1 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad unversiteti Hacı Niyazi Əlikram oğlu Həsənov biznesin strateji idarə edilməsi (Dərslik)
Biznesin inkişaf strategiyasının məqsədi
Yüklə 6,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Biznesin inkişaf strategiyasının məqsədi Biznesin inkişaf strategiyasının məqsədi və növləri anlayışı şirkətin formalaşmasına istiqamətlənən, onun mövcudluğunun yeni mənasını əks etdirən missiya ümumi uyğunlaşdırma yaradırsa, onda vaxtın hər anında çalışan şirkət özünün məqsədli növündən təsbit olunur. Daha dəqiq desək, biznesin inkişaf strategiyasına uyğun olaraq məqsəd – bu, şirkətin arzuladığı üçün və onun fəaliyyətinə istiqamətləndiyi üçün və bu şirkətin nail olmaq istədiyi ayrıca yeni xüsusiyyətlərin konkret vəziyyətinin təzahürüdür. Şirkət üçün yeni məqsəd anlayışını həddən artıq şişirtmək olmaz, məqsəd strategiyaya uyğun planlaşdırılmış fəaliyyətin çıxış nöqtəsidir, yeni məqsəd bazar münasibətlərinin qurulmasının əsasında yaranır, bu məqsəddə şirkətin istifadə etdiyi motivasiya sistemi bazalaşdırılır, nəhayət, yeni məqsəd bütövlükdə şirkətin və ayrı-ayrı işçilərinin əməyinin nəticəsini qiymətləndirmək və nəzarət prosesinin hesab nöqtəsidir. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yeni məqsədləri deyilənlərə nail olmaq üçün tələb edilən vaxt müddətindən asılı olaraq uzunmüddətli və qısamüddətli məqsədlərə bölmək olar. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun məqsədlərin bu iki tipə bölünməsinin əsas prinsipində istehsal tsiklinin davam etməsi ilə bağlı olan zaman müddəti yerləşir. İstehsal tsiklinin sonunda nail olunması düşünülən məqsəd – uzunmüddətlidir. Burdanda göründüyü kimi, müxtəlif sahələrdə uzunmüddətli məqsədlərə nail olmaq üçün aralıq müddət müxtəlif olmalıdır. Lakin təcrübədə göstərilir ki, qısamüddətli məqsədlərə adətən 1-2 il müddətində, uzunmüddətli məqsədlərə 3-5 il müddətində nail olunur. İnkişaf strategiyasına əsasən məqsədlərin qısamüddətli və uzunmüddətli dövrlərə bölünməsinin prinsipial mənası var, belə ki, bu məqsədlərin saxlanılması müxtəlifdir. Konkretləşdirmə və detallaşdırma halları (kim nəyi və 17 necə yerinə yetirməlidir.) daha çox qısamüddətli məqsədlər üçün çox xarakterikdir, nəinki uzunmüddətli məqsədlər üçün. Əgər lazım olarsa, hərdən uzunmüddətli və qısamüddətli məqsədlər arasında ortamüddətli məqsədlər sayılan azalan məqsədlərdə yaradıla bilər. Biznesin inkişaf strategiyasında yaradılmış yeni məqsədlərə istiqamətlənmə sahənin spesifikasından, sahənin vəziyyətinin xüsusiyyətlərindən, hər bir şirkətdə yeni missiyanın yaradılması və xarakterindən asılı olaraq şirkətin yeni məqsədlərinin növündən çıxış edən arzu olunan vəziyyətin parametrlər dəsti kimi və bu parametrlərin keyfiyyət qiymətləndiricisi kimi şirkət özünün əsas yeni məqsədlərini yaradır. Lakin vəziyyətə baxmayaraq şirkət öz yeni məqsədlərini aşağıdakı dörd əsas amillərə əsaslanaraq qurmalıdır: Şirkətin mədaxili; Müştərilərlə iş; Əməkdaşların rifahı və tələbatları; Sosial cavabdehlik. Göründüyü kimi bu amillər, bazar iqtisadiyyatında təhlillər aparan zaman, biznesin inkişaf strategiyasının yeni missiya məsələləri müzakirə ediləndə müxtəlif alimlər tərəfindən qeyd edilmişdir ki, şirkətlərdə fəaliyyət göstərən subyektlərin yeni və daha gəlirli maraqlarını əks etdirmək vacib məsələlərdən sayılmalıdır. İnkişaf strategiyasına əsaslanan işgüzar şirkətlərdə yaradılan yeni məqsədlərə istiqamətlənən bölgüyə aşağıdakılar daxildir: 1. Mədaxil sahəsi: Gəlirlilik, rentabellik, aksiya gəlirləri və s. Bazardakı vəziyyət. Bura bazar payı, satış həcmi, rəqiblərin bazar payı, ümumi satışın həcmində ayrı – ayrı məhsulların payı və s. göstəricilər daxildir. Məhsuldarlıq: Bura fərdi məhsul, material məsrəf, fərdi məhsuldarlıq gücünün faydalılıq əmsalı ayrı – ayrı vaxtda istehsal edilən məhsulun həcmi və s. daxildir. Maliyyə resursları, kapital strukturunun xarakteri, təşkilatda pulun hərəkəti, kapitalın böyük dövriyyəsi və s. göstəricilər. Şirkətin istehsal gücü, istehsal gücündən istifadənin ölçüsü, fərdi texnikanın keyfiyyəti bu göstəriciləri ifadə edir. Məhsul istehsalı və texnikasının yenilənməsi, hazırlanması,elmi – tədqiqat işləri sahəsində layihənin yerinə yetirilməsi xərcləri, yeni avadanlığın fəaliyyətə gətirilmə müddəti, məhsul istehsalının həcmi və müddət, yeni məhsulun bazara çıxarılma müddəti, məhsulun keyfiyyəti və s. bu göstəricilərə daxildir. 2. Müştərilərlə iş sahəsi: 18 Müştərilərlə işə, müştərilərə xidmət müddəti, müştərilər tərəfindən şikayətlərin sayı və s. göstəriciləri əhatə edir. 3. Əməkdaşlarla iş sahəsi: Təşkilatın və idarəetmənin dəyişdirilməsi, təşkilati dəyişiliklər müddətində vəzifələrin yaradılması və s. İnsan resursları, işdə boşdayanmaların sayı, kadr axıcılığı, işçilərin ixtisasının artırılması və s. göstəriciləri əhatə edilir. 4. Sosial münasibətlər sferası: Cəmiyyətə kömək göstərilməsi, xeyriyyəçiliyin həcmi, xeyriyyəçilik aksiyalarının keçirilmə müddəti və s. göstəriciləri əhatə edir. Böyük şirkətlərdə biznesin inkişaf strategiyasında məqsədlər iyerarxiyası əsasən bir neçə struktur bölmələri və idarəetmə səviyyələri olan istənilən aşağı səviyyəli məqsədlərdən tutmuş, yüksək səviyyəli məqsədləri özündə birləşdirən yeni məqsədlər iyerarxiyası mövcud olmalıdır. Şirkətlərdə yeni məqsədlər iyerarxiyasının qurulmasının spesifik cəhətləri aşağıdakılarla bağlıdır: Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yüksək səviyyəli yeni məqsədlər həmişə geniş xarakter daşıyır və onlara nail olmaq üçün məsafə, uzunmüddətli vaxt tələb edir; Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun aşağı səviyyəli yeni məqsədlər yüksək səviyyədə məqsədlərə nail olmaq üçün özünə məxsus mütərəqqi üsulları mövcuddur. Məsələn, biznesin inkişaf strategiyasına uyğun qısamüddətli məqsədlər uzunmüddətli məqsədlərdən ayrılaraq məqsədləri konkretləşdirir və detallaşdırır, onlara ―tabe olur‖ və təşkilati fəaliyyəti yaxın perspektivə müəyyənləşdirir. Qısamüddətli məqsədlər uzunmüddətli məqsədlərə nail olma yolunda mərhələ yaradır. Qısamüddətli məqsədlərə addım – addım nail olaraq şirkət özünün uzunmüddətli məqsədlərinə nail olmağ istiqamətində inamla addımlayır. Bu zaman məqsədlər iyerarxiyası şirkətin həyatında çox vacib rol oynayır, belə ki, o şirkətə ―bağlılığı‖ yaradır və yüksək səviyyəli məqsədlərə nail olmaq üçün bütün bölmələrin fəaliyyətinin uyğunlaşdırılmasını təmin edir. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun məqsədlərin artım məsələlərini təhlil edərkən bilməliyik ki, inkişaf strategiyasını idarəetmək üçün şirkətin yeni məqsədlərinin artımı vacib olanlardan biridir. Hazırki yeni məüsədə əsasən satışın həcminin dəyişilmə tempi və şirkətintin və ümumiyyətlə bu sahədə gəlirin artırılması və əlaqələndirməni əks etdirməlidir. Bu əlaqələndirmənin necəliyindən asılı olaraq, şirkətin artım tempi sürətli, sabit və ya ixtisar edilən ola bilər. Məhz artımım bu templərinə uyğun olaraq yeni məqsədlər sürətli artım məqsədlərinə, sabit artım məqsədlərinə və məqsədlərin ixtisar edilməsinə bölünə bilər. Sürətli artım məqsədləri çox cəlbedicidir, lakin nail olunması bir qədər 19 çətindir. Bu halda şirkət fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi sahədə sürətli inkişaf etməlidir. Əgər şirkətin bu yeni məqsədlərinə nail olmaq üçün lazım olan hər şeyi varsa, yeni məqsədlərin artımının tempi seçilməlidir. Şirkətin rəhbəri sürətli artımın öhdəsindən gələ bilmək üçün bazar anlayışını dərindən bilməlidir, bazarın lazımi hissəsini seçə bilməlidir və öz qüvvəsini bazarın həmin hissəsinə cəmləməlidir, şirkətin resurslarından səmərəli istifadə etməli, şirkət prosesdə axan vaxta yaxşı nəzarət etməlidir. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində şirkətin biznesinin inkişaf strategiyası çox aydın formalaşdırılmalıdır. Yeni məqsədlərin sabit artımı zamanı, şirkət müəyyən bir sahədə aparıcı mövqeyə nail olmaq üçün inkişafını yeni tempdə aparmağa məcburdur. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yeni məqsədlər şirkətin öz bazar payını artırmağı və ya sabit saxlamasını daima tələb edir. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun məqsədlərin ixtisarından o vaxt istifadə olunur ki, şirkət həm sahədə, həm də tamamilə bazarda öz ixtisarlarını əks etdirən səbəblər üzündən məcbur olur və zəif templə inkişaf etməyə başlayır. Belə yeni məqsədlərin yaradılması şirkətin heç də böhran vəziyyətində olduğu demək deyil. Məsələn, sürətlə artımdan sonra ixtisarın aparılması zəruri ola bilər. Aparılan təhlillərdə qeyd edilən üç artımın üçünün də bir maraqlı cəhəti meydana çıxır. Onlar bir – birinin ardınca sakitcə əvəz edilə bilər. Bununla yanaşı bazarda bu yeni məqsədlər hansısa zəruri ardıcıllığa riayət etməlidir. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun məqsədlərə tələbat, uzunmüddətli perspektivdə şirkətin yaşaması və uğurlu inkişafı üçün yeni məqsədlər tamamilə zəruridir. Lakin əgər yeni məqsədlər pis və ya düzgün müəyyənləşdirilməyibsə, o zaman bu şirkət üçün çox ciddi mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Yeni məqsədlərin yaradılması zamanı biznes sahəsində böyük təcrübə toplamaq, bu məqsədlərin düzgün formalaşdırılmasını təmin edən bir neçə əsas tələbatı görməyə şərait yaranır. Birincisi, yeni məqsədlər nail olunan olmalıdır. Əlbəttə ki, bu məqsədlərdə əməkdaşlar üçün çağırışların müəyyənləşdirilməsi olmalıdır. Onlara nail olmaq yolları çox sadə izah olunmalıdır. Lakin inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsi, icraçıların imkanları çərçivəsindən çıxmamalı, reallıqdan kənar olmamalıdır. Qeyri – real yeni məqsədlər şirkətin fəaliyyəti üçün mənfi təsir göstərir, belə ki, işçilərin motivasiyasını və onların uyğunlaşmasını itirməyə gətirib çıxara bilər. İkincisi, yeni məqsədlər çevik olmalıdır, belə ki, şirkətin ətraf mühitdə baş verə biləcək dəyişikliklərə uyğun olaraq yenidən təşkil olunması üçün imkanlara malik olmalıdır. Menecerlər bunu yadda saxlamalı və ətraf mühit tərəfindən şirkət üçün irəli sürülən tələblər, ya da bu şirkətdə yaranan yeni imkanlar hesabına qurulmuş yeni məqsədlərin modifikasiyasını həyata 20 keçirməyə hazır olmalıdırlar. Üçüncüsü, yeni məqsədlər ölçülə bilən olmalıdır. Bu o deməkdir ki, bu məqsədlər keyfiyyətcə ölçülə bilən olmalı, ya digər bir obyektiv üsulla qiymətləndirilməli, ya da nail olunmuş şəkildə formalaşdırılmalıdır. Əgər yeni məqsəd ölçüyə sığışmırsa, onda onlar müxtəliflik yaradır, fəaliyyətin nəticələrinin qiyətləndirilməsi prosesini çətinləşdirir və bütün bu məsələlər münaqişələr yarada bilər. Dördüncüsü, biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yeni məqsədlər konkret olmalıdır, belə ki, o bir mənalı şəkildə şirkətin gələcək fəaliyyətinin hansı istiqamətdə olduğunu müəyyənləşdirən zəruri xüsusiyyətlər əldə olunması vacibdir. Yeni məqsədlər aydın şəkildə qeyd edilməlidir, hansı müddətdə ona nail olmağın və onun kimlər tərəfindən həyata keçirilməli olduğunu fəaliyyət nəticəsində nəticənin alınması lazımdır. Yeni məqsəd nə qədər konkret olsa, inkişaf strategiyasının hazırlanması və ona nail olma bir o qədər də asan olar. Əgər yeni məqsədlər konkret ifadə olunarsa, o zaman bu şirkətin bütün və ya əksər əməkdaşları tərəfindən asan başa düşüləcək, deməli, onlar qarşıda onları nəyin gözlədiyini təsəvvür edə biləcəklər. Beşincisi, biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yeni məqsədlər şirkətə uyğun olmalıdır. Uyğunluqda uzunmüddətli yeni məqsədlərin missiyaya uyğunluğunu, qısamüddətli məqsədlərin uzunmüddətliyə uyğunluğunu nəzərdə tutmalıdır. Ancaq iyerarxiyaya uyğunluğu – uyğun yeni məqsədlərin qurulmasının yeganə istiqaməti deyil. Vacibdir ki, şirkətdə mənfəət və rəqabət mövqeyinin qurulması, yaxud mövcud bazarda güclü mövqeyli yeni məqsəd və yeni bazara çıxarılan məqsədlər, gəlirlilik məqsədi xeyriyyəçiliyə münasibətdə daima bir-birlərinə zidd olmamalıdır. Həmçinin uyğunlaşmış yeni məqsəd artımın və məqsədlərin sabitliyinin saxlanılmasını tələb etdiyini də daima yadda saxlamaq lazımdır. Altıncısı, biznesin inkişaf strategiyasına uyğun şirkətin yeni məqsədi onun fəaliyyətini müəyyənləşdirən və ilk növbədə, yeni məqsədlərə nail olmağı özündə əks etdirənlər əsasən subyektlər üçün təsirli olmalıdır. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun yeni məqsədlər formalaşan zaman işçilərin istək və tələbatlarının nəzərə alınması çox vacibdir. Subyektlər arasında aparıcı yer tutan şirkətə təsir edən və gəlir əldə etməkdə maraqları olan mülkiyyətçilərin maraqları nəzərə alınmalı, həmçinin idarəedicilər yeni məqsədlərin hazırlanması zamanı qısamüddətli gəlirlərin əldə edilməsinə uyğunlaşmaqdan qaçmağa çalışmalıdır. İnkişaf strategiyası uzunmüddətli perspektivdə böyük mənfəəti təmin edən yeni məqsədlər qurmağa çalışmalıdır. Belə ki, alıcılar (şirkətə təsir edən subyektlərdən biri kimi) hazırda şirkətin yaşaması üçün əsas rol oynayır, menecerlər məqsədləri müəyyənləşdirən zaman onların maraqlarını nəzərə almalıdır, hətta əgər onlar qiymətlərin aşağı salınması hesabına 21 mənfəətin azaldılmasına və ya məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün xərclərin artırılmasına gətirib çıxara bilər. Həmçinin yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı cəmiyyətin maraqlarını nəzərə almaq lazımdır, məsələn, yerli miqyasda yaşayış mühitinin inkişaf etdirilməsi üçün və s. Təbii ki, yeni məqsədlər müəyyən edilən zaman təsir edilən subyektlərin müxtəlif istiqamətli yeni maraqlarını bir araya gətirmək çox çətindir. Mülkiyyətçilər şirkətin yüksək mənfəətlə, böyük dividendlərlə, səhmlərin məzənnəsinin artımı ilə təmin edilməsini və qoyulmuş kapital üçün təhlükəsizliyi gözləmək lazımdır. Əməkdaşlar şirkətin onlara yüksək əmək haqqı ödəməsini, onlara maraqlı və təhlükəsiz iş verməsini, inkişaf və artım üçün şəraitin təmin edilməsini, yaxşı sosial təminatı və s. istəklərini əməli şəkildə daima sübut etməyə çalışmalıdır. Alıcılar üçün isə şirkətin məhsulları keyfiyyətə müvafiq, münasib qiymətə, yaxşı xidmət və digər təminatlarla təqdim edilməlidir. Yaddan çxarmaq olmaz ki, cəmiyyət bu şirkətdən ətraf mühitə zərər vurmamasını, əhaliyə kömək etməsini və s. məsələləri daima tələb edir. Bütün bunları menecerlər biznesin inkişaf strategiyasında nəzərə almalıdırlar və yeni məqsədlərə təsir edilən subyektlərin müxtəlif istiqamətli maraqlarında təcəssüm etdirilən kimi tərtib etməlidirlər. Biznesin inkişaf strategiyasının hazırlanması zamanı məqsədlərin müəyyən edilməsi mərhələləri önəmli əhəmiyyət daşıyır. Yeni məqsədlərin müəyyən edilməsində yerinə yetirilən əsasən fəaliyyət nöqteyi nəzərdən şirkətin yeni məqsədlərinin müəyyən edilməsi prosesini üç ardıcıl mərhələdən ibarət olduğunu qəbul etmək olar. Birinci mərhələdə mühitin təhlinin nəticələrinin anlaşılmalıdır, ikinci mərhələdə - müvafiq missiya hazırlanmalı və nəhayət, üçüncü mərhələdə bilavasitə şirkətin yeni məqsədlərinin hazırlanması baş verir. Şirkətin yeni missiyasının hazırlanması və mühitin təhlilinə aid olan məsələlərə baxılmışdır. İndi isə şirkətin yeni məqsədlərinin formalaşması prosesinə nəzər salacağıq. Biznesin inkişaf strategiyasının hazırlanması düzgün təşkilati prosesin məqsədlərinin müəyyən edilməsi üçün dörd mərhələsinin keçilməsini nəzərdə tutur: Mühitdə müşahidə edilən trendlərin meydana çıxması və təhlili; Bütövlükdə şirkət üçün yeni məqsədlərin qurulması; Yeni məqsədlərin iyerarxiyasının quruluşu; Yeni fərdi məqsədlərin müəyyən edilməsi. Birinci mərhələ. Mühitə təsir təkcə şirkətin yeni missiyasının yaradılmasında özünü göstərmir. Yeni məqsədlər həmçinin mühitin vəziyyətindən də çox asılıdır. Yuxarıda yeni məqsədlərin tələbləri barədə müzakirə edəndə, bu məqsədlərin mühitdə baş verən dəyişikliklərə uyğun olaraq dəyişilməsi üçün çevik olmasından danışmışdıq. Lakin yeni məqsədlərin 22 təkcə dəyişikliklərə uyğunlaşma və daima təkmilləşmə yolu ilə mühitin nə vəziyyətdə olmasından asılılığının yekunu kimi heç də nəticə çıxarmaq lazım deyil. Rəhbərlik mühitin hansı vəziyyətdə olacağını öncədən görməyə çalışmalıdır və bu öncədən görmə hesabına yeni məqsədlər müəyyən edilməlidir. Məhz buna görə də, elm və texnika, sosial və siyasi sfera, iqtisadi inkişaf prosesi üçün xas olan trendləri üzə çıxarmaq çox vacibdir. Əlbəttə, hamısını öncədən düzgün görmək mümkün deyil. Bundan başqa, bəzən mühitdə açılmış trendləri heç cür doğrulda bilməyən dəyişikliklər baş verə bilər. Ona görə də menecerlər mühitin ortaya ata biləcəyi gözlənilməz çağırışlara cavab verməyə hazır olmalıdırlar. Ancaq bununla belə trendlər mütləqləşdirilməməlidir, gərək onlar yeni məqsədləri elə formalaşdırsınlar ki, bu trendlər onlarda öz əksini tapa bilsinlər. İkinci mərhələ. Bütövlükdə şirkət üçün yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi zamanı şirkətin fəaliyyətinə xas olan hansı geniş əhatəli imkanları şirkətin yeni məqsədləri kimi götürmək lazım olduğunu müəyyənləşdirmək çox vacibdir. Daha sonra yeni məqsədlərin kəmiyyət hesablaması üçün xüsusi bir alət seçilir. Şirkətin yeni məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı istifadə edilən meyarlar sistemi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Adətən bu meyarlar şirkətin yeni missiyasından, həmçinin makromühitin, sahənin, rəqiblərin təhlili nəticəsindən və şirkətin mühitdəki vəziyyətini qiymətləndirdikdən sonra müəyyən olunur. Yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı şirkətin hansı məqsədlərə əvvəlki mərhələdə malik olduğu və şirkətin yeni missiyasının yerinə yetirilməsi şəraitində həmin məqsədlərə nə dərəcədə nail olduğu nəzərə alınır. Nəhayət, yeni məqsədlər üzrə qərarlar həmişə şirkətin malik olduğu resurslardan asılıdır. Üçüncü mərhələ. Yeni məqsədlər iyerarxiyasının yaradılması şirkətin bütün səviyyələri üçün ayrı – ayrı bölmələri üçün nailiyyətləri bütöv təşkilati nailiyyətlərə gətirib çıxartdığı həmin yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman iyerarxiya həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli yeni məqsədlər üzrə müəyyən edilməlidir. Yüksək səviyyəli yeni məqsədlər prosesindən aşağı səviyyəli yeni məqsədlər prosesinin vəziyyətindən, yüksək səviyyəli yeni məqsədlər proseslərinə uyğun yeni məqsədlər ağacının qurulması məqsədlərin tabelilik asılılığını dəqiq vasitələrin yeni məqsədlərinin asılılığının müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu asılılıq digər yeni məqsədlərə nail olmaq üçün təcrübədə hansı yeni məqsədlərin vasitə kimi çıxış etdiyini müəyyənləşdirir. Dördüncü mərhələ. Şirkətin daxilində yeni məqsədlərin iyerarxiyası onun məntiqi tamlığını əldə edir və şirkətin yeni məqsədlərinin yerinə yetirilməsinin real effektiv aləti olur, o fərdi işçilərin səviyyəsinə gətirilir. Bu halda şirkətin uğurlu fəaliyyətinin ən mühim şərtlərindən birinə nail olunur, hər bir işçi sanki 23 özünün şəxsi məqsədlərini şirkətin son məqsədlərinə nail olmaq üçün uyğunlaşdırır.Şirkətin əməkdaşları bu halda yalnız nəyə nail ola biləcəklərini, həmçinin şirkətin fəaliyyətinin son nəticəsi onların əməyinin nəticəsi kimi göstərildiyini, onların əməyinin necə və hansı şəkildə şirkətin məqsədlərinə nail olmağa kömək edəcəyini təsəvvür edirlər. Biznesin inkişaf strategiyasının hazırlanması zamanı digər önəmli məqam, məqsədlərin müəyyən edilməsi üsullarıdır. Yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi şirkət üçün onun bütün bölmələri və bütün üzvləri üçün qanun statusuna malik olmalarıdır. Lakin yeni məqsədlərin məcburi tələbləri dəyişməz deyildir. Əvvəllər deyilirdi ki, yeni məqsədlər mühitinin dinamik gücü dəyişə bilər. Məqsədlərin dəyişilməsi problemlərinə yanaşma aşağıdakı kimi mümkündür: Məqsədlərə vəziyyət tələb zaman etdiyi hər dəfə düzəlişlər edilir. Bu halda yeni məqsədlərin dəyişilməsi prosesi siyasi situasiya xarakteri daşıyır. Lakin digər yanaşma da mümkündür. Bir çox şirkətlərdə məqsədlərin dəyişilməsinin fəal sistemini yaradırlar. Şirkətdə bu cür yanaşmada uzunmüddətli məqsədlər qurulur. Uzunmüddətli məqsədlərin bazası əsasında detallaşdırılmış qısamüddətli yeni məqsədlər (adətən illik) hazırlanır. Bu yeni məqsədlərə nail olmaq üçün yeni uzunmüddətli yeni məqsədlər hazırlanır. Bununla yanaşı mühitdə baş verən dəyişikliklər, həmçinin şirkətə münasibətdə subyektlərin təsirindən irəli gələn tələbat səviyyəsində baş verən dəyişikliklər də nəzərə alınır. Yeni uzunmüddətli məqsədlərin hazırlanmasında baş verən nailiyyətlər əsasında qısamüddətli yeni məqsədlər müəyyənləşdirilir. Bu cür yanaşmada uzunmüddətli yeni məqsədlərə nail olunmur, çünki onlar mütəmadi olaraq dəyişir. Lakin daima təşkilati fəaliyyətdə uzunmüddətli yeni məqsədlər uyğunlaşdırılır və yaranmış yeni şərait və imkanlar hesabına inkişaf strategiyasında mütəmadi olaraq düzəlişlər həyata keçirilir. Şirkətin yeni məqsədlərinin qurulması prosesini müəyyənləşdirən ən mühüm məqamlardan biri şirkətin alt səviyyələri üzrə qərarları qəbul edən səlahiyyətli heyətin dərəcəsidir. Yeni məqsədlərin qurulması prosesi müxtəlif şirkətlərdə müxtəlif cür həyata keçirilir. Bəzi şirkətlərdə yeni məqsədlərin qurulması tam və ya yüksək dərəcədə mərkəzləşdirilib, digər şirkətlərdə isə tam və ya demək olar ki, tam mərkəzləşdirilməmiş ola bilər. Elə şirkətlər var ki, yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesi tam mərkəzləşdirilmiş və tam mərkəzləşdirilməmiş xüsusiyyətlər arasında aralıq xarakter daşıyır. Bu yanaşmaların hər birinin öz spesifikası, üstünlükləri və çatışmazlıqları var. Belə ki, yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı tam mərkəzləşdirilmiş vəziyyəti şirkətin rəhbərliyinin ən üst səviyyəsinin bütün yeni məqsədlərini müəyyənləşdirir. Bu cür yanaşmada bütün yeni məqsədlər vahid uyğunlaşmaya tabedir və bu müəyyən üstünlükdür. Eyni zamanda bu yanaşmanın mühüm çatşmazlıqları var. Belə ki, belə nöqsanlardan biri şirkətin 24 aşağı səviyyəsində bu məqsədlər xoşa gəlməz hallar yarada bilər və hətta onların nail olunmasına müqavimət göstərə bilər. Bəzən, təcrübədə yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi prosesinin mərkəzləşdirilməmiş halında şirkətin yuxarı və daha aşağı səviyyələri yanaşı iştirak edir. Mərkəzləşdirilməmiş yeni məqsədlərin müəyyən edilməsinin iki sxemi var. Bu prosesdə yeni məqsədlər yuxarıdan aşağıya qurulur. Yeni, məqsədlərin qurulması prosesi belə baş verir: - Şirkətin aşağı səviyyəsi öz yeni məqsədlərini daha yüksək səviyyə üçün qurulan məqsədlərdən çıxış edərək müəyyənləşdirir. -İkinci sxem yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesinin aşağıdan yuxarıya getməsini tələb edir. Bu halda aşağı hissələr əsasən daha yüksək səviyyəli gələcək yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi üçün xidmət edən məqsədlər qurur. Göründüyü kimi yeni məqsədlərin müəyyən edilməsinə müxtəlif yanaşmalar bir – birindən xeyli fərqlənirlər. Lakin bütün hallarda aparıcı rol oynayan ümumi hal ali rəhbərliyə məxsus olmalıdır. Biznesin inkişaf strategiyasının həyata keçrilməsi zamanı qərarların qəbul olunması formaları müxtəlif ola bilər. Yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi zamanı qərarların qəbul olunması formalarını iki böyük qrupa bölmək olar. Birinci qrupa qərarların qəbul olunmasında fərdi məsuliyyət daşıyan formalar daxildir. İkinci qrupa isə qərarların qəbul olunmasında kollektiv məsuliyyət və kollektiv həllər daşıyan formalar daxildir: Fərdi qərarlar formasına aşağıdakılar daxildir: Avtoritar Kollegial İştiraklı ―Aşağıdan – yuxarı‖ Yeni məqsədlərin yerinə yetirilməsinin avtoritar forması rəhbərliyin özündə olan məlumata əsasən fərdi qaydada qəbul etdiyi qərarları nəzərdə tutur. Adətən informasiyanın hazırlanmasına onların həll variantlarını hazırlayan mütəxəssislər cəlb olunur. Kollegial forma adətən şirkətin məsul şəxslərinin iştirak etdiyi iclasda müzakirə əsasında qəbul edilən qərarları nəzərdə tutur. Lakin qərarların müzakirəsinin yekununda avtoritar forma kimi qərarlar rəhbər tərəfindən fərdi qəbul edilir. Yeni məqsədlər üzrə qərar qəbul olunmasının iştiraklı forması qərarların yerinə yetirilməsində bilavasitə fəaliyyətə cəlb olunan əməkdaşlarla yeni məqsədlər üzrə qərarlar variantının müzakirə edilməsi və hazırlanması prosedurunun qurulmasını nəzərdə tutur. Həmin qərarların qəbul edilməsini rəhbərlik həyata keçirməlidir. 25 Yeni məqsədlər üzrə qərar qəbul edilməsi prosesində Yapon şirkətlərində tətbiq edilən halqalar sistemi kimi tanınan ―aşağıdan yuxarıya‖ forma sxemi üzrə qurulan qərarları icraçılar qəbul edir və onlar tərəfindən qəbul edilən qərarlar bu qərarların icrasında iştirak edən şirkətin bütün bölmələrinin müzakirəsinə verilir. Müzakirədə iştirak edənin hər biri razılaşdığını, ya da razılaşmadığını bildirir. Qərarlarda razılaşma əldə olmadığı halda o aşağı icraçılara geri qaytarılır. Razılıq əldə edilməsi üçün sonrakı müzakirələr gedir və nəhayət, sonda rəhbərliklə razılaşdırılır. Məqsədlər üzrə qərar qəbul olunmasının kollegial formasında bir qrup insanlar şirkətin hansı yeni məqsədlərə doğru gedəcəyini müəyyənləşdirir və o məqsədlər üzrə qəbul olunmuş qərarlara görə məsuliyyəti öz üzərlərinə götürürlər. Elə görünə bilər ki, bu formada qərarların qəbul edilməsi səviyyəsi obyektivliyi yüksəkdir, nəinki qərarların fərdi qəbul olunması halında. Lakin kollektiv qərarlar qəbul edilən halda məsuliyyətsizlik səviyyəsi də yüksək ola bilər, belə ki, şirkətə yeni məqsədlərin müəyyən edilməsində mənfi nəticələrə və zəif imkanlara gətirə bilər. Müəyyən olunmuş yeni məqsədlər şirkətin hansı istiqamətə hərəkət etməli olduğunu müəyyən edir. Lakin bu seçim çox vaxt şirkətin yeni məqsədə doğru getmək, düzgün və sağ – salamat istədiyi nəticəni əldə etməsi, qəbul edilmiş qərarın düzgün və zamanında olmasından də asılıdır. Yeni məqsədə doğru biznesin inkişaf strategiyasnın hazırlanması qərarı vacibdir, nəinki məqsədlər üzrə düzgün qərarlar. Biznesin inkişaf strategiyasının düzgün müəyyənləşdirilməsi barədə növbəti fəsillərdə də söhbət gedəcək. Yüklə 6,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|