Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK
Yüklə 424,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C: Türk Nüfusunun Tao-Klarceti Bölgesindeki Varlığı
- Vekayi-Nâmesi
- Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi
- A.g.e.
- Osmanlı Hakimiyetine
- A.g.e
722
Ömer SUBAŞI
büyük bir katliam yaptı. 96 Selçuklu kuvvetlerinin Gürcü nüfuzunun etkin olduğu sahalarda baĢarısız olmasının ardından, Sultan Mahmud b. Muhammed (1118-1131), 1123 yılında Gürcistan seferine çıktı ve bir müddet bu bölgede kaldıktan sonra buradan ayrıldı. 97
Dağıstan‟da ġaburan Ģehirlerine hücum ettikten sonra Haziran ayında geri dönüĢlerinde Javakhet‟i, Göle‟yi, Kornifor‟u ve Pasinler‟i alarak Ġspir‟e ve Çoruh boylarına kadar gitti ve geçtiği yerlerdeki bütün Türkmenleri kılıçtan geçirdi veya esir aldı. Sonra oradan Oltu‟ya geçerek Ģehri yaktı ve ardından Trialet‟e geri döndü. 98 Oltu ve Ġspir ile Çoruh Boylarının Erzurum emirliğinden alınmasından sonra Müslümanlardan gereği gibi korunabilmesi için Kıpçaklar, Javakheti‟den Ġspir‟e kadar yeni aldıkları yerlere yerleĢmeğe baĢladılar. 1124 yılı, Kıpçakların en geniĢ fetihler ile Yukarı Kür ve Çoruh boylarına rahatlıkla yerleĢtikleri bir dönemdir ve 1125 yılı itibarıyla Kıpçaklar bu bölgelere kendi fetih hakları olarak yerleĢmiĢlerdi. 99 Hal böyle iken, Bagratlıları yeniden Kür ve Çoruh boylarına hakim kılarak canlandıran ve onların Abhazia Kralı sıfat ve unvanına, Kartli, Kaheti, Somkheti, Tao ile Klarceti ve ġirvan Hakimi unvanlarını da katan Kıpçaklardır. 100
C: Türk Nüfusunun Tao-Klarceti Bölgesindeki Varlığı Selçukluların 1048, 1054-55 ve 1056-57 yıllarındaki en erken seferleri Khaldia ve Tao‟nun otlakları etrafında yoğunlaĢmıĢken aynı Ģekilde Alp Arslan‟ın hem 1064 hem de 1067 seferleri yine Tao ve Somkheti‟nin yazlık otlakları yani yaylaklarda, Kur nehrini boyunca Kaheti ve Kartli‟nin güneyindeki, kıĢlık otlaklara, yani kıĢlak olarak bilinen bölgelerde yoğunlaĢmıĢtı. 101
Alp Arslan‟ın 1064 seferinin Bizans Ġmparatorluğu ve Gürcistan üzerindeki etkileri büyük olmuĢtur. Bizans Devleti ile Gürcü ve Ermenilerin doğudaki askeri gücünü tamamen tükenme noktasına getiren Alp Arslan‟ın 1064 seferi sırasında Doğu Karadeniz Bölgesi‟nin en uç noktası olarak Artvin ve civarı da Sultanın hareket sahası içerisinde olmasından dolayı, sefer sırasında Türklerin eline geçen yerler arasında Artvin ve çevresi de bulunmaktadır. Konstaninos Dukas zamanında (1059-1067) yağma akınları ile baĢlayan ve fetihler ile devam eden Selçuklu yayılma döneminde, Bizans Ġmparatorunun doğu hududunu savunmayı tamamıyla ihmal etmesi sonucunda Türklerin akınları ile Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi‟nde bulunan halk, pek ağır Ģartlara tahammül etmek zorunda kalmıĢtır. Gürcistan‟daki durum ise Bizans‟ın konumundan daha ağırdır. Çünkü Selçuklu hâkimiyeti ile birlikte, bu ülkenin siyasi ve askeri vaziyetinin yanı sıra, sosyal yapısında da önemli değiĢiklikler baĢlamıĢ, ülkenin nüfusunda büyük miktarda azalma olmuĢtur. Akınlar sebebiyle bölge halkı çevre memleketlere göç ederek ülkeyi boĢaltmaya baĢlamıĢtır. Yerlerini terk eden halkı çiftliklerine döndürmek için krallar yoğun çabalar sarf etmiĢ ise de pek de baĢarılı olamamıĢtır. Bu sırada Kafkasya‟ya gelen konar-göçer Türklerin bölgeye ulaĢmasının ardından sürdürmüĢ oldukları
96 Mateos, Vekayi-Nâmesi, s.269,270; Brosset, A.g.e., s.324; Ġbnu‟l Ezrak, 1153 yılında Tiflis ziyareti sırasında ki olayları aktarırken, Abhaziya Kralı David‟in 1111 veya 1116 ( 505 veya 510) yılında büyük bir ganimetle Tiflis‟e geldiğini Ģehri bir müddet kuĢattıktan sonra surları yıkarak zorla Ģehri aldığını belirtmektedir. Ancak aynı eserde Ġlgazi‟nin Tiflis seferi 515 (1121) de meydana geldiği anlatılmaktadır. Ġbnu‟l Ezrak, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi, s. 35,36;Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi, s.195;Minorsky,A.g.m.,p.29. 97 Brosset, A.g.e., s.324; Ġbnü‟l-Esir, El-Kâmil fi‟t-Târih, c.X, s,450. 98 Ermeni Kronolojisinde Kralın, yukarı bölgeden (Taik-Tao) ilerleyerek bulduğu Türkleri imha ettiği, Basean (Pasinler) ve Sper‟e (Ġspir) girdiğini ve Ağustos ayında büyük bir zaferle Gürcistan‟a geri döndüğünü aktarılmaktadır. Thomson,
99 Brosset, A.g.e., s.326; Turan, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, s.25; Kırzıoğlu, Kıpçaklar, s.119. 100 Kırzıoğlu, Kıpçaklar, s.123. 101 Andrew C.S. Peacock, “ Nomadic Society and the Seljuq Campaigns in Caucasia”, İran & Caucasus, Vol. 9. No.2, 2005, p. 223; Ġbrahim Yılan‟ın kendisinden yurt isteyen Oğuz boylarını Anadolu içlerine yönlendirmesi ve Sultan Tuğrul‟un Anadolu seferi sırasında ordusunda kadın ve çocukların bulunması, artık Türklerin bu bölgelere yerleĢmeye kararlı olduklarının kati bir göstergesidir.
XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti 723 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring 2013 göçebe hayat tarzı ve yaylak ile kıĢlaklarının arasında devamlı harekât halinde bulunmaları, bölgenin nüfus olarak yeniden hareketlenmesine yol açtı. Bölgeye gelen Türkler yaz aylarında yaylak olarak Ağrı Dağı‟nın etekleri, Samtskhe, ġavĢat ve Klarceti ile Tao Bölgesi‟nde ki dağları, devamında ise hem Gürcü ordularının saldırılarından korunmak hem de kıĢlak olarak Tao Bölgesi‟ni kullandılar. Ancak Tao Bölgesi, kıĢ aylarındaki zor hava Ģartlarından dolayı devamlı bir Ģekilde KıĢlak olarak kullanılmadı. 102
Sultanın Aphazia ve Kartli seferleri sonucunda önceki dönemlerde büyük kitleler halinde Doğu Anadolu‟ya giriĢ yapan Selçuklu Türkleri artık Doğu Karadeniz boyunca ilerlemiĢ ve bölgenin hızla TürkleĢmesine neden olmuĢtur. Kendinden önceki Selçuklu Sultanları zamanında olduğu gibi MelikĢah döneminde de yapılan seferler, otlak arazisi olarak bilinen Tao ve Samsvilde etrafında yoğunlaĢmıĢtı. 103
Büyük Türk Fethi olarak da adlandırılan 1080 yılındaki Selçuklu akınları Gürcüler için ağır sonuçlar doğurdu. Yoğun olarak tarıma dayalı ülke ekonomisi Selçuklular tarafından yapılan göçebe hayat tarzı ve yanlarında devamlı bulundurdukları büyük hayvan sürüleri yüzünden büyük zarar gördü. Aynı zamanda yaĢanan bu olaylar ülkenin sosyal ve ekonomik sistemini çökme aĢamasına getiren bir tehlike doğurdu. 104 MelikĢah dönemi seferler sırasında bölge halkı güvenli dağlık alanlara ve kalelere sığınmıĢ, ülkedeki bütün düzlük alanlar Türkmenlerin yaylağı haline gelmiĢti. Hatta Ahmed‟in seferi sırasında Asis-Fori Bölgesi, Klarceti, deniz kıyısına kadar ġavĢat, Ardanuç, Acara, Samtskhe, Kartli ve Kutayis havalisi tamamen Türkler eline geçmiĢ ve bu bölgeler Türk boylarının yaylakları haline gelmiĢti. Zira Türkler, Ġlk kar yağana kadar buralarda kaldıktan sonra geri gidiyorlar ve bahar gelince yeniden gelerek bu bölgelerde kalıyorlar, kıĢ gelince yine gidiyorlardı. Kaynağın aktardıklarından anlaĢıldığı gibi büyük Türk kitleleri, özellikle Klarceti, ġavĢat ve Ardanuç gibi bölgelerinde konar-göçer Ģekilde hayat tarzı sergiliyor, bu bölgeleri ise Yaylak olarak kullanıyorlardı. 105
buralardan kaçıp dağlara sığınan Gürcü ahaliyi tekrar eski yerlerine döndürmek üzere harekete geçen Kral David, Selçuklulara haraç ödemeyi kestikten sonra Türklerin kıĢı Gürcistan‟da geçirme alıĢkanlıklarına son vermek istediği bilinmektedir. Bu istekleri doğrultusunda David‟in Selçukluları Avchala, Dighomi ve Kur Nehri‟nin aĢağı kısımları ile Rioni kıyılarındaki kıĢlaklarından mahrum ettiği iddia edilmesine rağmen 106
yine aynı kaynaktan anlaĢıldığı gibi David döneminde, Göçebeler, bu bölgelerdeki sürekli yerleĢim yerlerini etkilemeye devam etmiĢler, devamında terk edilmiĢ, harap olmuĢ bölgelere çadırlarını, aileleri ve çiftlik hayvanlarını yerleĢtirerek kullanıĢlı hale getirmiĢlerdir. Onlar kıĢ geldiğinde hemen bölgeden ayrılır, yazın yüksel yerler ile kıĢın ovalar arasında hayvanları ve aileleri ile hızlı bir Ģekilde göç etmenin en güzel örneklerini sergiliyorlardı. 107 Kral David döneminde Türkler, daha çok kıĢlık otlak olarak bağbozumunda (Ekim) bütün kıtaları ile Somkheti‟ye gider, ilkbaharda olduğu gibi kıĢın da çok güzel yerler olup otlaklar, çok miktarda odun ve su, bolca muhtelif av hayvanı bulunan, her bakımdan faydalı ve güzel yerler olan Tiflis‟den Berza‟ya kadar yayılırlar, Kur ve Ġori Nehri kıyılarında yerleĢirlerdi. Sayısız at, koyun, katır ve deve sürüleri ile gelen Türkler, çadırlarını orada kuruyorlar ve hiçbir Ģeyden mahrum kalmaksızın avlıyorlar, rahatlık ve sevinç içinde tatlı bir hayat sürüyorlar, Ģehirler ile ticaret yapıyor ve aynı zamanda istedikleri zamanda bölge içerisinde dolaĢarak gerekli
102
Peacock, “ Nomadic Society and the Seljuq Campaigns in Caucasia”, p. 221; Tellioğlu, Osmanlı Hakimiyetine,s.77- 79; Brosset, A.g.e., s.316; Allen, A.g.e.,p. 101; Tao bölgesindeki Parhal Dağlarında görülmeye değer yaylalar, doğuda Kaçkar Dağları ve iki üç günlük yürüyüĢ ile varılan Zigana Geçidine kadar gider ve ayrıca yoğun ağaçlı dağlar Karadeniz de ArdeĢen‟e kadar ulaĢır. Djobadze, A.g.e., p.178. 103 Peacock, “ Nomadic Society and the Seljuq Campaigns in Caucasia” p. 223. 104 Meskhia, A.g.e., p.13. 105 Brosset, A.g.e., 307; Vryonis, A.g.e., p.284. 106 Thomson, A.g.e.,p.317; Brosset, A.g.e., s.311,312; Alasania, A.g.m., s. 794. 107 Speros Vryonis, “Nomadization and Islamization in Asia Minor”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29 (1975), p.51. Yüklə 424,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|