Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinin ümumi cəhətləri
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinin ümumi cəhətləri
- Bərdənin
- Dərbənd
- aiddir
- Marağa, Ərdəbil və Təbriz
- QEYD
- Bərdə və Dərbənddən
- Torpaq mülkiyyəti formaları
Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinin ümumi cəhətləri Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinin hamısı zahiri görünüşcə bir-birinə bənzəyirdi. Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinin ümumi cəhətləri aşağıdakılar idi: •
Karvan yolları üstündə və müdafiə üçün əlverişli olan təbii- coğrafi mövqedə salınırdı. •
Bir qayda olaraq, möhkəm qala divarları ilə əhatə olunurdu. •
Əhalisi sənətkarlıq, ticarət, əkinçilik və bağçılıqla məşğul olurdu. •
Quruluşuna görə iki hissədən (içəri şəhər, bayır şəhər) ibarət idi. •
Evlər və təsərrüfat binaları içəri şəhərdə, əkin-biçin yerləri isə qala divarının bayır hissəsində yerləşirdi. •
Şəhərlərin ən gur yeri, bir qayda olaraq, Cümə məscidi yaxınlığında yerləşən bazar meydanı idi.
Bu dövrdə Bərdə, Şabran, Təbriz, Ərdəbil, Dərbənd, Tiflis böyük şəhərlər sayılırdı. Ərəb səyyahları o zamankı Azərbayanın şəhərləri içərisində Bərdənin rolunu xüsusi qeyd edirlər. İbn Havqəl Bərdəni Azərbaycanın «başlıca şəhəri» adlandıraraq Bağdadla eyniləşdirmiş, şəhərin bazarından bəhs etmişdir. Ümumiyyətlə, IX-XI əsrlərdə Bərdə şəhərinə aiddir: •
•
Arranın ən böyük şəhəri, Azərbaycanın daxil olduğu iqlimin Bağdadı adlandırılırdı. •
Bir müddət Salarilər dövlətinin tabeliyində olmuşdur. •
944-cü ildə slavyanların basqınlarından sonra iqtisadi və siyasi mərkəz kimi tənəzzülə uğramışdı. Arranın böyük şəhərlərindən biri də Dərbənd şəhəri idi. Dərbənd şəhərinə aiddir: •
Baş Qafqaz sıra dağları ilə Xəzər dənizi arasındakı dar keçiddə yerləşirdi. •
Azərbaycanın ən böyük liman-şəhəri və sənətkarlıq mərkəzi idi. Ərəb müəlliflərinin məlumatına görə, çox səliqəli olan bu şəhərdə, hətta kanalizasiya sistemi də yaradılmışdı. Bakı şəhərinə aiddir: •
Dərbənddən sonra ikinci liman şəhəri idi. •
Neft «bulaqları» onu qonşu ölkələrdə məşhurlaşdırmışdı. Şamaxı şəhərinə aiddir: •
•
Şirvanın iqtisadi və siyasi mərkəzi rolunu oynuyurdu •
İpəyi bütün Azərbaycanda və bir sıra başqa ölkələrdə öz şöhrətini saxlayırdı. Bəhs edilən dövrdə sürətlə tərəqqi edən Marağa, Ərdəbil və Təbriz şəhərləri paytaxta çevrilmişdilər. Ərəb səyyahları Azərbaycan şəhərləri haqqında... Bakuyə. Şirvan vilayətinin Dərbənd dairəsində şəhərdir. Burada «neft quyusu var. Onun icarə haqqı bir min dirhəmə çatır, o quyunun yanında isə arası kəsilmədən, gecə-gündüz civə kimi qatı ağ neft püskürən başqa bir quyu da var.». İnandığım tacirlərdən biri mənə danışırdı ki, orada özözünə həmişə yanan bir yer görmüşdür.
mil böyükdür. Şəhərin çoxlu əkin yerləri var, ancaq meyvə ağacları azdır, meyvəni buraya başqa yerlərdən gətirirlər. Şəhərin dağlardan üzüaşağı enən qala divarları var. Bu dağlarda elə bir yol yoxdur ki, onlar ilə müsəlman ölkələrinə girə biləsən.
olan gözəl şəhərdir. Şəhərdən çoxlu kiçik çaylar axır. O, bağlar içindədir, şəhərdə meyvə ucuzdur.
yəni Arran adı ilə təqdim edirlər. Ərəblər Arranın ən böyük şəhərlərinin sırasında Bərdə və Dərbənddən sonra Tiflisdən də bəhs edir, buranın “Azərbaycan hökmdarlarının idarə etdiyi dağlıq ölkə” olduğunu bildirirdilər. Ərəb səyyahlarının fikrinə görə bu dövrdə Tiflis «suyu odsuz qızdırılan» müalicə hamamları ilə məşhur idi. Qala divarları ilə əhatə olunan Tiflis, həm də ticarət mərkəzi kimi tanınırdı.
IX-XI əsrlərdə Arranın ən böyük şəhərləri
IX-XI əsrlərdə Azərbaycanda feodal münasibətləri inkişaf etməkdə idi. Bu dövrdə cəmiyyətin əsas istehsalçısı qüvvəsi kəndlilər idi. IX-XI əsrlərdə Azərbaycan kəndliləri başlıca olaraq iki hissəyə bölünürdülər: 1. Uluc kəndlilər. Feodallardan asılı vəziyyətdə olan kəndlilər uluclar adlanırdı 2. Azad kəndlilər. Azad kəndlilər başlıca olaraq, dağ rayonlarında yaşayırdılar. İstər azad kəndlilər, istərsə də uluclar dövlətə vergi ödəməyə borclu idilər. IX-XI əsrlərdə Azərbaycanda kəndli qrupları
IX-XI əsrlərdə Azərbaycanda üç əsas vergi növü mövcud idi:
Müstəqil dövlətlərin yaranması əhalinin vəziyyətini nisbətən yaxşılaşdırmışdı. Hakimiyyətdə olan sülalələrin başçıları iri feodalları mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək üçün tez-tez tədbirlər görməyə çalışırdılar. Məsələn, Saları hökmdarı Mərzban ibn Məhəmməd “Qanunnamə” hazırlatmışdı. Mərzban ibn Məhəmmədin “Qanunnamə” hazırlatmaqda məqsədi bunlar idi: •
Mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaqdan boyun qaçıran feodal hakimlərin əl-qolunu yığmaq •
Vergi sistemində qayda-qanun yaratmaq Tədbir nəticəsində vergilərin toplanması və özbaşınalığın aradan qaldırılması ölkədə vəziyyəti bir müddət yaxşılaşdırdı. Lakin vahid dövlətin olmaması, feodal hərc-mərcliyi, həmçinin bir-birini əvəz edən dövlətlərin arasındakı mübarizə əhaliyə ciddi ziyan vururdu.
IX—XI əsrlərdə torpaq üzərində mülkiyyətin bir neçə forması mövcud idi. Ərəb xilafətinin dağılmasından sonra mövcud olan torpaq mülkiyyəti formalarında bəzi dəyişikliklər baş verdi. Ümumiyyətlə, IX-XI əsrlərdə Azərbaycanda feodal torpaq mülkiyyətinin aşağıdakı növləri mövcud idi: 1. Mülk torpaqları •
Ən geniş yayılan torpaq mülkiyyət forması idi •
Ayrı- ayrı feodallara məxsus olub, irsən (nəsildən-nəsilə) keçirdi •
Mülk sahibi malik (məlik) və ya mülkədar adlanırdı •
Mülk sahibləri həmin torpaqları istədiyi zaman sata və bağışlaya bilərdi •
Mülk sahibi dövlətə torpaq vergisi verirdi 2. İqta torpaqları •
Dövlətə xidmət müqabilində verilirdi. •
Ərəblərdən qalma şərti torpaq mülkiyyəti idi. 3. Camaat (icma) torpaqları •
Əsasən, otlaqlar, örüşlər, meşələr, bataqlıqlardan, bəzən əkin yerlərindən ibarət olurdu Azadlar
Dərbənd
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|