Uot 82-91 geyim və BƏZƏk adlarinin bayatilarda əks olunmasi
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ELMİ XƏBƏRLƏR”
- İncəsənət terapiyasının əsas məqsədi
75
UOT 612.821 İNCƏSƏNƏT TERAPİYASI KƏRİMOVA MƏLƏK FERUZ qızı Xəzər Universiteti, doktorant e-mail: mkerimova@khazar.org Açar sözlər: incəsənət, psixologiya, incəsənət terapiyası,emosiya və hislər, mənəvi ehtiyaclar
İncəsənətin nə olduğu və nə üçün ehtiyac duyulduğu hər zaman aktual suallardan biri kimi qarşıya çıxmaqdadır. İncəsənət mədəniyyətin bir sahəsi kimi əsrlərə, cəmiyyətlərə, millətlərə görə öz məzmununda dəyişikliklərə məruz qalsa da, bəşər tarixinin hər mərhələsində öz əhəmiyyətini qorumağı bacarmışdır. Sənət əsərini digər əsərlərdən fərqləndirən cəhətin, sənətkarı da digər insanlardan fərqli edən xüsusiyyətlərin nə olduğu hər zaman insanı düşündürmüşdür. Sənət əsərində öyrədici, tərbiyəedici xüsusiyyətlərlə yanaşı, yüksək estetik həzzin yaşanması, insanın daxili aləminə nüfuz etməsi onu özünəməxsus edir. İncəsənət yüksək estetik həzz yaşadaraq insanın mənəvi tələbatlarını ödəyir. Estetik həzz və görüntü incəsənəti hər zaman cəzbedici və ehtiyac hiss edilən sahəyə çevirmişdir [5]. Orteqa-i-Qassetə görə, yeni incəsənət qocalmış dünyada insanı həyatın ciddiliyindən xilas etməyə, cavanlaşdırmağa çalışır, həmişə gənc qalmış ideyaları təbliğ edir [1]. Morenonun da qeyd etdiyi kimi, hər bir insanın daxilində səssiz bir musiqi quyusu, ortaya tökülməmiş görünməz sənət, donmuş hərəkət və fantaziyalarımızda da hərəkət var [9]. Milli
sənət nümunələrindəki simmetrik naxışlar da, ornamentlərin çəkilməsi də özünəməxsus meditasiya kimi qiymətləndirilə bilər. M.Ö. 12.000 il əvvəl Qobustan qaya rəsmlərində əks olunan rəqs edən insan fiqurları da musiqi və rəqsin çox qədim zamanlardan etibarən türk xalqlarında istifadəsinin bariz nümunəsidir. Daxili konfliktlərin idarə edilməsi və yenidən yaşanmasında incəsənətin rolu böyükdür. Yaradıcılığın inkişaf etdirilməsi və şəxsiyyətin inkişafı üçün incəsənət sublimasiya və transformasiyadır. İncəsənətdə fəaliyyət və ünsiyyət prosesinin qarşılıqlı vəhdəti üçün şərait yaranır. Bu da insanın şəxsiyyətə çevrilməsi və həyatını daha dolğun yaşaması üçün əhəmiyyətlidir.İncəsənəti fəaliyyət sahəsi kimi qiymətləndirməklə yanaşı, cəmiyyətə, insanlara təsir edən hər bir faktorun bu sahəyə təsirini qeyd etmək zəruridir. İncəsənət nümunəsi onu ortaya qoyan şəxsin xarakterindən, yaradıcı potensialından asılı olmaqla bərabər, sənətkarın yaşadığı cəmiyyətin və əsrin təzahürlərini də özündə əks etdirməsi labüddür. İncəsənət sadəcə lüks fəaliyyətdən daha çoxunu ifadə edir. Sənət insan ruhunun ehtiyacıdır. İnsanlar ən çətin şərtlərdə hətta həbsxanada belə sənətlə məşğul olmaq istəyiblər. Bəşər tarixinə baxdığımız zaman müxtəlif millətlərin etnopsixoloji xüsusiyyətlərinin məhz onların incəsənət nümunələrində əks olunduğunu görərik. İncəsənət əsəri istər rəsm, istər bədii əsər, istər heykəl və s. olsun, bizi bir anlıq onun ərsəyə gəldiyi dövrə və ortaya qoyan şəxsin daxili dünyasına səyahətə çıxarır. İncəsənət bir çox elm sahəsinin inkişafına təkan vermişdir. İncəsənətin psixologiya elmində bir terapiya üsulu kimi istifadə edilməsi də bunun bariz nümunəsidir. İncəsənət terapiyasının tarixi çox da qədim deyil. N aumburg və Kramer incəsənət terapiyasında önəmli isimlərdən hesab olunurlar. Naumburg pasiyentləri ilə münasibət qurmaq üçün təsviri incəsənətdən istifadə edir, Kramer isə təsviri incəsənəti öyrədərkən onun müalicəvi əhəmiyyətindən danışır. İncəsənət terapiyasında şəxsin fəallığı və fəaliyyəti ilə yanaşı, hazır məhsula olan qavrayışına da şərh verilir. Başqa bir ifadəylə desək, aktiv və passiv incəsənət terapiyası anlayışları da diqqəti cəlb edir. Aktiv incəsənət terapiyası müstəqil yaradıcı fəaliyyət göstərməsi üçün pasiyentə təkan verir. Passiv terapiya isə mövcud olan əsəri analiz və interpretasiya edir. Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi Cild 13 № 2 2017
76
İncəsənət terapiyasında klinik modelin daha çox psixosomatik, psixoloji pozuntulara istiqamətləndiyi, psixodinamik modelin insana xəstə kimi baxdığı psixi cinsi inkişafın bütün mərhələlərində konfliktlərin öyrənilməyə çalışıldığı, humanist yanaşmada sağlam insanlarla işləməyə üstünlük verildiyi, holistik ya da transpersonal yanaşma modelində şüurun universal fenomen kimi ələ alındığı görülməkdədir. Psixoterapiyanın bir növü kimi istifadə edilən incəsənət terapiyası termini ilk dəfə 1938-ci ildə ortaya atılmışdır. Termini ilk dəfə Adrian Hill istifadə etmişdir. Adrian Hill Kral VII Edvardın sanatoriyasında vərəm xəstələri ilə aparılan işi belə adlandırmış və şəkil çəkən xəstələrin bunu sadəcə zaman keçirmək məqsədi ilə etmədiklərini görmüş, şəkil çəkmənin onların narahatlıqlarını və yaşadıqları travmaları ifadə etmək üçün bir vasitə olduğunun şahidi olmuşdur [2]. 1940-50–ci illərdə incəsənət terapiyası psixoterapiyanın bir növü kimi istifadə edilməmiş, yalnız müalicəyə cavab verməyən pasiyentlər üçün alternativ yol olaraq istifadə edilmişdir. İncəsənət terapiyası bir neçə elmin qovşağındadır. Bu elmlərə ədəbiyyat, musiqi, rəqs, heykəltaraşlıq və rəqs daxildir. İncəsənətin müxtəlif növlərinin psixoloji konsultasiya prosesində istifadəsi üçün əsaslı faktlar çoxdur. Belə ki, incəsənət terapiyası sosiallaşma prosesi üçün əhəmiyyətli olmaqla yanaşı, inkişafetdirici, psixoprofilaktik xüsusiyyətlərə malikdir. İncəsənət terapiyası yaradıcı fəaliyyətlə sıx bağlıdır. Musiqi, rəqs, psixodram, sosiodram bunun növləridir. Incəsənət terapiyası öz metodikaları olan bir sahəyə çevrilmişdir. İncəsənət terapiyasının əsas məqsədi şəxsin emosiya və hisslərini ifadə etməsi, öz fərdiliyini, təkrarolunmazlığını, dəyərliliyini hiss etməsi, dəyişən dünyaya daha asan adaptasiya olması, psixi gərginliyi aradan qaldırması, incəsənətlə məşğul olarkən insanın özünü uğurlu hiss etməsinin təmin edilməsidir. Incəsənət terapiyası zamanı sənətin müxtəlif növləri ilə özünü ifadə edən şəxs şəxsi təcrübəni genişləndirərək, mənəvi cəhətdən inkişaf edir, sosial etnik mədəni reallıqlarla üzləşir, fantaziya və reallıq arasında körpü qurur [10]. Incəsənət terapiyasında spontanlıq çox əhəmiyyətlidir. Terapiyada incəsənətin hansı növünün istifadə edilməsindən asılı olmayaraq, şəxsin çox vaxt olduğu kimi özünü ifadə etməsi diqqət çəkir. İncəsənət terapiyası vasitəsilə pasiyentin aqressiv, şüuraltına atdığı duyğularının sosial cəhətdən qəbul edilə bilən şəkildə ifadə edilməsi terapiyanin sürətlənməsinə kömək edir. İnsanın yaşadığı çətinlikləri və sıxıntıları sözlə ifadə etməsi çətinləşdiyi zaman incəsənət numunəsinə daxili gərginliyin ötürülməsi asan olur. Pasiyentlər daxili gərginliklərini sənət əsərində ifadə etdikləri zaman aqressiya və zərərverici duygular azalır. İncəsənət terapiyası zamanı duyguların manesiz olaraq incəsənət əsərində ifadə edilməsi onun fərqinə varılmasına və, bir başqa deyişlə, simvollaşdırılmasına kömək edir. Bu da pasiyentin daxili nəzarətini və nizamını gücləndirir. İncəsənət terapiyası insanın özünün fərqinə varması, özünü ifadə etməsi, şəxsiyyətin inkişafı və tarazlığı üçün əhəmiyyətlidir. Hər bir insanda yaradıcılıq potensialı var və bu, insana böyük məmnuniyyət gətirir. İncəsənət terapiyasında insanın ifadə etmədiyi hiss və həyəcanlar daha yaxşı ifadəedilmə fürsəti tapır. Uşaqlarda emosional sferanın ilkin diaqnostikası üçün təsviri incəsənət önəm qazanır. Şəkil çəkərkən uşaqlarda kiçik motorikanın inkişafı ilə yanaşı, məkanla əlaqədar təfəkkür, qavrayış, göz, əl koordinasiyası əhəmiyyətli olur. Təbii ki, burada rənglərin seçilməsi və əhəmiyyəti də öz aktuallığını qoruyur. İncəsənət terapiyasında hiss, həyəcan, arzu və istəklər qeyri-verbal yolla ifadə vasitəsi kimi də qiymətləndirilə bilər. Beynin üzərində aparılan tədqiqatlar nəticəsində sağ və sol beyin yarımkürələrinin informasiyanı fərqli şəkildə işlədiklərini ortaya qoymuşdur. Hər hansı məlumatı öyrənərkən beynin hər iki yarımkürəsi istifadə edilsə də, adətən, bir hissə digərinə görə üstünlük təşkil edir. Sol beyin yarımkürəsi nitq, kateqoriyalaşdırma, problem həll etmə kimi xüsusiyyətlərdən, sağ yarımkürə isə ətrafı bütöv və vizual qavramada həssasdır. Sağ beyin şəkilləri, yerləri və məsafələri daha yaxşı qavramaqda, sol beyin isə dil, hadisələrə məntiqi nəticələr çıxararaq yanaşmada ustadır. Sağ beyin yarımkürəsi yaradıcı, vizual, musiqini, rəngləri qavrayarkən və emosiyalar zamanı aktivləşərkən, sol yarımkürə danışıq, sözlərin tələffüzü, məntiq, riyaziyyat kimi məsələlərdə aktiv olur. Müasir dünyada biz daha çox beynin sol yarımkürəsindən istifadə edirik. Son illərin tədqiqatları beynin hər iki sahəsinin vəhdətinin önəmli olduğunu ortaya İncəsənət terapiyası
Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|