ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
224 aralarında iki yüz əlli türk süvarisi olan digər bir qoşunu oraya göndərdi və onlara əmr verdi ki, sərhəd qoşunları kimi Mədrədə qalsınlar. Onlar orada üç ay qaldılar. Bu zaman türklər məntəqənin ab-havası ilə uyğunlaşmayıb xəstələndilər və buna görə də onların əksəriyyəti Məkkəyə qayıtdılar. Orada qırx nəfərdən artıq qalan olmadı... (Bundan əlavə) xəbər çatdı ki, vəhhabilərdən iyirmi süvari Müğəmməsə gəlmiş və oranı qarət etmişlər. Çöl ərəbləri də fürsətdən istifadə edib Məkkənin ətrafını qarət etmişlər. Şərif on dörd süvari və iyirmi ox atandan ibarət kiçik bir qoşunu Müğəmməsə göndərdi. Lakin orada heç bir kəsi tapa bilmədilər. Suləyə tərəf hərəkət etdikləri zaman beş yüz nəfərdən ibarət bir qoşun gördülər. Onların arasında müharibə başlandı. Şərifin göndərdiyi qoşunun sayı az olsa da, vəhhabilərə qalib gəlib onların çoxunu qətlə yetirdilər və onları məğlubiyyətə uğratdılar. Mal- dövlətlərini qənimət götürdülər. Ölmüş vəhabbilərin başlarını nizələrə taxıb Məkkəyə qayıtdılar...” 1 Möhsin Əl-Əmin bəzi yerlərdə qoşunun sayını qeyd etməmişdir, buna baxmayaraq, söhbətlərindən belə aydın olur ki, vəhhabilər Hicazın ətraf məntəqələrində fəaliyyət göstərərək məntəqəyə hakim olan əmin- amanlığı pozurdular. Bu zamanlar da Şərif Qalibin ordusu onların bu fəaliyyətlərinin qarşısını almaq üçün onlarla silah ilə davranırdılar. Vəhhabilər daha sonra Hicazın qərbində yerləşən Yənbu şəhərini ələ keçirmək üçün çalışırdılar. Çünki bu şəhər strateji baxımdan yüksək əhmiyyətə malik idi. Əgər onu ələ keçirə bilsəydilər Şərif Qalibə təzyiq göstərə bilərdilər. Yənbu şəhərini mühüm əhəmiyyətli göstərən məsələlərdən biri də Məkkə əmirinin və ordusunun insan qüvvələri və hərbi təchizatı idi. Baxmayaraq ki, Babi-Ali tərəfindən vəhhabilərlə mübarizə aparmaq üçün heç bir əsaslı kömək olunmurdu. Lakin Sultan Osmaninin Şərif Qalibə etdiyi məhdud köməkləri də çox vaxtlar Yənbu nahiyəsindən təmin olunurdu. (Yənbu iki hissədən ibarət idi: Quru ərazilər və Qırmızı dəniz sahilləri). Buna əsasən, vəhhabilər Yənbunu işğal etməklə bəlkə də Məkkə əmirinin bu hərbi qoşun və ordunun təmin olunma mənbəsinin bağlaya bilərdilər. Ümumiyyətlə, onu xarici köməklərdən naümid etmək istəyirdilər ki, onu öz ixtiyarlarına almağa şərait yaransın. Qeyd etmək lazımdır ki, Misirin valisi Məhəmməd Əlipaşanın sonradan (Sultan Osmaninin hiyləsi ilə) vəhhabilərlə mübarizə aparmaq istədiyi zaman vəhhabilərin işğalı altından çıxartdığı ilk məntəqə Yənbu nahiyəsi idi. 1219-cu hicri qəməri ilində vəhhabilərin vasitəsilə Yənbunun necə işğal edilməsi barəsində bunu demək lazımdır ki, Şeyx Hərb və onun 1 Həmin mənbə, səh. 33-35 225 qəbiləsi vəhhabiliyi qəbul etdikdən sonra Şeyx Cüheynə ilə birlikdə Yənbunu mühasirə etdilər. Daxildə vəhhabiliyi qəbul edən, zahirdə isə bunu aşkar etməyən İbrahim Rəvayəti Yənbunun hakimi vəzir Məhəmməd Hicrinin yanına göndərdilər. “İbrahim onu qorxutdu və aldatdı. İşlərin gedişini onun üçün çox çətin qələmə verdi. Onun müharibə fəndlərindən heç bir məlumatı olmadığı üçün aman istədi. Halbuki, əgər o, bu işləri görməsəydi də vəhhabilərin gücü ona çatmazdı. Nəhayət, vəhhabilər Yənbuya daxil olub oranın əhalisini qətlə yetirdilər.” 1 Oranın hakimi Məhəmməd Mücri şəhərdən qaçıb Məkkəyə doğru hərəkət etdi. Lakin orada xəyanətlə ittihamlanaraq Şərif Qalibin vasitəsilə dar ağacından asıldı. Zahirən vəhhabiliyin Nəcd və Hicaz qəbilələrinin rəislərinin vasitəsilə qəbul edilməsinin dəlillərindən biri də istismarçı yönlü mənafelərdir. Çünki özünün qonşu məntəqələrə (ehtimal verilir ki, onların arasında keçmişdən ixtilaflar və çəkişmələr mövcud imiş) hücum etməsini bu məsləki qəbul etməklə izah edir və vəhhabiliyi yaymaq bəhanəsilə öz məqsədlərini həyata keçirirdilər. Bu məsələ (Nəcd və Hicazda) vəhhabi olan müxtəlif qəbilələrin bir çox rəisləri və əmirləri barəsində düzgündür; Məhəmməd İbn Səuddan tutmuş, Yənbu şəhərəni işğal edən Şeyx Hərb və Şeyx Cüheynə kimi digər şəxslər də bunun nümunələrindəndir. Şərif Qalib Yənbu şəhərini vəhhabilərin işğalı altından çıxarmaq məqsədilə şəxsən özü Cəddəyə doğru yollandı və “əsgərlər və müharibə avdanlığı ilə təchiz olunmuş on gəmi hazırladı. Həmin ordunun yarısı öz qoşunu, yarısı isə türklərdən ibarət idi.” 2 Türklər vəhhabilərlə rəsmi şəkildə üzləşmədilər. Lakin Hicazdan onlara göndərilən yardımlar nəticəsində Məhəmməd Əlipaşa Şərif Qalibə yardım etmək məqsədilə Hicaza tərəf yalnız bir ordu göndərdi. Bundan əlavə, Şərifin Cəddə şəhərində yaşadığı müddətdə İbrahim Rəvayətinin xəyanətinin üstü açıldı və Yənbu hakiminin taleyinə düçar oldu. Beləliklə, Şərif Qalibin ordusu üç gün müharibə etdikdən sonra Yənbunu vəhhabilərin işğalı altından çıxrtmağa və onların böyük bir qismini qətlə yetirməyə müvəffəq oldular. Yənbuda çoxlu müvəffəqiyyətlər əldə edən Şərif Qalib on gün müddətində Müzayiqini Taifdə mühasirədə saxladı, sonra heç bir nəticə əldə etmədən Məkkəyə qayıtdı. Bu zaman Leys və Sədiyyədə vəhhabilərlə döyüşməyə başladılar. Hər iki tərəf çoxlu tələfat verdilər. Həmçinin İbn Şəkban (Bişənin hakimi) və Müzayiqi (Taifin hakimi) 1 Həmin mənbə, səh. 35. 2 Həmin mənbə, səh. 35. Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|