Turkish Studies -
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/5 Spring 2013, p. 705-731, ANKARA-TURKEY
XI. YÜZYILDA TAO-KLARCETİ BÖLGESİNDE TÜRK
HÂKİMİYETİ
*
Ömer SUBAŞI
**
ÖZET
Bizans İmparatoru II. Basileios, tahta çıktığı ilk dönemlerde gerek
isyanlar gerekse Balkanlardaki Bulgar tehlikesinden doğuda yaşanan
olaylara fazla müdahil olamadı. Ancak İmparator, yaşanan
olumsuzlukları bertaraf ettikten sonra yönünü doğuya çevirdi ve XI.
yüzyılın ilk yıllarında İberia Kralı Taikli David’in ölümünü fırsat bilerek
önceden imzalanan anlaşmanın gereklerini yerine getirmek amacıyla
İberia bölgesine girdi. Yapılan mücadeleler sonucunda Bizans, bölge
güçleri üzerinde hâkimiyet sağladı ve İmparatorun 1025 yılındaki
ölümüne kadar içerisinde Tao-Klarceti bölgesinin de bulunduğu İberia
sahası Bizans vasalı olarak kaldı. Kısa zaman içerisinde hem Bizans’ta
hem de İberia’da yönetici değişikliğinin yaşanması, iki devlet arasındaki
müttefiklik vasfının ortadan kalkmasına sebep oldu. Ancak İberia’da IV.
Bagrat’ın çocuk yaşta tahta geçmesi bölgeyi yeniden iç karışıklıklara
sürüklerken; Kralın annesi, kurtuluşu yeni Bizans imparatoruna
gitmekte buldu. Bizans merkezine yapılan bu ziyaret sonucunda iki
devlet yeniden müttefik oldu; ancak yapılan bu anlaşmalar bile
Orbelyan Liparit’i taht için mücadele etmekten alıkoymadı. İberia’da
yaşanan iç karışıklıklar sırasında Selçuklu kuvvetleri çoktan bu
sahalara ulaşmış ve dört bir tarafa akınlar yapmaktaydılar. İlk
dönemlerde yağma ve ganimet amacı güden akınlara XI. yüzyılın ikinci
yarısı itibariyle Selçuklu hükümdarları önderlik etmeye başladı. Sultan
Tuğrul’un Anadolu seferi ile başlayan Türklerin yerleşme ve iskânı
amaçlayan akınları, Sultan Alp Arslan ve Melikşah döneminde yapılan
akınlar ile devam etti. XI. yüzyılın sonlarına doğru Selçuklu
hükümdarlarının yaptıkları akınlar sırasında mücadele sahası olarak
da karşımıza çıkan Tao-Klarceti artık konar-göçer Türk kitlelerinin
hedef sahası haline gelmişti. Gürcü Kralı David’in giriştiği uzun
mücadeleler soncunda bölgeden uzaklaştırmayı başardığı göçebe Türk
kitlelerinin yerine Kıpçak ailelerinin yerleştirilmesi, Tao-Klarceti
bölgesinin sosyo-kültürel yapısında büyük değişikliklere sebep oldu. Bu
çalışmada Tao-Klarceti bölgesinde meydana gelen siyasi olaylar ile
bölgenin Türk hâkimiyetine geçişi ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Türk, Kıpçak, Tao, Klarceti, Artvin,
Ardanuç, Savşat
*
Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir
**
Yrd. Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakultesi Tarih Bölümü, El-mek: omer_190@hotmail.com
706
Ömer SUBAŞI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/5 Spring 2013
TURKISH DOMINANCE IN TAO- KLARCETI REGION IN XITH
CENTURY
ABSTRACT
Byzantine Imperial II.Basileios couldn’t get involved in the events
happened in the East in the first years of his sovereignty because of the
rebellions and Bulgarian threat in the Balkans. However, the Imperial
turned his way to the East after having ruled out all the threats and in
the first years of the 11
st
century, when the King of Iberia Taikli David
died, he entered Iberia Region in order to do the necessities of the
agreement signed beforehand. As a result of the interventions,
Byzantine dominated over the regional forces and until the Imperial’s
death in 1025, the Iberian field including the Tao- Klarceti Region
remained as Byzantine vassal. The change of the rulers in Iberia and
Byzantine, in a short time, led to termination of the alliance between
these two countries. Nevertheless, whilst IV. Bagrat’s coming to the
throne as a child caused internal disorder in the region, the imperial’s
mother found the liberation in going to the Byzantine Imperial. As a
result of this visit to Byzantine center, the two countries became allies;
however, even these agreements couldn’t prevent Orbelyan Liparit from
struggling for thethrone. During the internal disorders in the Iberia
Region, Seljuk States had already reached to these fields and were
invading all sides. The invasions that firstly aimed at swaging and spoils
continued with the pioneering of Seljuk rulers after the second half of
the 11st century. The invasion of Turks for settlement started with
Anatolian invasions of Sultan Tuğrul and continued with the invasions
in the eras of Sultan Alp Arslan and Melikşah. Tao-Klarceti that we
confronted as a field of struggle during the invasions of Seljuk rulers
has now been a target field for migrant settler Turkish masses. The fact
that Georgian King David settled Kypchak families instead of migrant
Turkish masses that were sent away from the region as a result of long
struggles caused many changes in the cultural structure of Tao-
Klarceti Region. This study discusses the political events in the Tao-
Klarceti Region and describes how the Turks dominated the region.
Key Words: Turkish, Kypchak, Tao, Klarceti, Artvin, Ardanuç,
Savşat
Giriş
Tarihin ilk dönemlerinden itibaren isminden söz ettiren Tao-Klarceti, iki farklı coğrafi
bölgeden oluĢmaktadır. Birçok büyük medeniyetin hâkimiyet sahasına giren ve sayısız istilalara
maruz kalan bölge hakkındaki ilk yazılı kayıtlara Urartu kaynaklarında rastlanmaktadır. Urartu
sınırlarına kadar yayılan, Kür Nehri kaynaklarında ve Çıldır (Palakats‟io) Gölü‟nün çevresinde bir
federasyon Ģeklinde yedi krallık tarafından yönetilen bölgeyi, Urartular Diauehi (Diaohi),
Yunanlılar ise Taokhoi (Tayk-Tao) olarak adlandırılıyordu. Tao, dar anlamda, Klarceti‟nin
güneyinde, Çoruh Nehri ile Kür Nehri kaynakları arasında, Tortum ve Oltu Nehri vadilerinin