Abuzər Xələfov

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 285 – 
 
muğamının  bədii  dəyəri,  onun  yüksək  mənalılığı  2003-cü  ildə  YUNESKO  kimi  nüfuzlu 
beynəlxalq  təsisat  tərəfindən  etiraf  olunmuşdur.  YUNESKO  muğamı  "bəşəriyyətin  şifahi  və 
qeyri-maddi  irsinin  şah  əsərlərindən  biri"  elan  etmişdir.  Təqdim  etdiyimiz  linkdəki  mətndə 
Mehriban xanım Əliyevanın müəllifi olduğu ―Ön Söz‖də muğam ensiklopediyasından ətraflı 
şəkildə bəhs olunur. Qeyd olunur ki, iki cilddən ibarət olan bu ensiklopediya həm muğamla 
bağlı  ətraflı  məlumatları  özündə  cəmləşdirir,  həm  də  Azərbaycan  muğamlarını  müxtəlif 
musiqiçilərin ifasında təqdim edir. Keçən əsrin əvvəllərində ilk dəfə lentə alınmış muğamlar-
dan  tutmuş  2007-ci  il  muğam  müsabiqəsinin  qaliblərinin  çıxışlarına  qədər  olan  yazılar  125 
diskdən  ibarət  bir  külliyyat  təşkil  edərək  həqiqətən  də  ensiklopedik  xarakter  daşıyır.  Burada 
təmsil olunan ustad və gənc xanəndələrin yaradıcılığı, muğam dəsgahları və digər əsərlər ilk 
dəfədir ki, bir yerdə toplanaraq qədim muğam irsimizin dolğun mənzərəsini yaradır.―Muğam 
ensiklopediyasının hər bir cildi, əslində, müstəqil ensiklopediyadır. Qeyd etmək lazımdır ki, 
muğam özü-özlüyündə elmi və nəzəri təhlil üçün olduqca mürəkkəb bir obyektdir. Onun nota 
alınması  cəhdlərindən  tutmuş,  muğam  ifaçılığı  üzrə  kanonik  dərslik  yaratmaq  arzularının 
gerçəkləşməsinədək  musiqiçilərin  hansı  obyektiv  çətinliklərlə  qarşılaşdığı  hamıya  bəllidir. 
Muğamın ovsununa düşmüş əcnəbi musiqişünasların onun rasional təhlil üsulları ilə tədqiqi-
nin mümkün olmaması barədə dönə-dönə söylədikləri fikirlər də mütəxəssislərə yaxşı məlum-
dur. Məhz bu səbəbdəndir ki,  biz oxucunun diqqətinə  sanki  iki ensiklopediya təqdim edirik. 
Onlardan  biri  elmi  tədqiqatların  bəhrəsi,  digəri  isə  Azərbaycan  muğam  ustalarının  yaratdığı 
dəyərli  musiqi  xəzinəsidir‖.  Ensiklopediyada  muğamın  bütün  elementləri,  muğam  ustaları 
barədə detallaı məlumatlar əksini tapır. 
3.
 
http://www.mehriban-aliyeva.org/az/article/item/5169 
Azərbaycan  muğamının  dünyaya  tanıdılmasında  əvəzsiz  xidmətləri  olan  Azərbaycanın 
birinci  xanımı,  İSESKO  və  YUNESKO-nun  xoşməramlı  səfiri  Mehriban  xanım  Əliyevanın 
şəxsi internet saytında da muğam barədə məlumatlar öz əksini tapır. Burada Qarabağ muğam 
məktəbindən  bəhs  edilir:  ―Qarabağ  muğam  məktəbinin  nümayəndələri  Azərbaycan  xalqının 
musiqi  mədəniyyətini  inkişaf  etdirməklə,  öz  həmvətənlərinin  ağıllarına,  hiss  və  duyğular 
aləminə  nəcib  təsir  göstərmişlər.  Bu  yerlərin  təbiətindən  keçib  gələn,  ruhu  oxşayan  həmin 
gözəllikdir ki, nadir musiqi mədəniyyətində öz əksini tapmışdır. Qarabağ muğam məktəbinin 
rəmzinə  çevrilən  məşhur  ―Qarabağ  şikəstəsi‖  buna  bariz  nümunədir‖.  http://azens.az/menu-
azerbaydzan/item/562-azaerbaydzana-maekhsus-moedzuzae-muzhham Bu internet resursunda 
muğam sözünün etimologiyası, muğamın özü və fəlsəfəsindən bəhs edilir. 
Bu  linkdəki  materialda  qeyd  edilir  ki,  ―Muğam  –  2002-ci  ildə  YUNESKO  tərəfindən, 
ümumbəzəri  olmayan  bir  musiqi  irsinin  şedevri  elan  edilmiş  və  onun  vətəninin  məhz 
Azərbaycan olduğu qeyd edilmişdir. Muğam sözü musiqidə əsasən, 2 məna kəsb edir. Birinci, 
Azərbaycan  xalq  musiqisində  bir  ahəng,  düzüm  mənasını  daşıyır.  Muğamın  7  ahəng  növü 
vardır :  Rast,  Şur, Segah, Şüştər, Çahargah,  Bayatı-Şiraz, Humayun və digər bir neçə  əlavə 
qollara malikdir. Digər bir mənada isə, bu termin xüsusi musiqi forması deməkdir. Muğam - 
ərəb  məqamına,  özbək  maqomına,  hind  raqasına  çox  yaxın,  qohum  hesab  edilir  və  ahəng 
baxımından çox oxşardırlar.‖ 
4.
 
http://azerbaijans.com/content_296_az.html 

---

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 286 - 
Muğam  barədə, onun şöbələri haqqında məlumatlar əksini tapır. Qeyd edilir ki,  ―Şərq 
xalqlarına  mənsub  milli  musiqi  formasıdır.  Şifahi  ənənələrə  əsaslanan  klassik  musiqi 
nümunəsidir. Muğam Azərbaycan xalq musiqisinin əsasını təşkil edir. Azərbaycan musiqisi-
nin  yeddi  əsas  muğamı  var:  ―Rast‖,  ―Şur‖,  ―Segah‖,  ―Şüştər‖,  ―Çahargah‖,  ―Bayatı-  Şiraz‖, 
―Hümayun‖. 
Muğamlar  orijinal  mahiyyətinə  və  öz  musiqi  xarakterinə  görə  bir-birindən  fərqlənir. 
Üzeyir  Hacıbəyov  ―Azərbaycan  xalq  musiqisinin  əsasları‖  adlı  elmi-nəzəri  kitabında 
muğamların  dinləyiciyə  aşıladığı  əhval-ruhiyyəni  belə  səciyyələndirir:  ―Rast‖-  dinləyicidə 
mərdlik  və  gümrahlıq  hissi,  ―Şur‖  -  şən,  lirik  əhval-ruhiyyə,  ―Segah‖-  məhəbbət  hissi, 
―Şüştər‖-  dərin  kədər,  ―Çahargah‖-  həyəcan  və  ehtiras  hissi,  ―Bayatı-Şiraz‖-  qəmginlik, 
―Hümayun‖- dərin kədər hissi oyadır‖. 
5.
 
http://www.anl.az/down/meqale/yeni_az/2011/mart/163473.htm 
―Yeni Azərbaycan‖ qəzetində çap olunmuş ―Muğam Azərbaycan xalqına xas olan ən 
gözəl xüsusiyyətlərin daĢıyıcısıdır‖ sərlövhəli yazı (2011.- 16 mart.- S.2) bu internet resurs-
da da yerləşdirilib. Yazının müəllifi Ramil Vəlibəyovdur. 
6.
 
http://kayzen.az/blog/musiqi/3821/mu%C4%9Fam-n%C9%99dir.html 
―Muğam nədir‖ sərlövhəli yazıda muağm barədə geniş məlumat verilir. Eyni zamanda 
Mədəniyyət və turizm Nazirliyinin sifarişi ilə ―Yaddaş‖ Sənədli Filmlər Studiyası tərəfindən 
―Azərbaycan muğamı – Əsrlərin dərinliklərindən gələn sədalar‖ sənədli filmi təqdim edilir.  
Təbii  ki,  internet  şəbəkəsində  muğamla  bağlı  mövcud  olan  məlumatlar  bu  təqdim 
etdiklərimizlə  məhdudlaşmır.  Bu  sahə  ilə  bağlı  müxtəlif  internet  saytlarda  xeyli  sayda  və 
dolğun  materiallar  yerləşdirilib.  Muğamla,  muğam  sənəti  ilə  bağlı  baş  verən  hər  bir  yenilik 
xəbər  saytlarında  əksini  tapır.  Bu  informasiyaların  da  hər  biri  muğamla  bağlı  bilgi 
mənbəyidir.  Ölkənin  bütün  aparıcı  portallarında,  KİV-lərin  elektron  versiyalarının  daxili 
axtarış  sistemlərində  ―Muğam‖  sözünü  axtarışa  verməklə  kifayət  qədər  çox  informasiya 
qarşılaşa bilərik.  
 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
Vikipediya.az 
2.
 
Muğam ensiklopediyası  
3.
 
[http://mugam.musigi-dunya.az/r/rast.html] 
4.
 
Azərbaycanın  birinci  xanımı,  Heydər  Əliyev  Fondunun  prezidenti  Mehriban  Əliye-
vanın şəxsi internet səhifəsi [http://www.mehriban-aliyeva.org/az/main] 
5.
 
AZENS  -  Azərbaycanın  ilk  elektron  ensiklopediyası  [http://azens.az/menu-
azerbaydzan/item/562-azaerbaydzana-maekhsus-moedzuzae-muzhham] 
azerbai-
jans.com[http://azerbaijans.com/content_296_az.html] 
6.
 
anl.az[http://www.anl.az/down/meqale/yeni_az/2011/mart/163473.html] 
7.
 
kayzen.az[http://kayzen.az/blog/musiqi/3821/mu%C4%9Fam-n%C9%99dir.html] 
8.
 
―Bizim yol‖ qəzetinin elektron versiyası [http://bizimyol.info/news/22515.html]  

---