Ədəbi axtarışlar və tədris
377
m
əclisdə cavan bir oğlanın – Qılman İmanlının mənalı və aydın
s
əsi diqqətimi cəlb etdi. Onun həyatı ilə maraqlandım. Əslən
Göyç
əli, şair, iki kitab müəllifi Qılman İmanlı poeziya aləmində
10 ild
ən artıq özünəməxsus yaradıclıq yolu keçmişdir. Şair
yenic
ə çapdan çıxmış “Hardan düşdün yadıma sən” (Bakı,
2008) kitabını mənə təqdim etdi.
Qılman İmanlının yaradıcılığında Vətənə bağlılıq, elə-
obaya tük
ənməz məhəbbət açıq-aydın hiss olunur, duyulur. Vətən
d
ərdi, yurd sevgisi, düşmənə nifrət hissi onun şeirlərinin ideya-
estetik qay
əsi, bədii mündəricəsidir:
Q
əribəm qürbətdə el deyə-deyə,
Bülbül
əm qəfəsdə gül deyə-deyə,
Ağlaya-ağlaya, dil deyə-deyə,
Ümmana dönübdü gözl
ərimdə yaş,
Oxuma dağlardan, oxuma qardaş .
Şeirləri “sözündən dönməyən türk oğlunun” (H.Cavid)
haqq s
əsi, türk oğlu olmağı ilə fəxr edən və yaşayan bir vətəndaşın
söz incil
əridir:
Gözl
ərində günəş nuru
Varlığında dağ qüruru
Qeyr
ətindi, möhkəm qoru
H
əcər, Nigar salan hörük,
Türk oğluyuq, atam, biz türk!
Qılman İmanlının poeziyasında söz ünvanını tez tapır,
nam
ərdlər, alçaqlar, vətən xainləri kəskin tənqid hədəfinə çevrilir.
Oxucunun gözü önünd
ə şair sanki bir ittihamçı, “vətəni satan
alçaqlara” ölüm hökmü oxuyan hakim kimi öz sözünü deyir:
Q
əm üstündə köklü taram,
P
ərdələrdə ahu-zaram.
S
ənə hava, su da haram,
Yusif Aslanov
378
Yaylıq bağla, qoyma papaq,
Ay v
ətəni satan alçaq.
Q
ərbi Azərbaycan, Zəngəzur, Göyçə mahalı Azərbaycanın
ayrılmaz bir parçası, qədim türk xalqlarının yaşadıqları ərazilərdir.
Bu torpaqların ermənilər tərəfindən zorla işğal edilməsi İmanlının
q
əlbinə dağ çəkmiş, şeirlərində qəmli notlara köklənmişdi:
Bu
əzab, işgəncə bil məni didib,
Dilimd
ə qaçqınlıq kəlməsi bitib
Torpağım tapdanıb, tarixim itib
Düşmüşəm əzaba, zillətə, dağlar.
Şairin şeirlərində axıcılıq, şirinlik, ürəkləri heyrətə gətirmək
qüdr
əti açıq-aydın duyulur, obrazlı ifadəsini tapır. Bənzətmələr,
t
əşbehlər şeirlərinin bədii dəyərini, təsir gücünü qat-qat artırır,
qüvv
ətləndirir:
Bu ana yurdumun, azad ölk
əmin,
H
ər daşına, qayasına vurğunam.
Ulduzların göydə səma naxışına,
Gün
əşin nur ziyasına vurğunam.
Yaxud, başqa bir bəndə nəzər salaq:
S
əsinə min naxış, yüz ilmə düşüb
H
əzin nəğmələrin dilimə düşüb.
Xoş ləhcən, avazın könlümə düşüb
Oxu, ay M
əhəbbət, qurbanın olum.
Bu b
ənddə verilmiş mübaliğə şeirin təsir gücünü artırır,
oxunaqlı edir, qəlbində vətən sevgisi olan bir insanın ürək sözləri
kimi d
ərk olunur.
Ədəbi axtarışlar və tədris
379
Qılmanın şeirləri dilinin zənginliyi və axıcılığı ilə diqqəti
c
əlb edir. Sözləri məqamında işlətmək, canlı xalq dilinin
x
əzinəsindən bəhrələnmək, fonetik, leksik və sintaktik imkanlardan
istifad
ə etməklə şeirlərinin dilini zənginləşdirmək onun əsərlərinin
b
ədii gücünü artırır, oxunaqlı olmasını təmin edir.
Müxt
əlif şeir formalarından istifadə etməkdə də Qılmanın
uğurları təqdirəlayiqdir. Onun “Az qala”, “Mənzərə dedim”,
“Azala”, “Yarada”, “Ay danar” v
ə s. təcnisləri şairin sənətkarlıq
hün
ərini, istedadlı bir sənətkar olmasını təsdiq edir:
Z
əhər olum yağı üçün ağ damım,
Hanı mənim ata yurdum, ağ damım?
S
əndən sonra getdi Şuşa, Ağdamım,
Bu h
əsrətə necə dözüm, Göyçə mən.
B
ədii təsvir və ifadə vasitələrindən məqamında istifadə
etm
ək, Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən şeir formalarından
b
əhrələnmək sənətkardan ustalıq, məharət tələb edir. Gənc şairin bu
sah
ədəki uğurları da diqqəti cəlb edir:
Damla-damla, gil
ə-gilə süzülüb,
Çaya dönür, sel ağlayır gözümdə
N
ə vaxtdandı sığal üçün darıxıb,
Bir p
ərişan tel ağlayır gözümdə.
Şairin “Hardan düşdün yadıma sən” şeirlər kitabında
b
ədii cəhətdən zəif, poetik nümunələrə də rast gəlirik. Eyni
zamanda şairin yaradıcılığında mövzu dairəsi bir qədər
m
əhdud görünür, şeirlərinin bəzilərində üslub ağırlığı açıq-
aydın hiss olunur. İnanırıq ki, Qılman İmanlı get-gedə sənət
üfüql
ərində parlayacaq, öz dəsti-xətti ilə poeziya aləmində
tanınacaqdır.
“Ədalət” qəzeti, 22 noyabr 2008
Yusif Aslanov
380
DRAMATU
RGİYADA İDEALLIQLA
REALLIĞIN BƏDİİ-ESTETİK DƏRKİ
Qlobal t
əfəkkürün formalaşmağa başladığı XXI əsrin
başlanğıcında aparılan nəzəri-metodoloji araşdırılmalarda
dramaturgiyanın öyrənilməsinə yeni ədəbi-estetik baxış
formalaşmış, bu sahənin aktual problemləri ilə bağlı ədəbi-
n
əzəri təcrübədə sanballı elmi nəticələr ümumiləşdirilmişdir.
Şərq-qərb kontekstində tədqiqatların nəticələrinin öyrənil-
m
əsi, ənənə və novatorluğun vəhdəti zəminində Azərbaycan dra-
matur
giyasının milli və bəşəri dəyərlərinin yenidən qiymətləndiril-
m
əsi, sənətkar axtarışları, poetikası, konflikt və bədii xarakter kon-
sep
siyası, mövzu və ideya, janr arxetektonikası, üslub və bədii
xüsusiyy
ətləri və s. elmi-nəzəri ümumiləşdirmələrin obyektinə çev-
ril
miş, maraqlı mülahizələr irəli sürülmüşdür.
Bu yaxınlarda ADPU-nun dosenti Ramin Əhmədovun yeni
n
əşr olunmuş (“Azərbaycan dramaturgiyası: ideallıqla reallığın vəh-
d
əti”. B., “Elm”, 2009, 470 s.) monoqrafiyası bu baxımdan yüksək
qiym
ətləndirilməlidir. Müəllif bu əsərində dramatik növ və onun
janr sistemi, dramaturji konflikt v
ə bədii xarakter konsepsiyası,
mövzu v
ə ideya, dramatik struktur, janr arxetektonikası ilə bağlı
maraqlı fikirləri oxuculara çatdırır.
Dörd f
əsil və bu hissələri bir-biri ilə sıx bağlayan 30 yarım-
başlıqlardan ibarət olan monoqrafiyanın əsas elmi istiqaməti ideal-
lıqla reallığın vəhdəti nəzərə alınmaqla H.Cavid, C.Cabbarlı və
S.Vur
ğunun dramaturji yaradıcılıqları kontekstində qurulur, pyeslə-
ri t
əhlil edilir, elmi-nəzəri fikirlərə çağdaş dövrün tənqidi baxımın-
dan aydınlıq gətirilir.
Öz elmi-
ədəbi fəaliyyətini H.Cavid, C.Cabbarlı və S.Vur-
ğun dramaturgiyasında ideallıqla reallığın tipologiyası kontekstində
açan t
ədqiqatçı dünyanın klassik dramaturqlarının əsərlərinə də mü-
nasib
ət bildirir, tədqiq etdiyi dramaturqların sənətkar axtarışlarının
Dostları ilə paylaş: |