1 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad unversiteti Hacı Niyazi Əlikram oğlu Həsənov biznesin strateji idarə edilməsi (Dərslik)
Yüklə 6,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3 Hörmətli oxucularım! Sizə ―Biznesin strateji idarə edilməsi‖ dərsliyinin birinci nəşrini təqdim edirəm. Ön söz olaraq qeyd etmək istərdim ki, idarəetmə üzrə ali məktəb tələbələri və magistrlər üçün Azərbaycan dilində olan dərsliklər arasında ilk dəfə olaraq bu dərslikdə müasir strateji idarəetmənin elmi-nəzəri əsaslarının kompleks şərhi verilmişdir. Onu qeyd etmək istərdim ki, mənim yazdığım əvvəlki dərsliklərdə strateji idarəetmənin ayrı–ayrı məqamları işıqlandırılmışdır, lakin hal-hazırda bazar iqtisadiyyatının rəqabətli mühitinin tələblərinə cavab verə biləcək dərsliyin olmaması məni bu dərsliyi yazmağa sövq etdi. Tələbələrin, magistrların və ya biznesmenlərin fəaliyyətində istifadə olunacaq bu dərslikdə strateji idarəetmənin müasir dünya təcrübəsinin ümumi baxışları əks olunmuşdır. Hesab edirəm ki, gələcək illərdə də bu dərslik öz aktuallığı ilə gərəkli olacaqdır. Müasir dövrdə strateji idarəetmə, bu sahənin elm adamları və menecerlər daha çox diqqət yetirməyə başlayıblar. Hal-hazırda menecmentə böyük diqqət göstərilməsi, bizim fikirlərimizin doğru olduğunu göstərir. Strateji idarəetmə məsələlərinə maraq daima diqqət mərkəzində olub. Mənim fikrimcə, bu təkcə biznesin inkişaf strategiyasında menecmentin çox mühim rol oynaması ilə deyil, həmçinin menecmentin praktiki fəaliyyət kimi daima inkişaf etməsi, öz mahiyyətinə görə elmi-nəzəri və praktiki cəhətdən düzgun idarə etmə nümunəsi sayılması ilə bağlıdır. Məhz buna görə, strateji idarəetməni əsaslı bildikdən sonra menecmentin imkanlarından səmərəli istifadə etməklə, rəqiblər qarşısında öz şirkətinin üstünlüyünü təmin etmək mümkündür. Bu da o deməkdir ki, sahibkarlar daima strategiyada yeni, orijinal yollar axtarmalıdırlar və axtarırlar. Əgər şirkətlərin sahibləri və ya onların menecerləri rəqibləri kimi, qəbul edilmiş qayda və stan- dartlar üzrə hərəkət edərlərsə, o zaman həmin şirkət öz inkişafında heç bir nailiyyətə nail ola bilməz. Başqa sözlə öz rəqiblərini rəqabət mühitində arxada qoya bilməzlər. Səmərəli və ya daha dəqiq desək, mənfəətli menecment məhs o menec- mentdir ki, düzgün olanı etməyə yox, mümkünsüz olanı etməyə çalışsın. Strateji idarəetmə ənənələrlə deyil, maraqlara uyğun qurulması müasir dövrün tələbidir və məhz buna görə də o, daima axtarış vəziyyətindədir. Bütün bunları nəzərə alaraq, daima yaxşı (ən innovativ) strategiya təcrübəsinin, strategiya fəaliyyətinin ən uğurlu nümunələrini əks etdirən, strateji idarəetmə nəzəriyyəsi daha dərindən öyrənilməlidir. Əlbəttə ki, strateji idarəetmənin ayrı – ayrı komponentləri mövcuddur. Çətin və nisbətən dayanıqlı nəzəriyyə əsasında təkcə bu komponentlər təsvir 4 edilmir, həmçinin bu komponentlər çərçivəsində strateji fəaliyyəti necə, həyata keçirmək lazım olduğu göstərilir. Əgər söhbət strateji idarəetmədən gedirsə, ilk növbədə ali rəhbərliyin fəaliyyətinin nəzəri əsasları, menecmentin tərkib hissəsi olduğunu, rəqabət şəraitində bu mübarizəsinin hər bir iştirakçısının qələbə qa- zanmaq üçün əlindən gələni etməyə çalışdığı bir mühitdə şirkətin səmərəli fəaliyyət göstərməsinə köməklik edən düzgün qərarların axtarışına yönəldil- məsini başa düşmək lazımdır. Elmi ədəbiyyatlarda tez – tez rast gəlirik ki, yaxşı nəzəriyyəyə üzərində qurulan təcrübə kimi faydalı heç nə yoxdur. Fikrimcə, bu tamamilə doğrudur. Bu baxımdan, nəzərə almaq lazımdır ki, yaxşı nəzəriyyə məhz o nəzəriyyədir ki, təcrübədə çox faydalı ola bilir. Bunun üçün nəzəriyyə təcrübənin xüsusiyyətlərinə adekvat olmalıdır. Strateji inkişafın xüsusiyyəti də ondan ibarətdir ki, onda çox az köhnə prosedurlar və ənənələr vardır, lakin orada çoxlu yaradıcılıq mövcuddur və bu yaradıcılığın rolu çox əhəmiyyətlidir. Ona görə də strateji inkişaf nəzəriyyəsinin inkişafın məsələlərinin uğurlu həlli təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi əsasında ayrı-ayrı idarəetmə sxemlərini və iddialarını formalaşdırır. Bilmək lazımdır ki, nəyin köməkliyi əsasında uğurlu nəticə əldə etmək mümkündür və bunu nəyin əsasında müəyyən etmək olar? Başqa sözlə, strateji inkişaf nəzəriyyəsi biznesin inkişafı üçün, şirkətin bazarda uğur əldə etməsinə köməklik edə bilər. Strateji inkişaf nəzəriyyəsi bizə əmr etmir ki, ― Bu cür davran və sən uğur əldə edəcəksən.‖ Bu nəzəriyyə bizə izah edir ki, əgər müəyyən şəkildə daha fərqli hərəkət etsək, uğur qazanmaq mümkündür. Ən azı, əvvəllər bizim fərqli strategiyamız bu şirkətə uğur gətirib. Biznesin strateji idarəetmə nəzəriyyəsində nə olmadan idarəedici öz vəzifələrinin öhdəsindən gələ bilmədiyi və nəyi bildikdə onların verəcəyi qərarların düzgünlüyünə təminat verməsi təhlil edilmişdir. Hörmətli oxucularım, bununla əlaqədar olaraq icazə verin diqqətinizi dərsliyi öyrənərkən biznesin inkişaf strategiyasının mahiyyətinin və vəzifələ- rinin nə olduğuna, onun həyata keçirilməsinin necə baş verdiyinə yönəldim. Lakin buna baxmayaraq, Siz hansı proses və hərəkətlərinizə və əsasən, biznesin strateji inkişafına zəmanət verməsi sualına bir mənalı cavab tapa bilməyə- cəksiniz, çünki bu sualın cavabı yoxdur və prinsip etibarilə biznes daima inkişafda olduğu üçün tapıla bilməz. Dərslik müasir işgüzar biznesin mühim tərkib hissəsi kimi, strateji idarəetmənin konsepsiyasının üç əsas sahəsini əhatə edir: 1) strateji inkişaf və xarici fəaliyyətdə davranışın işlənməsi və həyata keçirilməsi; 2) biznes məhsulunun hazırlanması stategiyasının işlənməsi və həyata keçirilməsi; 5 3) şirkətin strateji idarəetmədə kadrlarla bağlı olan münasibətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi. Dərslikdə strateji inkişafın bu 3 sahəsinin bir – biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu öz əksini tapmışdır. Bu baxımdan, strateji idarəetmənin müasir dövürdə kompleks formada baxışlarının müasir təhlili aparılmışdır. Strateji idarəetmənin üç sahəsinin tətbiqinin təzahürləri dərsliyin strukturunda öz əksini tapmışdır. Onların hər biri müstəqil fəsillərdən ibarətdir. Lakin hər bir bölmənin materialını öyrənərkən onları strateji inkişafın ümumi baxış prizmasından qəbul etmək lazım olduğunu yaddan çıxarmaq olmaz. Əgər biz, strateji idarəetməni ümumi konsepsiya konteksindən öyrənməsək, onda strateji idarəetməni bütöv şəkildə başa düşmək bizə çox çətin olar. Strateji idarəetmənin xüsusiyyəti kimi bu fənnin tədrisində intizam vacibdir. Tələbələrin və magistrlərin bu prosesində yeni biliklər üzərində mü- tərəqqi idarəetmə metodlarının elm-nəzəri və praktiki cəhətdən öyrənilməsi va- cib məsələdir. Təklif edilən bu dərsliyin vəzifəsi nəzəri və praktiki təhlillər va- sitəsi ilə sistemləşdirilmiş bilikləri formalaşdırmaqla, tələbələrə və magistrlərə təqdim etməkdir. Strateji idarəetmənin nəzəri və praktiki biliklərini verməklə, idarə etmədə yeniliklərə əsaslanan vərdişlər yaratmaqdan ibarətdir. ―Biznesin strateji idarə edilməsi‖ dərsliyində, strateji əsaslara uyğun konkret təcrübələrlə inkişafı, daha doğrusu konkret situasiyaların təsviri verilmişdir. Təəssüflər olsun ki, bizdə hələ strateji inkişaf üzrə konkret situasi- yalar kifayət qədər çox deyil. Lakin buna baxmayaraq, hər bir bölmənin əvvəlində fikirləşmək üçün konkret situasiya verilmişdir. Dərslikdə, strateji idarəetmə təcrübələrə aid kiçik qeydlər verilmişdir. Mən çox gözəl başa düşürəm ki, bu dərslikdə ətraflı konkret inkişaf situa- siyalarının mövcud təqdim edilməsi, bütün hallarda hamının problemini həll edilə bilməz. Lakin, hal–hazırkı mərhələdə dərsliyə daxil edilənlər barəsində onu demək olar ki, fikirləşmək üçün situasiyalar və real inkişaf təcrübəsindən qısaca misalların olması müəyyən qədər bu çatışmazlığı azaltmağa imkan verir. Dərslikdə, nə üçün konkret inkişaf strategiyası lazımdır və bu kitabdan lazımlı məsələləri oxuyub-öyrənib, bazardakı problemlərə necə yanaşmaq lazımdır? Bu suala birmənalı cavab yoxdur və məhz tədris materiallarının xüsusiyyətləri məhs bununla bağlıdır. Sualların qavranılması, fikirləşmək üçün situasiyanın təsviri, hər bir oxucunun fərdi xarakterindən asılıdır. Burada, real gerçəklikdə olduğu kimi, hərə biznesdə baş verən prosesləri və hadisələri bir cür görür. Yaxşı olardı ki, oxucu bu dərsliyi oxuduqdan sonra, özündən cavab almaq istədiyi sualları formalaşdırsın. Nəzərə almaq lazımdır kı, suallar konkret olmalıdır, fakt və hadisələrlə bağlı təsvir edilməlidir. Bu sualların qurulması üçün ayrı-ayrı sahələri göstərmək olar: 1). Strateji idarəetmədə qərarların düzgün qəbulunun təsviri nə üçün 6 edilib? 2). Strateji idarəetmə zamanı onun təsvirində yaranan problemlərin səbəbi nədir? 3). Strateji idarəetmə məsələləri indiyə qədər necə həll edilib və gələcəkdə necə həll edilməlidir? Nəzərə almaq lazımdır ki, strateji idarəetmənin müxtəlif situasiyalarda problemlərin xırdalıqlarının həllinin konkret modeli yoxdur. Bəzən ilk baxışdan lazımsız və əhəmiyyətsiz detal, yaxud bu və ya digər qərarın qəbul edilməsinin motivləri nəticəyə nəzərə çarpacaq dərəcədə təsir göstərə bilər, bəzən isə yox. Dərslik aşağıdakı kimi tərtib edilmişdir. Hər mövzu ayrıca bir fəsildə verilmişdir onun məzmunun tələblərə uyğun olaraq əhatə edilmişdir, sonda düşünmək üçün konkret situasiyalara uyğun suallar, termin və terminalogiyaların şərhi verilmişdir. Proqrama uyğun hazırlanmış bu dərsliyin sonunda istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı ilə başa çatır. Dərsliyin sonunda oxucuya materialları hansı dərəcədə mənimsədiyini yoxlamaq üçün, köməkçi suallar çox önəmli əhəmiyyət daşıyır. Yaxşı olardı ki, oxucu mövzuların materiallarını öyrəndikdən sonra konkret situasiyaya özü tərəfindən qoyulan suallara yenidən qayıtsın və artıq öyrəndiyi elmi-nəzəri biliklərlə onları cavablandırmağa çalışsın. Hörmətli oxucularım, mövzuların fəsillərdə verilmiş başlıqlarına mütləq diqqət yetirin. Əvvəlcə, onlar yerlərinə görə bəzi çaşqınlıq yarada bilər, lakin mövzular proqrama uyğun olduğu üçün Sizi çaşdırmamalıdır. Sonda qeyd etmək istərdim ki, dərslik üzərində iş həmkarlarımın, yəni Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin ―Biznesin idarə edilməsi‖ kafedra- sının bütün əməkdaşlarının elmi məsləhətləri və yardımları olmadan ərsəyə gə- tirmək çox çətin olardı. Mən müzakirə zamanı kitabın əlyazmasının redaktoru olan ―Biznesin idarə edilməsi‖ kafedrasının müdürü i.ü.f.d.dos. Əliyev Məhəm- mədə çox önəmli məsləhətlərinə görə, ümumilikdə bütün kollektivə dəstək olduqları üçün hörmət və təşəkkürümü bildirirəm. Əlbətdə ayrı-ayrılıqda rəyçilərim i.e.d., professor A. Ş. Şəkərəliyevə, i.e.d., i.e.d., professor A. M. Məhərrəmova, i.e.d., professor T. N. Əliyevə, i.e.d., professor T. İ. İmanova və i.e.d.prof. R. Ş. Muradova öz dəyərli fikirlərinə görə, qəlbdən dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Yüklə 6,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|