Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK
Yüklə 424,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turkish Studies
- Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük)
XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti 725 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring 2013 benimseyen Kıpçakların bir izi olarak hala bölgede yaĢamaktadır. 116 Hal böyleyken Gürcüce bilmelerinden dolayı bölgedeki Kıpçakların bir kısmı Gürcü olarak kabul edilmektedir. Ancak beyaz tenli, sarı saçlı, gök gözlü, uzun boylu, çengel burunlu Kıpçaklar, günümüz bu yöre insanının sarıĢın tipinde yaĢamakta ve bu antropolojik özellikleriyle genelde esmer, siyah saçlı, ela gözlü, düz ve ince burunlu Gürcülerden kolayca ayırt edilebilmektedir. Günümüzde Müslümanlığı benimsemiĢ bir hâlde özellikle Artvin, Rize ve Trabzon‟da Kıpçak antropolojik özeliklerine sahip Türkler çoğunlukladır. 117
XI. yüzyılın baĢından itibaren Ġberia‟daki bütün siyasi olaylara müdahil olarak yayılmacı bir politika izleyen Bizans Ġmparatorluğu, II.Basileios‟un 1025 yılında ölümünün ardından bölgede sahip olduğu gücü yavaĢ yavaĢ kaybetmeye baĢladı. Ancak Bizans‟taki taht değiĢikliği, Ġberia ve Kartli coğrafyasında önceden beri var olan siyasi çekiĢmelerinin yeniden gün yüzüne çıkmasını sağladı. Yeni Ġberia kralının küçük yaĢta baĢa geçmesini fırsat bilerek taht mücadelesine giriĢen Orbelyan Liparit, kazandığı baĢarılarla hem Ġberia hem de Kartli‟deki güçlü yöneticilerinden birisi haline geldi. Fakat IV. Bagrat ve Liparit arasındaki çekiĢme ve mücadeleler, bölgedeki istikrarsızlığın derinleĢmesine sebep oldu. YaĢanan bu siyasi buhranlar, Bizans‟ın bölgeye yeniden müdahale etmesine yol açmıĢ ve Ġmparator, birbirleri ile mücadele eden iki Ġberia yöneticisine, anlaĢma yapmaları konusunda telkinlerde bulunarak, yaklaĢmakta olan Türk akınlarına karĢı bir ittifak oluĢturmaya çalıĢmıĢtır. Bu karıĢıklıklar arasında yeni ve daha etkin bir kuvvet Anadolu‟ya giriĢ yaptıktan sonra Türkler, özellikle Pasinler savaĢında aldığı baĢarı ile kendinden söz ettirmiĢtir. Uzun bir süre yağma ve ganimet amacı güden Türk akınları, Tao-Klarceti‟ye kadar uzanmıĢ ve bölgede yeni bir dönem baĢlatmıĢtır. Selçuklular, batıya doğru hareketlerinin ardından kısa zaman içinde Anadolu içlerine ve Karadeniz kıyısına kadar ilerlemiĢ ve karĢılaĢtıkları bölge halkları üzerinde büyük bir üstünlük sağlayarak hâkimiyetlerini kabul ettirmiĢlerdir. XI. yüzyılın ikici yarısından itibaren bölgeye yönelen akınların amacında değiĢiklikler yaĢanmıĢ ve özellikle Sultan Tuğrul‟un seferi sırasında Tao-Klarceti bölgesi ve Çoruh Havzası‟nı takip eden akıncıların Trabzon‟a kadar ulaĢması artık ganimet değil de iskân ve yerleĢme gayesi güdüldüğünün bir delilidir. Süryani Mihail, Türklerin özellikle, Karadeniz Bölgesi‟nde yerleĢme gayelerine değinerek, akıncıların, Karadeniz mıntıkasının bütün köy ve kasabalarını yağma ettiklerini ve buraların halktan boĢaltılmıĢ olduğu için, fırsattan istifade eden Türklerin bu boĢ alanlarda ikamet ettiklerini söylemiĢtir. Kısa zaman sonra Selçuklularda taht değiĢikliğinin yaĢanmasının ardından, Sultan Alp Arslan, Gürcistan‟a iki önemli sefer düzenlemiĢ, özellikle ilk sefer sonucunda bölgenin neredeyse tamamın Türkler eline geçmesi, artık Tao-Klarceti‟de farklı bir yaĢam tarzının ortaya çıkmasını sağlamıĢtır. Konar-Göçer Türk kitleleri yeni fethedilen bölgelerde iskân ettirilmeye baĢlanması, Doğu Karadeniz coğrafyasında yaylak ve kıĢlak kültürünü doğururken, özellikle de Tao-Klarceti, sahil kıyısına kadar Türklerin dönem dönem yaylakları olarak kullanılmıĢtır. Türkler, ilkbaharda bölgeye geldikten sonra yaz boyunca hayvanları ile otlaklarda kalıyor ve ilk kar yağıp kıĢ gelince de kıĢlaklarına geri dönüyorlardı. Gürcü kaynağının da dediği gibi, Ahmed‟in seferi sırasında Asis-Fori bölgesi, Klarceti, deniz kıyısına kadar ġavĢat, Ardanuç, Acara, Samtskhe, Kartli ve Kütayis havalisi tamamen Türkler eline geçmiĢ ve bu bölgeler Türk boylarının yaylakları haline gelmiĢti. Ancak bölgedeki Türk iskânı Gürcü Kralı David‟i fazlaca rahatsız etmiĢ, Kral, uzun ve çetin mücadeleler sonucunda konar-göçer Türkleri bölgeden uzaklaĢtırmaya muvaffak olmuĢtur. Kısa süre iskândan mahrum kalarak ıssızlaĢan Tao-Klarceti, Kralın daveti üzerine, XII. yüzyılın baĢlarında kırk bin ailelik Kıpçak nüfusunun, Kafkasların kuzeyinden geldikten sonra bölgeye
116
Günümüzde halen daha Rize ve çevresinde niĢan veya düğünlerde gelin evine ilk defa gelen damada uygulanan davranıĢlar, Kıpçak ve çevrelerinde yaĢayan halklarda sıkça karĢılaĢılan “ güveye eziyet çektirme” geleneğinden kaynaklandığı bilinmektir. Turgut Günay, Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Ankara 2003, s.24. 117
Ġbrahim Tellioğlu, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, S.5, Bahar 2005, 8,9; Gökbel, A.g.e., s.160. 726
Ömer SUBAŞI
yerleĢmesiyle, yeniden eski ve canlı günlerine geri dönmüĢtür. ĠĢte bu göç ve iskân hareketi bölgenin bundan sonraki siyasi ve sosyo-ekonomik hayatını tamamen değiĢtirmiĢtir. Kıpçaklar yüzyıllar boyunca Gürcü siyasi hayatının vazgeçilmez bir parçası olarak yaĢamlarını sürdürürken, özellikle Tao-Klarceti bölgesindeki iskânları sonucunda dil ve fiziksel özellikleriyle bölgede yaĢayan toplumları derinden etkilemiĢlerdir. Günümüzde halen daha Artvin ve çevresinde yapılan ağız çalıĢmalarında Kıpçak etkilerini görmek ve yaĢayan bölge halkının fiziksel yapıları tahlil edildiği zaman tipik Türk özelliklerine rastlamak mümkündür. Kaynaklar ıĢığında yapılan çalıĢma ve araĢtırmalar sonucunda Türklerin gerek konar-göçer kabileler sayesinde gerekse Kıpçak aileler vasıtasıyla bölgenin siyasi ve sosyal yapısına büyük etki ettiği sonucuna varılabilmektedir. KAYNAKÇA ACAR, Turgut, Artvin ve Yöresi Ağızları, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Erzurum 1972. Ahmed Bin Mahmûd, Selçuk- Nâme I, Haz.: Erdoğan Merçil, Ġstanbul 1977. ALASANĠA, Guili, “Gürcistan Kıpçakları”, Türkler, C.II., Ankara 2002, s.793-797. ALLEN, W.E.D., A History of The Georgian People, London 1932. ______________, The “March-Lands of Georgia”, The Geographical Journal, VOl. 74, No 2 ( Aug. 1929), pp. 135-156. Anonim Selçuknâme, (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III) NĢr.: Feridun Nafız Uzluk, Ankara 1952. Asolik, Histoire Universielle, (Étienne Asolik de Tarôn), Traduite de L‟Arménien at Annotée, Par Frédéric Macler, Livre III, Paris 1917. Azimi Tarihi, Selçuklular Dönemiyle ilgili Bölümler, NeĢ.: Ali Sevim, TTK. Yay., Ankara 2006. BaĢkumandan Simbat Vekayinamesi, Türkçeye Çev.: Hrand D. Andreasyan, T.T.K. BasılmamıĢ Nüsha, Ġstanbul 1946. BEDROSĠAN, Robert, Vardan Arewelts'i's Compilation of History, Long Branch, New Jersey 2007.
BERDZENĠġVĠLĠ, Nikoloz – CanaĢia, Simon [Ġvane CavahiĢvili], Gürcistan Tarihi, Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yay., Ġstanbul 2000. BEYGU, Abdurrahim ġerif, Erzurum Tarihi, Abideleri, Kitâbeleri, Ġstanbul 1936. BOSWELL, A. Bruce, “The Kipchak Turks”, The Slavonic Review, School of East European Studies ,V. 6.No, (London-Jun., 1927), pp.68-85. BROSSET, Marie F., Gürcistan Tarihi, (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), (Çev.: Hrand D. Andreasyan), Not.: ve Yay., Erdoğan Merçil, TTK. Yay., Ankara 2003. BROSSET, Marie F.,Collection D‟Historiens Armeniens,-Samouel D‟Ani, Tables Chronologiques- , S-Petersbourg,1876. CHAMĠCH, Father Michael, History of Armenian, From B.C. 2247 to the of Christ 1780, or 1299 of the Armenia Era, Trans.:Johannes Avdall, Calcuta 1827. ÇĠĞDEM Süleyman, „„Urartu Krallığı‟nın Doğu Karadeniz ĠliĢkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü‟‟, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt IX, Sayı 1, Erzurum 2007.
Yüklə 424,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|