Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IX– XI əsrlərdə Azərbaycanda mədəni dirçəliş Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı
- Xudafərin körpüsü (1027-ci il) • Gəncədə qala qapıları (1063-cü il)
- Xudafərin körpüsü Gəncə qala qapıları
- Türkün şirin dili Dədə Qorqudun dilində.
- Dastanda oğuz tarixinin təsdiqi.
•
Dövlətin mülkiyyətində idi. 5. Dövlət torpaqları - dövlətə məxsus olan və gəliri birbaşa xəzinəyə daxil olan torpaqlar idi. 6. Vəqf torpaqları - ayrı-ayrı ruhanilərə, dini və xeyriyyə müəssisələrinə, məscidlərə, mədrəsələrə verilirdi. Vəqf torpaqlarında yaşayan kəndlilər vergini vəqf sahibinə və ya dini müəssisəyə verirdilər. IX– XI əsrlərdə Azərbaycanda mədəni dirçəliş Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı IX-XI əsrlərdə iki mühüm amil Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmışdır: 1. Ərəb xilafətinin süqutu nəticəsində Azərbaycanda baş vermiş siyasi dirçəliş. 2. Müstəqil dövlətlərin yaranması, iqtisadi tərəqqi. Ərəb xilafətinin süqutundan sonra Azərbayaycanda başlamış siyasi oyanış (dirçəliş) sənətkarlıq və ticarətin tərəqqi etməsinə, şəhərlərin inkişaf edərək mədəniyyət mərkəzlərinə çevrilməsinə və Azərbaycan mədəniyyətinin daha yüksək nailiyyətlər əldə etməsinə şərait yaratdı. Bu dövrdə əsas ünsiyyət dili - rəsmi dil ərəb dili idi. Təhsil ocaqları bu dilin öyrədilməsi ilə məşğul olurdu. Azərbaycanda çoxlu məktəb və mədrəsələr fəaliyyət göstərirdi. İslamın türklər tərəfindən qəbulu türk-islam birliyini yaratdı. Vahid dinin qəbulu dövlətçiliyin inkişafına müsbət təsir göstərərək onun yüksəlişinə səbəb oldu. Beləliklə, xalqın adət-ənənələri və mədəniyyəti islam dəyərləri ilə birləşərək türk-islam mədəniyyətini formalaşdırdı. Azərbaycanda İslam dininin yayılması elmin inkişafına təkan verdi. IX əsrdən başlayaraq təbiət elmlərinə maraq artmağa başladı. Tibb elmi inkişaf edir, ölkədə yaxşı həkimlər yetişirdi. Astronomiya və göy cisimlərinə maraq artırdı.
IX-XI əsrlər Azərbaycanın intibah dövrünün memarlıq abidələri Azərbaycanda İslam dilinin qərarlaşması memarlığın inkişafına öz təsirini göstərdi. İslam mədəniyyətinə uyğun olaraq məscid və minarələr, saraylar inşa olunurdu.Bəhs edilən dövrdə Azərbaycanda aşağıdakı tarixi abidlər inşa olunmuşdur: •
•
Şamaxının Sündü kəndində günbəzli məscid (920-ci il) •
Araz çayı üzərində Xudafərin körpüsü (1027-ci il) •
Gəncədə qala qapıları (1063-cü il) Ticarətin inkişafında mühüm rol oynayan karvansaralar beynəlxalq ticarət yolları üzərində inşa edilirdi. Möhkəm tikili olan bu abidələr, həm də tacirlərin təhlükəsizliyini təmin edirdi. QEYD: Ərəblər dövründə inşa olunan memarlıq abidəsi VIII əsrdə Şamaxıda inşa olunan Cümə məscididir. IX-X əsrlərə aid memarlıq abidələri içərisində xüsusi yer tutan sahələr bürclər (minarələr)
dili
Rəsmi dövlət dili idi Dini ibadətlər bu dildə icra olunurdu
Əsərlər bu dildə yazılırdı Məktəb və mədrəsələrdə tədris bu dildə aparılırdı
Xudafərin körpüsü Gəncə qala qapıları
• 1027-ci ildə Araz çayı üzərində salınmışdır •
1030) göstərişi ilə inşa edilmişdir •
15 aşırımlı (tağlı) körpü tikilərkən təbii şəraitdən məharətlə istifadə edilmişdir •
hərbi və siyasi baxımdan mühüm rol oynamışdır
• 1063-cü ildə İbrahim Osmanoğlu düzəldilmişdir •
1067) göstərişi ilə düzəltdirilmişdir •
1139-cu il Gəncə zəlzələsi zamanı gürcülər tərəfindən qənimət kimi Gürcüstana aparılmışdır Əlincə qalası Sündü məscidi Xudafərin körpüsü Gəncə qala qapısı «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı Şifahi xalq ədəbiyyatının inkişafı bu dövrün mədəniyyətinin ən böyük uğurlarından biri idi. Azərbaycan ədəbiyyatının ən qədim və zəngin tarixi abidəsi olan «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı buna parlaq nümunədir. Bu dastan VII— IX əsrlərdə şifahi şəkildə el sənətkarlarının — ozanların dili ilə şimallı-cənublu bütün ölkə ərazisində yayılmışdı. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı türk dilində, ərəb əlifbası ilə yazıya alınmışdır. Bu dastan Azərbaycan dilinin dünyanın ən qədim dillərindən biri olmasından xəbər verir. Çox sonralar isə Avropa kitabxanalarından tapılan bu əsər Azərbaycana məxsus bir inci kimi dəyərləndirildi. Xalqımızın tarixən formalaşmış adət-ənənələri bu əsərdə öz əksini tapmışdır. Dastanda Dərbənddən Diyarbəkirədək, Xəzərdən Trabzonadək geniş ərazilərdə baş verən hadisələrdən bəhs edilir. Qarabağ, Göyçə götü, Naxçıvan, İrəvan elləri və başqa Azərbaycan torpaqlarının adı da çəkilir. Bu dastan böyük türk dünyasının müştərək əsəri hesab olunur. Lakin onun Azərbaycan torpaqlarında formalaşmasını, bizim xalqımıza məxsus olmasını sübut edən çoxsaylı və danılmaz dəlillər vardır. Oğuz bilicisi və ağsaqqalı sayılan Dədə Qorqudun Azərbaycanda yaşaması, məzarının Dərbənddə olması bunu sübut edir. Eyni zamanda dastandakı bütün yer adl arının Azərbaycana məxsusluğu, hadisələrin ölkəmizin ərazilərində cərəyan etməsi bunu bir daha təsdiq edir. Elə buna görədir ki, ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının 1300 illiyi məhz bizim Vətənimizdə keçirilmişdir. Paytaxtımızın ən görkəmli yerində Dədə Qorqud Parkı salınmış, məşhur Dədə Qorqud abidəsi ucaldılmışdır. Türkün şirin dili Dədə Qorqudun dilində. Dastan baş qəhrəman olan sazlı-sözlü Dədə Qorqudun dili ilə danışılır. O, oğuz igidlərinə nəsihət verir, yol göstərir. O, yuxunu «kiçik ölüm» sayaraq oğuzlara düşməndən qorunmaq üçün ayıq-sayıq olmağı nəsihət edir. Oğuz türkləri üçün vətən müqəddəs idi. Buna görə də dastandakı bütün hadisələrin sonunda oğuz igidləri nə qədər uzağa getsələr də, sonda öz yurd-yuvalarına dönürlər. Öz aralarında nə qədər inciklik olursa-olsun oğuzlar birlik tələb olunan yerdə bütün kin-küdurəti unudurdular. Əsasən də, yurd sevgisi onları incik qoya bilməzdi. Vətən sevgisi oğuz türklərini həmişə sıx birləşdirirdi.
bağçılıq və bostançılıqla məşğul olurdular. Dastanda əmtəə-pul münasibətləri haqqında fikirlər də çoxdur. Boylarda qızıl pul olan «altun axça»nın adına tez-tez rast gəlinir. Ciddi hərbi intizama malik olan oğuzların başında «xanlar xanı» dururdu. Bütün məsələlərə hərbi məclisdə baxılır, səfərə çıxmaq istəyən igidlər «xanlar xanı»ndan icazə alırdılar. Azərbaycan İslamı qəbul etmiş ilk türk məskənlərindən biridir. İslamdan öncə Tanrıya sitayiş edən türk xalqları bu dini tez qəbul etdilər. Onların Ulu Tanrıya - yəni tək Allaha sitayiş etməsi bunu asanlaşdırdı. Tezliklə
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|