A. H. Vahobov biologiya fanlari doktori, professori

Biogeotexnologiya 
- bu dastlab geologik mikrobiologiya deb 
nomlangan fan. Mikroorganizmlar yordamida foydali yer boy- 
liklarini olish, masalan, rangli metallar, neft olishdan iborat. Hozir­
gi vaqtda biotexnologik jarayonlam ing hammasi texnologik jara­
yon emas ekanligini aytib o ‘tish kerak.
Odatda, biotexnologik jarayon natijasida foydali mahsulot 
(amaliyotda ishlatiladigan) olinadi. Masalan, metanning mikroor­
ganizmlar yordamida oksidlanishi natijasida uning konsentratsiya-
12

---

sini xavfsizlik darajasiga tushiriadi. Lekin bu reaksiyada ham amal- 
iyotda ishlatiladigan mahsulotlar chiqadi:
CH4 + 0 2 -► C 0 2 + 2H2 
T
Enzimologiya injeneriyasi 
- yakka holda yoki tirik hujayra- 
lar tarkibida fermentlaming katalitik funksiyasini foydali mahsulot 
olish uchun foydalanadigan biotexnologiyaning sohalaridan biri. 
Bunda bioobyekt sifatida - ferment (yoki fermentlar kompleksi) 
ishlatiladi. Amaliyotda, odatda, immobillangan fermentlardan foy­
dalaniladi, immobillanish yordamida ferment kuchi barqarorlasha- 
di va uzaytiriladi. B a’zan enzimologiya injeneriyasi biotexnolo- 
giyaga o‘xshatiladi, chunki hamma reaksiyalar hujayralarda fer­
mentlar yordamida katalizlanadi.
Adabiyotlarda biotexnologik jarayonlam ing boshqa nomlarini 
uchratish mumkin, masalan, „Hay von hujayrasining biotexnologi- 
yasi“, „Fermentlanish va bioinjeneriya“, „Sanoat mikrobiologiya- 
si“, „Qishloq xo‘jalik bioinjeneriyasi“, „Biokimyoviy muhandis- 
lik“ va boshqalar. 0 ‘simlik va hay von turlarining biotexnologiyasi 
haqida ko‘p m a’lumotlami keltirish mumkin.
B IO T EX N O LO G IY A
M ik ro b io te x n o lo g iy a
Yengil, oziq-ovqat, tibbiyot, 
kimyo sanoatlarida, metallur- 
giyada, neftni qayta ishlash sano- 
atida, suv xo‘jaligida, atrof-muhit 
muhofazasida, energetika sohasi­
da, kosmetik vositalar ishlab 
chiqarishda
F ito b io te x n o lo g iy a
Agrosanoat komplek- 
sida, tibbiyot va kos­
metik vositalar ishlab 
chiqarish sanoatida
Z o o b io te x n o lo g iy a
Chorvachilikda, tib­
biyot sanoatida, oziq- 
ovqat sanoatida
13

---

Shuning uchun biotexnologiyani mikrobli, o‘simlik yoki fito- 
biotexnologiyaga, hayvonot yoki zoobiotexnologiyaga, inson 
hujayrasiga oid jarayonlar kiradigan guruhlarga bo‘lish mumkin.
Yuqorida keltirlgan sxemadan ko‘p jarayonlar mikrob biotex- 
nologiyasiga tegishli ekanligi ko‘rinib turibdi. K o‘pchilik mikro­
organizmlar o ‘simlik va hayvon obyektlariga qaraganda k o ‘payish 
tezligi, o ‘zgarib turuvchi yashash muhitiga chidamli va tez 
o‘rganuvchi ko ‘rsatkichlari bilan ko‘p afzalliklarga ega.
B io te x n o lo g la r o ld id a q a n d a y asosiy m a q s a d va m a s a la la r
tu rib d i?
1) hujayrada almashish yo‘llarini faollash va yordam berib, 
buning yordamida o‘stirilayotgan organizmda boshqa reaksiyalar- 
ni kamaytirib, kerakli mahsulotlami yig‘ish;
2) hujayra va uning tarkibidagi moddalaming murakkab mole­
kulalarini olish;
3) rDNK - biotexnologiyani va hujayra injeneriyasini yangi 
natijalar olish uchun chuqurlashtirish va zamonaviylashtirish;
4) chiqindisiz va ekologik toza biotexnologik jarayonlarni 
yaratish;
5) biotexnologik jarayonlarda ishlatiladigan jihozlarni zamo­
naviylashtirish;
6) biotexnologik jarayonlam ing texnik-iqtisodiy ko‘rsatkich- 
larini yaxshilash.