Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan uğrunda xəzər-ərəb müharibələri VII əsrdə
- Ərdəbilə
- Xəlifənin göstərişlərinə əməl edilərək adamların şəxsiyyətinin və mülkiyyətinin qorunması
- Başqa dinlərdən fərqli olaraq yeni dinin daha humanist, ümidverici və ədalətli olması
- Əhalinin yadellilərin dağıdıcı basqınlarından, Bizans-Sasani müharibələrindən hədsiz dərəcədə
- Azərbaycanın cənub torpaqlarında, şimalda isə
- Yoxsullar təbəqəsindən olanlar isə
- Türk tayfaları ilə qeyri-türk əhalinin qaynayıb-qarışması prosesi daha da sürətləndi.
- Dini birliyin yaranması vahid adət-ənənələrin formalaşmasına səbəb oldu.
Albaniya və Sasanilər tarixi üçün oxşar cəhətlər
Azərbaycan uğrunda xəzər-ərəb müharibələri VII əsrdə ərəblərlə xəzər türkləri arasında müharibələr başladı. Bu müharibə Azərbaycan uğrunda gedirdi. Müharibə VIII əsrdə daha da şiddətləndi. Ərəblər Azərbaycanda möhkəmləndikdən sonra daha mütəşəkkil müharibəyə başladılar. Buna baxmayaraq, döyüşlərdə hərbi üstünlük gah xəzərlərin, gah da ərəblərin əlinə keçirdi. Növbəti hücum zamanı xəzərlər ərəbləri sıxışdıraraq Ərdəbilə çatdılar. Xəzərlər Savalan dağı yaxınlığında döyüşdə ərəb ordusuna qalib gəldikdən bir qədər sonra Diyarbəkiri və Mosulu ələ keçirdilər. Xəlifənin xəzərlərə qarşı kömək üçün əlavə göndərdiyi ərəb ordusu Van gölü yaxınlığındakı Hilat şəhəri ətrafında döyüşdə ərəblər çətinliklə də olsa xəzərlərin hücumunu dayandırdı və hərbi üstünlüyü ələ aldı, xəzərlər Azərbaycandan çıxarıldı. Bu hadisədən sonra ərəblərlə sülh bağlayan xəzərlərin bir hissəsi İslam dinini qəbul etdi. Təqribən yüz ilə yaxın davam edən bu müharibələr VIII əsrin sonlarında başa çatdı. Beləliklə, xəzər-ərəb müharibələri nəticəsində: •
Azərbaycan hədsiz dağıntılar və fəlakətlərə məruz qaldı. •
Ərəblərlə sülh bağlayan xəzərlərin bir hissəsi İslam dinini qəbul etdi Xəzərlərlə ərəblər arasında baş vermiş döyüşlər İslam dininin Azərbaycanda asanlıqla yayılmasının səbəbləri Ərəblər xalqın mübarizə əzmini qırmaq üçün əhali ilə mülayim rəftar etməyə və lazım gəldikdə güzəştdə getməyə məcbur olurdular. Azərbaycan əhalisinin İslam dinini könüllü qəbul etməsinin səbəbləri bunlar idi: •
•
•
Hilat
Savalan
Xəzərlər parlaq qələbə qazandı. Bundan sonra xəzərlər döyüşü davam etdirərək Diyarbəkrə və Mosula çatdılar
aralarında sülh bağlandı
Ərəblərə qarşı müharibə aparmışdılar
Dastagerd və xostaq torpaq mülkiyyəti mövcud idi
Feodali münasibətləri eyni dövrdə yarandı
Bizansın hücumlarına məruz qalmışdı Ərəblər tərəfindən süquta uğradılmışdı
Əhalidən gezit və xaraq vergiləri alınırdı VII əsrin əvvəllərində Albaniyada hakimiyyətə gəldi
Ərəblər sasanilərin ərazisinə hücum edərkən sasanilərin müttəfiqi oldu
Sonralar hakimiyyəti bütün Albaniyada yayıldı
Xəzərlərlə müharibə aparsa da nigah vasitəsilə münasibətlər yaxşılaşdı
Bizans və Xilafətlə dostluq əlaqələri saxlayırdı
Ərəblər tərəfindən hakimiyyətinə son qoyuldu
Ən güclü hökmdarı Cavanşir olmuşdur
Sülalənin banisi Mehran olmuşdur
Mehranilər sülaləsi
629-705-ci illərdə Albaniyada hakimiyyətdə olmuşdu
Sülalənin əsasını sabir türləri təşkil edirdi
•
əziyyət çəkməsi və.s Ərəblərin hücumu ərəfəsində Azərbaycanda müxtəlif dini etiqadlar mövcud olduğu üçün siyasi sabitlik mümkün deyildi. Azərbaycan əhalisi isə yalnız vahid din ətrafında birləşərək siyasi sabitliyə və milli birliyə nail ola bilərdi. Beləliklə, Azərbaycanda sabitlik bərqərar oldu. İslam dini Azərbaycanın cənub torpaqlarında, şimalda isə - Muğanda, Mildə və digər bölgələrdə nisbətən sürətlə yayılırdı. Qədim türklərin təkallahlı dininin - Tanrıçılığın - tək Tanrıya sitayişin güclü olduğu bu yerlərdə əhali İslamı rəğbətlə qarşılayırdı. Yoxsul təbəqədən olanlar İslamı tərəddüdsüz və könüllü qəbul edirdilər.Lakin cənubda Ərdəbil, şimalda isə Bərdə şəhərinin əhalisi ərəblərə və İslam dininə daha ciddi müqavimət göstərdi. Albaniyanın qərbində - xristian dininin nisbətən geniş yayıldığı bəzi dağlıq və dağətəyi yerlərdə də İslam dininə müqavimət güclü idi yeni dinin yayılması prosesi ləng gedirdi. Yoxsullar təbəqəsindən olanlar isə İslamı, demək olar ki, tərəddüdsüz və könüllü qəbul edirdilər.
Ərəb işğalları və İslam dini Azərbaycanda əvvəlki dinləri tam sıxışdırıb çıxara bilməsə də xalqın taleyində misilsiz dönüş yaratdı. Belə ki, İslam dininin Azərbaycanda qəbul olunmasının aşağıdakı əhəmiyyətli nəticələri oldu:
Beləliklə, İslamın dəyərlərindən Azərbaycan xalqı da faydalandı. Azərbaycanın İslam dünyası ilə əlaqələri genişləndi. Xalqımız ümumislam mədəniyyətinin və müsəlman intibahının inkişafında mühüm rol oynadı.
Biz eşitmişik ki, qənimət — bu, müslimlərin döyüşdə, silah vasitəsilə ələ keçirdikləri şeylərdir, pay isə (sülhün) müqavilənin şərtlərinə görə aldıqları şeylərdir... ... Qənimətə gəldikdə isə onun beşdə bir hissəsi xüms — Allaha ... məxsusdur — Allah onu (aşağıda) sadalananlara: «həm elçisinə, həm qohumlarına, həm yetimlərə, həm yoxsullara, həm də yolda qalanlara qaytarmışdır*.
İslam dininin nisbətən sürətlə yayıldığı ərazilər Xəzər sahilləri
İslam dini Azərbaycanın cənub hissəsi
Ərəblərin Azərbaycanı asanlıqla işğal etməsini asanlaşdıran amillər İslam dininineni dinin daha humanist və ədalətli din olması
Əhali ilə mülayim rəftar olunması
bəsləməsi Dağıdıcı Sasani- Bizans müharibələri və ona son qoyulması
İnsanların şəxsiyyətinə və mülkiyyətinə toxunulmaması
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|