Ədəbi axtarışlar və tədris
381
onlarla bir s
əviyyədə, hətta bəzi məqamlarda onlardan yüksəkdə
dayan
dığını müqayisələr aparmaqla əsaslandırır.
Mü
əllif haqlı olaraq belə bir nəticəyə gəlir ki, ənənə və
novator
luğun vəhdətindən yaranan zəngin dramaturji janr üslubları
usta
lıqla yaradan H.Cavid, C.Cabbarlı və S.Vurğun dramaturgiyası-
nın cazibədar fəlsəfi-romantik konflikləri və fövqəladə ehtiraslı xa-
rakterl
əri, fantastik, şərti-simvolik obrazları, dramatik boyaları, qüd-
r
ətli xarakterləri, mürəkkəb-psixoloji kolliziyaları, zəngin dramatur-
ji priyomları, bədii konstruksiyaları, aforizmlərlə dolu dramatik-
poe
tik dialoqları, mənzum dramatik janr poetikasına məxsus ro-
mantik vüs
əti, ehtirasların toqquşması... və s. poetik xüsusiyyətləri
indi d
ə sənətsevərləri heyran qoyur.
Aparılan ümumiləşdirmələr, geniş elmi vüsət, inandırıcı
arqumentl
ər əsasında polemika aparılması monoqrafiyanın elmi
d
əyərini və sanbalını şərtləndirən amillərdəndir.
I f
əsildə dramatik əsərlərin janr özəllikləri, forma çalarları,
dramatik m
əqam, tragik an, problemli gerçəklik, polemik dramlar
t
ədqiqat obyektinə çevrilir. Bu fəsildə qəbul olunmuş elmi-nəzəri
düşüncəyə yeni baxış müstəvisindən yanaşılaraq belə bir nəticəyə
g
əlinir ki, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı və Səməd Vurğun yaradı-
cılığında dramatik növün iki janrı – dram və faciə olsa da, bu əsər-
l
ərdə komik məqamlar, yumoristik stuasiyalar, kəskin eyhamlar,
ifşaedici, öldürücü anlar da vardır.
Faci
ə və dram janrının poetikasının ideallıq və reallıq
kontekstind
ə müəyyənləşdirilməsi monoqrafiyanın aparıcı motivlə-
rind
ən biridir.
G
ərgin əməyin, zəngin tədqiqat əsərlərinin nəticələri əsasın-
da yazılmış monoqrafiyada bəzi nöqsanlara da təsadüf olunur. Bu
nöqsanlar daha çox orfoqrafik s
əhvlərlə bağlıdır. Məsələn, S.Vur-
ğunun yarımçıq pyesi bir yerdə “İki sevgi”, digər yerdə “İlk sevgi”
(s
əh. 91), Aqşin əvəzinə Afşin (səh. 301), H.Cavidin “Uçurum”
əsərinin 429-cu səhifədə həm heca vəznində, həm də əruz vəznində
yazılmış əsər, “məcazi” sözü əvəzinə “mcəazi” və s. Əlbəttə, bu
irad
lar monoqrafiyanın dəyərini azaltmır. Ancaq müəllifin bəzi təd-
Yusif Aslanov
382
qi
qatçıların fikirlərinə əsaslanaraq, həm də özünün məntiqi dəlilləri
il
ə “1905-ci ildə” əsərini “tarixi-fəlsəfi faciə”, “Vaqif”i faciə janrı-
nın parlaq nümunəsi (səh. 88) adlandırmasına haqq qazaqndırmaq
h
əqiqətə uyğun deyildir
Dosent Ramin Əhmədovun “Azərbaycan dramaturgiyası:
idel
lıqlla reallığın vəhdəti” (H.Cavid, C.Cabbarlı və S.Vurğunun
pyesl
əri əsasında)” monoqrafiyası dramaturgiyanın tədqiqi sahəsin-
d
ə dəyərli tədqiqat əsəridir.
“Az
ərbaycan müəllimi” qəzeti, 25 sentyabr,
2009-
cu il, №37 (8350)
ƏDƏBİYYAT DƏRSLƏRİNDƏ YENİ TƏLİM
TEXNOLOGİYALARINDAN FAYDALANMA
VASİTƏLƏRİ
Qabaqcıl təcrübə əsasında zənginləşən “ənənəvi təlimi bir
k
ənara atmaq, tamamilə gərəksiz saymaq qeyri-mümkündür.
Ənənəvi təlimdə bu gün, eləcə də sabah üçün çox şey var; bunları,
sad
əcə olaraq, yaşatmağı, yeni təlimi yanaşmalarla uzlaşdırmağı
bacar
maq lazımdır” (S.Hüseynoğlu. Ədəbiyyat dərslərində yeni
texnologiyalar: f
əal/interaktiv təlim. B., 2009, səh. 30). Nəticəsi
eksperiment vasit
əsilə yoxlanılmayan, özünü doğrultmayan iş
üsulları haqqında danışmağa heç bir metodistin mənəvi haqqı
çatmır. Təcrübə göstərir ki, elmi-nəzəri düşüncə tərzi ilə qabaqcıl iş
t
əcrübəsinin sintezi əsasında hazırlanan metodik tövsiyə daha güclü
v
ə inandırıcı olur, müəllimlərin gündəlik tələbatına cavab verir.
Bu gün mü
əllimləri belə bir sual düşündürür: Ədəbiyyat
d
ərslərində yeni təlim texnologiyalarının hansı formalarından, iş
üsullarından istifadə olunmalıdır? Bu məsələlərə aydınlıq gətirmək
üçün pedaqoji
ədəbiyyatdakı ümumiləşdirilmiş fikirlərə diqqət
yetir
ək: “Təlim texnologiyası təhsilin müvafiq mərhələsinə, məz-
mu
nuna, formasına və təlimin (dərs) tipinə görə müxtəlif ola bilər...
Ədəbi axtarışlar və tədris
383
Üsul, vasit
ə və tərzlər, faktik yanaşmalar bu prosesdə öyrədənin
ustalığından asılı olaraq öyrənənlə əməkdaşlıq şəraitində yerinə
gör
ə seçilir və tətbiq olunur. Dərsi optimallaşdırma, əyaniləşdirmə,
intensivl
əşdirmə, fənlər və mövzulararası əlaqə yaratma, məntiqi,
t
ənqidi, yaradıcı təfəkkür, şagird müstəqilliyi və şəxsiyyətini
inkişafetdirmə və formalaşdırma məqsədilə verilən biliyin məzmu-
nunu ötürm
ək məqsədilə fəal/interaktiv metodlardan-debatlardan,
müzakir
ə və diskussiyalardan, qruplarla, cütlərlə işdən, əqli hücum-
dan, didaktik oyunlardan v
ə digər yaradıcı işlərdən istifadə olunur
ki, bütün bunlar t
əlim texnologiyalarından istifadə prosesinə daxil-
dir v
ə bu, prosesdə həllini tapan metodlardır” (A.Həsənov, Ə.Ağa-
yev. Pedaqogika. 2007, s
əh. 248-249).
Dem
əli, fəal/interaktiv təlimdə irəli sürülənlər heç də yeni
tipli üsullar kimi qavranılmamalı, başa düşülməməlidir. Burada
istifad
ə olunan üsullar, iş formaları ənənəvi təlimdə də istifadə olun-
muş, təlim, təhsil və tərbiyənin dərindən öyrənilməsinə zəmin yarat-
mışdı. Ancaq fəal/interaktiv təlimdə bu iş sistemi dərinləşdirilmiş,
f
əal iş üsullarından istifadyə kompleks yanaşılaraq yeni təlim texno-
lo
giyalarından dərsin müxtəlif mərhələlərində istifadənin müasir
sis
temi yaradılmış, dərsin təşkili yeni məzmun və mahiyyət kəsb et-
mişdir.
Mü
əllimlərin daha çox metodik köməyə ehtiyac duyduqları
m
əsələ fəal/interaktiv təlim əsasında dərsləri aparmağa istiqamət
ver
ən metodik vəsaitlərin azlığıdır. Açığını etiraf edək ki, bu haqda
pedaqoji t
ədqiqatlarda, metodik araşdırmalarda çox az danışılmış-
dır. Bu sahədə professor Ş.Mikayılovun, dosent B.Həsənlinin, do-
sent F.Yusifovun, habel
ə Aydın Paşayevlə Esmira Cəfərovanın
araşdırmalarını müsbət addım kimi qiymətləndiririk.
Bügünkü d
ərsin modeli müəllim və şagird fəallığı zəminin-
d
ə qurulur, yeni pedaqoji prinsiplərə əsaslanır. Səmərəli nəticənin
əldə edilməsi pedaqoji tədqiqatlara, metodik vəsaitlərə istinad et-
m
ək, şəxsi təcrübə ilə bu tövsiyələrin sintezini yaratmaqla şərtlənir.
Başqa sözlə, ənənəvi və müasir dərs modellərini əlaqələndirmək və
ədəbiyyatı da bu zəmində öyrətmək haqqında düşünmək vacibdir.
Dostları ilə paylaş: |