A z ə r b a y c a n ata türk m ə r k ə z I M. N.Ç O b a n o V
Yüklə 7,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
kökümüzə baxışlarımız, düşüncəmiz, amalımız, əqidə və inamımıza qayıdışımız milliləşməsə, dilimiz və türklü yümüz türklük yönümündə köklənə bilməz. Deməli, milli özünü dərk etmədən, milli dəyərlərə söy kənmədən, milli düşüncə tərzini və şəraitini yaratmadan, nə xalqlarımızın türklüyündən, nə də ana dilimizin milli kökdə inkişaf etməsindən, səlisləşməsindən, zənginləş məsindən və sabitləşməsindən bəhs etmək məqbul sayıla bilməz. Çünki dil milli düşüncə, milli adət-ənənələri ilə xalq və ya ayrı-ayrı sosial-qurum vasitəsi ilə yaranır və be ləliklə də, milli düşüncə sisteminə çevrilir. Bu da, şübhəsiz ki, milli düşüncə tərzinə, türk xalqlarının hamısı üçün vahid türk dili birliyinə qayıdışımız üçün əsas amildir. Mahmud Kaşğarlı demişkən, türk dilini bilmədən dün ya idarə oluna bilməz. Bu mülahizə, sanki, bizim- türk xalqlarının hazırkı durumu ilə bağlı deyilmişdir. İndi dün yanın üç qitəsində parəkəndə halda məskunlaşmış türk xalqlan arasında siyasi, iqtisadi, mədəni və s. əlaqələrin gücləndirilməsi, milli düşüncə tərzinə qayıdışımız üçün vahid türk dili birliyini yaratmadan türk dünyası idarə oluna bilməz. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dünya elmində Altay dilləri ailəsi və onun təsnifı qəbul olunmuşdur. Altay dilləri ailəsinin ən böyük budağını, bəzi dilçilərin dediyi kimi, "Türk dilləri ailəsi" təşkil edir. Deməli,bir ailənin bir dili olduğu kimi, "Turk dilləri ailəsi"nin də (türk xalqlarının da) hamısı üçün vahid bir türk dili olmalı 118 dır.Yəni, Türk dilləri ailəsinə məxsus olan bütün dillər o, cümlədən türk (Türkiyə), türk (Azərbaycan), özbək, qazax, qırğız, türkmən, tatar (Krım), tatar( Kazan), başqırd, çuvaş, balkar, qaraçay, tuva, tuvin, uyğur, qaqauz, karaim, kumık, noqay, qara-qalpaq, balkan, truxmen, karakas, yaqut, xakas, kamasin, şor, çulun, altay, san uyğurlann dili, əfşar, kərkük və s. dillər üçün vahid türki yaradılmalıdır. Bizim mülahizəmizə görə yuxarıda adları çəkilən bü tün türk xalqları hansı ölkədə yaşamasından, müstəqil dövlət qurumunun olub-olmamasından asılı olmayaraq, geneoloji baxımdan bir-birinə qohum olan, bir kökün bu daqları olan bütün türk xalqlan arasında bu və ya digər qarşılıqlı əlaqələrin yaradılması, milli kökümüzə qayıdış məqsədi ilə onların hamısı üçün anlaşıqlı, başa düşülən bir ünsiyyət vasitəsinin-kök və ya ulu türk dilinin birliyinə doğru istiqamət götürmək üçün tarixi etnomədəniy- yətimizin gələcək inkişaf perspektivlərinə yenidən baxıl malı və vahid bir məqsəd- hamı üçün vahid türk dilinin yaradılınası yönündə (Azərbaycan- türk və Türkiyə- türk dillərinin bazası əsasında) hər bir türk xalqı öz ölkəsində bu istiqamətdə qabaqcadan düşünülmüş vahid tədbirlər planı üzrə fəaliyyət göstənnəlidir. Bizim mülahizələrimizə görə, çağdaş türk xalqları arasında vahid türk dili yaradılması, onları yenidən bir- birilə qırılmaz tellərilə bağlayan, qovuşdura bilən m ənə vi-psixoloji və mədəni mühitin geniş halda yaradılması üçün, ilk növbədə, müstəqil fəaliyyət göstərən hər bir 119 Türk dövlətində, həmçinin, müstəqilliyi olmayıb ayrı-ayrı ölkələrdə yığcam halda yaşayan Türk xalqları arasında da yuxarıda adlarını qeyd etdiyimiz kitablarda irəli sürülən və IV Uluslararası Türk dili Qurultayında maraqla qarşılanan təkliflərin geniş mənada həyatda vüsət alması məqsədi ilə hər bir Türk ölkəsində və türklərin yığcam halda yaşadıqları məkanda, geniş mənada, türk dillərinin birliyi, həmçinin, genoloji tarixi kökləri bir olan, vahid m ənəviyyat bulağından qidalanan xalqların mənəvi- psixoloji və m ədəni fəaliyyətini bir amal və ideya uğrunda mübarizəyə yönəltm ək üçün hamı birləşməli, birgə fəaliyyət göstərməlidir. Türk xalqlarının yuxarıda qeyd olunduğu kimi, mənəvi- psixoloji və mədəni birliyinin gələcək yolu "Dil birliyi" körpüsündən keçməlidir. Bu körpü Bilgə xanın dediyi kimi "Ey türk! Titrə və özünə dön! Sən özünə dönəndə güclü və basılmaz olarsan!" Bu həyati kəlamı sanki, türk xalqlarının bu günü üçün deyilmişdir. Deməli, çağdaş dünyamızda baş verən bütün ictimai- siyasi hadisələr də, hətta, ölkələrin və xalqların bir-birinə inteqrasiyası da, qloballaşma da, bir sözlə, türk xalqları nın, ilk növbədə, öz arasında qloballaşması gündəmə gətirilməli və bu sahədə Türk dünyasının hər bir guşə sində sürətli iş aparılmaldır. Hər bir fikir və düşüncə milli mənəvi və mədəni birliyə xidmət etməlidir. Burada yeri gəlmişkən, XIX əsrin dördüncü rübündə tarixən Azərbaycan-türk xalqlarının mədəni mərkəzlərin 120 dən biri olan Tiflis şəhərində nəşr olunan "Kəşkül" qə zetində çap olunmuş bir kəlamı qeyd etmək yerinə düşər di. Həmin kəlamda deyilir: "Öz millətini əbədi saxlamaq istəyənlər öz ana dillərini saxlamağa çalışmalıdırlar və o dildə elm və fənni övladi- miüetə verməlidirlər". Bu mənada, türk xalqlan da, ilk növbədə, öz millətini əbədi saxlamağa can atmalı və məktəblərdə elm və fənləri də öz övladlarına ana dilində (ümumi türk dilində) tədris etməlidirlər. Belə olduqda, xalqlarımız kök qohumluğundan uzaqlaşmaz və yadlaş maz. Xalqların, o cümlədən də Türk xalqlarının yadlaş- ması onun zəiflənməsinə və xırdalanaraq parçalanmasına aparıb çıxara bilər. Bizə isə, birləşmək, güclənmək, qüd rətlənmək və dünya miqyasında öz sözümüzü deyə bil mək üçün vahidləşməyə, Türk dünyasının birliyinə doğru irəliləmək daim diqqət mərkəzində olmalıdır... Yuxanda qeyd olunanlara elmi və məntiqi baxımdan yanaşdıqda belə qənaətə gəlmək olur ki, yaradılması nə zərdə tutulan vahid ümumtlirk dili daşıyıcısı olan xalqların dünənini, bu gününü və gələcəyini, həmçinin, xalqlarımı zın qohumluq və daxili hisslərini, həyat tərzini vo məi şətini, mənəvi-etik və psixoloji görüşlərini, tarixi və müa sir mədəni - mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini müa sirlik baxımdan əks etdirməlidir. Bir sözlə, dilimiz milli mənafeyimizin və varlığımızın qorunub saxlanılması, saf və təbii halda gələcək nəslə ötürülməsinə xidm ət göstərilməli və milli dillərinə daim sadiq qalmalıdır. Hər 121 Yüklə 7,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|