A. H. Vahobov biologiya fanlari doktori, professori

mykes
- zambu- 
rug‘, 
plasma
- yopishqoq, qayishqoq, 
speira -
jingalak, spiral, 
halqa so‘zlaridan) tenerikutlar guruhiga kiradi. Ular g‘oyatda may­
da, hujayra devori bo ‘lmagan, 
Mollicutes
(lotincha 
molis
- yum- 
shoq so‘zidan) sinfiga guruhlangan erkin yashovchi polim orf bak- 
teriyalardir. Ular kurtak otish, bo‘linish, shoxlangan tuzilmalar- 
ning segmentatsiyasi yo‘li bilan ko‘payadi; sitoplazmatik membra­
na uch qatlamli bo‘lib, mikoplazmalaming barcha m a’lum turlari 
patogendir. Ulaming uzunligi 0,15-0,25 mkmga teng, vaholanki 
poliformizm hujayralar uzunligi bo‘yicha anchagina keng. Miko­
plazmalar penitsillinga to ‘la barqaror, maxsus aralashgan muhitlar­
da rivojlanadi.
Yagona yuqorida ko‘rib chiqilgan, boshqa mikroorganizmlar- 
dan anchagina farq qiladigan arxeobakteriyalar sinfi mendosikut- 
lar guruhiga kiradi.
Bakteriyalaming mini va maksi deb nomlanuvchi hujayra­
lari, jumladan, 
E.Coli
ham ma’lum, shu narsa aniqlanganki,
E.Coli -
ichak tayoqchasining ikki mutatsiyani (min A, min B) 
tashuvchi hujayralari asimmetrik ravishda bo‘linadi va har ikkinchi 
bo'linishida dumaloq, yadrosiz mini - hujayra (hajmiga ko‘ra ota- 
liq hujayrasidan taxminan uch barobar kichik) hosil bo‘ladi. Gen- 
lar mutatsiyasida Rec A va uvt A reparatsiya asosiy liziinlarining 
faolliyatini yoqolishi va hujayralaming ultrabinafsha nurlarga sez­
girligi jiddiy ravishda oshishi kuzatiladi.
Ayni vaqtda 
E Coll
hujayralarining (maksi hujayra) haj­
mi kattalashadi, Mini va maksi hujayralardan gen m uhandislik 
tajribalarini o 'tk azish vaqtida ko‘p nusxali plazm idalarni jalb 
etishi uchun foydalaniladi. B akteriyalar- energiya, uglerod m an­
balari va elektron donorlarga ko‘ra guruhlarga boMinadi, shu 
bois ulam ing har biriga xos vakillarni ajratish mumkin.
Darsliklarda va ilmiy adabiyotlarda, shuningdek, prototrof, 
metatrof, paratrof, m iksotrof atamalarning hammasi XX asr-
24

---

ning boshlarida bakteriyalar oziqlanish tarziga ko‘ra guruhlar- 
ga bo‘linishi munosabati bilan taklif qilingan edi. Jumladan, 
A. Fisher 1903-yilda ovqatlanish uchun tayyor organik moddalar- 
ga muhtoj bo‘lmagan prototrof (V. Pfefer bo‘yicha avtotrof)lam i, 
organik moddaga muhtoj m etatrof (V.Pfefer bo‘yicha geterotrof) 
lami - bu saprofit mikroorganizmlaming aksariyati, jonli oqsil 
bilan oziqlanadigan va faqat boshqa mavjudotlaming organizmi- 
da yashaydigan paratroflami ulam ing hammasi obligat kasallik 
qo‘zg‘atuvchi mikroblar bir-biridan farqlashni taklif qildi. Pro­
birkada 
(in vitro
) to‘yintiruvchi m uhitda va sezgir hayvon 
(in vivo
) 
organizmida yashashi mumkin bo‘lgan turlarini V. Pfefer tomoni­
dan 
miksotroflar
(lotincha 
mixtus -
aralash so‘zidan) deb nomlan- 
gan edi.
Keltirilgan nomlar (prototroflar, metatroflar va miksotroflar) 
hozir k o ‘proq tarixiy m a’noga ega. 1946-yilda mikroblami oziq- 
lanish usuli bo‘yicha tasniflash yoki trofiklar taklif qilindi, ulardan 
hozir ham foydalaniladi.
Mikroorganizmlaming jonli oqsil bilan oziqlanish 
in vitro
yoki 
ko‘proq 
in vivo
qobiliyatlari tavsifiga nisbatan patogenlik (yunon­
cha 
pathos -
kasallik, 
genesis -
vujudga kelish, kelib chiqish 
so‘zlaridan) atamasidan, ya’ni kasallikni keltirib chiqarish qobi- 
liyatidan foydalaniladi. Shuning uchun kasallik paydo qilish alo- 
mati bo‘yicha barcha bakteriyalami ikki katta guruhga — saprofit 
(kasallik paydo qilmaydigan, lotincha