə də bu qayda ilə, muğam və onun şöbələrinin 
eyni adları ayrı-ayrı xalqlarda müxtəlif məna ifadə edirdi. 
İndiyədək zamanın və hadisələrin sarsıdıcı təsirinə qarşı möhkəm duran yeganə muğam 
«
Rast
»dır. Bu muğam kökünün möhkəm və məntiqli olması onun adının mə'nasına tamamilə 
uyğun  gəlir.  «Rast»-düz,  doğru  deməkdir.  Qədim  musiqişünaslar  «Rast»ı  muğamların  anası 
adlandırırdılar.  «Rast»  muğamı  yalnız  öz  adını  və  səsqatarını  deyil,  hətta  öz  mayə  (tonika) 
ucalığını  da  zəmanəmizə  qədər  mühafizə  etmişdir.  Bütün  Yaxın  Şərq  xalqlarında  «Rast» 
muğamının  quruluşu  və  mayə  ucalığı  eynidir.  Bu  mayə  kiçik  oktavanın  «sol»  səsindən 
ibarətdir.  Aşağıdakı  müqayisədən  aydın  olur  ki,  indi  bizim  kiçik  oktavanın  «sol»u 
adlandırdığımız ton hələ antik dövrdə «Rast» ladının ucalığını göstərirmiş.  
Keçmiş  zamanlarda  muğam  musiqisi  7  əsas  avazdan  ibarət  olmuş  və  yuxarıda  adları 
çəkilmiş  ardıcıllıqla  adlandırılmışdır.  Sonralar  isə,  hər  şey  inkişaf  etdiyi  kimi  muğamlar  da 
inkişaf edərək zaman ötdükcə yeni şöbələr, güşələrlə zənginləşmiş və nəhayət, indiki dövrdə 
öz  intişarını  tapmışdır.  Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ―Yegah‖,  ―Dügah‖,  ―Segah‖  və 
―Çahargah‖ bütöv muğam, ―Çahargah‖ isə şöbə kim səslənir. Say adları ilə bağlı olan daha bir 
faktı  göstərmək  olar.  Ərəb  musiqisində  yegah,  dügah,  segah,  çahargah,  pəncgah,  şeşgah  və 
həftgah  səs  düzümünün  pərdələri  kimi  adlandırılır.  Bu  faktı  ərəb  musiqişünası  Fərrux 
Ammarın yazılarında aydın görmək olar
‖.  
Materialda Azərbaycan xalqı ilə yanaşı, digər xalqlara məxsus olan muğamlar, muğam 
məclisləri barədə məlumat verilir. 
2.
 
http://mugam.musigi-dunya.az/ 
Muğam  ensiklopediyasıdır.  Ön  söz  Heydər  Əliyev  Fondunun  prezidenti  Mehriban 
xanım Əliyevaya məxsusdur. Xatırlatmaq vacibdir ki, Mehriban Əliyeva Azərbaycan muğa-
mının  dünyaya  tanıdılması  istiqamətində  əvəzsiz  işlər  görmü  və  məhz  onun  səyləri  nəticə-
sində həm  milli mədəniyyət  üçün, həm  də bütün  bəşəriyyətin mədəniyyəti üçün Azərbaycan 

---