Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK

716                                                                       

 

 

    Ömer SUBAŞI 

 

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 8/5 Spring 2013 

Sultan, Gürcistan üzerine çıktığı sefer sırasında ilk önce Kangarni bölgesine geldi.

64

 Ardından yine 

kuzeye doğru yürüyerek Kür Nehri‟nin yay Ģeklinde çevirdiği dağlık bir sahada bulunan Trialet‟e 

girdi ve burasını tahrip etti.

65

 Bu sırada Selçuklu atlıları batıya doğru ilerleyerek bir gün içerisinde 

Kür  Nehri‟nin  kollarından  birisi  üzerinde  bulunan  Kvelis-Kur‟a  kadar  yayıldılar.  Alp  Arslan, 

ġavĢat‟a  girdikten  sonra  burayı  alarak  yoluna  devam  edip  Klarceti  bölgesine  geçti.    Sultan, 

Ermenistan‟ın  kuzeydoğusundan  baĢladığı  yürüyüĢüne  devam  ederek  kuzey-batıya  doğru 

ilerlemesinin ardından geniĢ bir yay çizerek güneye doğru inmeye baĢladı ve Tao‟nun içerisinden 

geçip, doğuya doğru yoluna devam etti. Ardından Oltu‟nun yaklaĢık 40 km kuzeydoğuda Ģimdiki 

Panaskurt  çayı  üzerinde  bulunan  Panaskert‟e  kadar  geldi  ve  oradan  Trialet‟e  geri  döndü,  Sultan 

burada  üç  gün  kaldı.  Bu  sırada  Tao  bölgesinde  bulunan  Kral  Bagrad,  ailesi  ile  kuzeye  doğru 

hareket ederken, Alp Arslan‟ın öncüleri tarafından durduruldu ancak tam vaktinde bölgeden ayrılan 

kral, Kartli‟ye kaçtı. Alp Arslan, kaçan kralın peĢine düĢmektense bölgedeki diğer Ģehir ve kaleleri 

fethetmeyi tercih etti. Sultan devamında Javakheti‟ye geldiği sırada MelikĢah ve Nizâmü‟l Mülk‟de 

kendisine  katıldı,  Sultan  MelikĢah‟ın  fetihlerine  çok  sevindi.  Ardından  Haziran  1064  de  Çıldır 

Gölü‟nün  kuzeyinde,  Kür  Nehri  üzerinde,  Ardahan‟ın  kuzeydoğusunda  bulunan,  doğu,  batı  ve 

kuzeyinde büyük bir dağ tarafından korunan, güneyinde uzun ve geniĢ bir suru ve önünde büyük 

bir akarsu olan, Ġranlıların Sapîd-Sahr (Sebîd-Ģehr), Türklerin Ak-ġehir ve Gürcülerin Ahal-kelek 

ismini verdiği Ģehrini kuĢattı. Gürcülerin Ģiddetli mukavemetine rağmen Sultan büyük bir hücumla 

Ģehri aldı ve Müslümanların eline çok fazla ganimet geçti.  ġehir alındıktan sonra Kral Bagrat bir 

çok hediye göndererek sulh talebinde bulundu ve cizye vermeyi taahhüt ettikten sonra Sultana tabi 

oldu. Alp Arslan kuĢatmanın yaĢandığı bir sırada, Lori Kralının oğlu Giorgi‟yi (Kiurki) huzuruna 

getirtti; kızını ve yıllık vergi vermek suretiyle, onu tabiiyetine aldı.

66

Alp Arslan Çoruh boylarına ve 

Artvin çevresine düzenlediği bu sefer sonrası bir araya topladığı askeri ile Ani Ģehri üzerine yürüdü 

ve 16 Ağustos 1064 yılında Ģehri alarak Selçuklu topraklarına kattı.

67

  Alp  Arslan‟ın  bu  ilk  seferi 

                                                                                                                                                    

geçmektedir. Bk. Ali Sevim,  “Ġbnü‟l Cevzi‟nin El-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla Ġlgili Bilgiler (H.430-485-

13038-1092)”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C.XXVI, sayı: 30, TTK Yay.,  Ankara 2005, s.42. 

64

  René  Grousset‟e  göre  Kangarni bölgesi,  Ermenice  Kukarki-Gankarni  önceki  ismi  ise  Gogarene  olan  bölgedir. Ve bu 

bölge  Ananias„a  göre  dokuz  vilayetten  oluĢmaktadır.  Bunlar  Jorop‟or,  Kolbap‟or,  Cobap‟or,  Tasir,  T‟relk,  Kankark, 

Upper  Jawaxk,  Artanhan  ve  Kalarck‟dır  (Klarceti-  Klarcet);  M.Fahrettin  Kırzıoğlu,  Ananias‟ın  Gugark  bölgesini 

oluĢturan vilayetlerini Ģöyle açıklar: Armenia (Yukarı eller) Coğrafyası‟nda, eski Gogaren Eyaletine Gugar‟k (Gugarlar) 

denilerek, 9 sancağın adları veriliyor: 1. Kolp Deresi, 2. Çor-Cor Dersi, 3. Çop-Deresi, 4. Terel‟k, 5. TaĢır, 6. Kankar‟k, 

7.  Çavakh/Çavakh‟k,  8.  Artahan‟k;  9.  Kalarç‟k/  K(a)larç‟et/Kalarç-Yurdu.  Yine    Kırzıoğlu‟na  göre  Kangarni  bölgesi 

Gogaren  Eyaletinin  9  sancağından  birisi  olan  ve  Kankar‟nı/Kankar‟lar  anlamında,  Kars  Arpaçayı  baĢlarında, 

Kaygulu/Akbaba kesimi; hem Kıpçak hemde Peçeneklerde görülen Kanklı uruğunun Sakalar ile gelen kolunun yerleĢtiği 

bölgedir. Hewsen, The Geography of Ananias of Sirak, p. 65-65A; Grousset, A.g.e., s.596; Kırzıoğlu, Kıpçaklar,  s.66, 

197,198; Honigmann, A.g.e., s.184; Hübschmann, A.g.e., p.354. 

65

 David Marshall Lang, Trialeti‟in bin yıl önce Kuzey Kafkasya‟dan gelen kurgan halkları için büyük önem arz ettiğini 

ve oraya Treri (Ermenice Trel) diye adlandırılan bir Kimmer kabilesinin yerleĢtiğini ve bölgenin ise ismini bu kabilenden 

aldığını  iddia  etmiĢtir.    Lang,  A.g.e.,  s.65,66;  Trialetiyi  (T‟relk),  Ananias‟ın  bahsettiği,  Gogarene  (Gugark)  bölgesini 

oluĢturan dokuz  vilayetten  birisidir.,  Kırzıoğlu,  Gogarene  (Gugark)  bölgesini  oluĢturan  vilayetleri  açıklarken  Trialetiyi 

(T‟relk-Terel‟k) Tiflis‟in güneybatısına lokalize etmektedir. Trialetiyi, Javakheti‟nin kuzeydoğusu ile yukarı Ksan (Kasan 

Çayı)  vadisi  arasındadır.  Hewsen,  The  Geography  of  Ananias  of  Sirak,  p.  65-65A;  Hübschmann,  A.g.e.,  p.354; 

Toumanoff, A.g.e., p.440; Kırzıoğlu, Kıpçaklar, s.197,198.  

66

 El-Hüseynî, Ahbârü‟d-Devleti‟s-Selçukiyye , 25,26; Mateos, Vekayi-Nâmesi, s.119;  Grousset, A.g.e., 596;   Turan,  

Selçuklular Tarihi, s.155;  Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi- Alp Arslan ve Zamanı, 

TTK.Yay.,  Ankara 2001, s.14,15. 

67

Attaleiates,  Tarih,  s.88-91;  Brosset,  A.g.e.,  s.287;  Mateos,Vekayi-Nâmesi,    s.119,120;  Tellioğlu,  Osmanlı 

Hakimiyetine,s.77; Stephanos Orbelyan,  Histoire de la Siounie, p. 215;  Mevdûdî,  Selçuklular Tarihi I. (Urd. Çev. 

Ali  Genceli)  Hilal  Yay.  Ankara  1971,  s.227-229;Anili  Samuel,  Ani‟nin  Alp  Arslan  tarafından  513  Ermeni  yılında  yani 

1066‟da  alındığını  aktarmaktadır.  Samouel  D‟Ani,  Tables  Chronologiques,p.  449;  Anonim  Selçuknâme‟  de  bu  sefer 

1066 yılında yapıldığını yazmaktadır.  Anonim Selçuknâme, s.7; Chamich, A.g.e.,p.149,150; Aristakes bu seferi kısaca 

Ģöyle aktarmaktadır;  Diğer krallıkların sınırlarında, tamda Selçukluların aradığı gibi, ellerinde tuttukları  ve yönettikleri 

bölgeleri geniĢletmek amacıyla Armenia ülkesinde bir  savaĢ vardı. Bu, bizim bölgemize (Armenian) 513 (1063/1064) 

---