Toshkent «yangiyo‘l poligraf servis»

GULG‘UNCHALARMIZ
Muhiddin Omon
Bizlar mitti yulduz, gulg‘unchalarmiz,
Dilimizdan jo‘shar quvnoq tarona.
Baxt-u saodatning kuyin chalarmiz,
Ozod O‘zbekiston – bizlarga ona.
Maktabimiz bog‘ida sayraydi bulbul,
Beg‘ubor osmonda uchar bemalol.
Erkin havolardan yayraydi ko‘ngil,
Biz Vatan umidi, sog‘lom, barkamol.
Ilm-u hunar bilan dunyoni olgan,
Buyuk allomalar avlodlarimiz.
Go‘zal san’atiga jahon lol qolgan,
Ijodkor zotlarning zurriyotimiz.
Bizlar mitti yulduz, gulg‘unchalarmiz,
Dilimizdan jo‘shar quvnoq tarona.
Baxt-u saodatning kuyin chalarmiz,
Ozod O‘zbekiston – bizlarga ona.
1. She’rni ifodali o‘qing va yod oling. 
2. Siz kimlarning zurriyotlarisiz? Ulug‘ ajdodlarimizning 
nomlarini ayting.

---

19
SAXOVATLI FASL
KUZ
Shukur Sa’dulla
G‘ir-g‘ir shamol yeladi,
Buni hamma biladi.
O‘giradi yelga yuz:
– Marhamat! Kel, oltin kuz!
Maktab borar qiz-o‘g‘il,
Qo‘lda kitob hamda gul.
Oltin oqar daladan,
Tong yorishgan palladan.
Quyosh tushar taftidan,
Qo‘rqib qishning aftidan.
Sarg‘ayadi ko‘katlar,
Barg to‘kadi daraxtlar.
Hosil yig‘ib olinar,
Qishga zamin solinar.
1. «Quyosh tushar taftidan», «Qishga zamin solinar» 
misralarining ma’nosini izohlang.
2. Shoir kuzning o‘ziga xos xususiyatlarini tabiatdagi 
qanday o‘zgarishlar misolida ta’riflaydi?

---

20
QOVUN SAYLI
Shukur Sa’dulla
I
Tog‘am har safar:
– Qovun poliziga boringlar, handalak so‘yib bera man! – 
derdi. Gohida kichik, hidli handalakchalar olib kelardi. 
Biram hidi yaxshi bo‘lardiki, kun bo‘yi qo‘ynimizga solib, 
hidlab yurardik. Koptokka o‘xshash bejirim, serto‘r edi. 
Bir kuni u mashinada keldi-da:
– Bo‘linglar, qovun polizga boramiz! – dedi.
Men, Hasan, Husan, Fotima, Zuhralar mashinaga chi-
qib oldik. Paxtazorlarni yoqalab o‘tib, cho‘lga chiqdik. 
Shunday cho‘lga chiqishimiz bilan qovun poliziga kirdik. 
Biram katta dalaki, u yog‘ini ko‘rib bo‘lmaydi. Uzun-uzun 
pushtalarda katta-katta olachipor tarvuzlar dumalab yotib
-
di. Ko‘m-ko‘k palaklar ichida sarg‘ayib qovunlar ko‘rinadi. 
Biram ko‘pki!
Poliz oralab bejirim chaylaga kirdik. Ichi salqin ekan. 
Tog‘am dasturxon yozdilar. Hasan choydishga o‘t yoqqani 
o‘choq boshiga chiqdi.
Chaylada yangi uzilgan umrboqi, ko‘kalapish, doniyor 
qovunlar, qo‘zivoy tarvuzlar dumalab yotibdi.
Tog‘am qovunlarni chertib ko‘rdi-da, sarasini tanlab 
so‘ydi. Birpasda katta «kosa» qilib, oldimizga qo‘ydi.
Bir karjini olib og‘zimga solsam bormi – shundoqqi
-
na eridi-ketdi, biram shirin ekanki, tilni yoray deydi. Bir 
kosasini paqqos tushirdim-da, bir burda non bilan shirin 
sharbat suvini qirib ichdim. Kech bo‘ldi. Oy chiqdi. Cho‘l 
osmonini tomosha qilib yotdik. 

---

21
– Quloq solinglar! – dedi tog‘am. «Chirt-chirt» etgan 
allaqanday ovoz eshitildi. Bo‘y cho‘zib qaradim, birov 
qovunlarni uzayotganga o‘xshadi...
– Qovunlar dum beryapti, – dedi tog‘am turib. Keyin 
dum bergan qovunlarni ko‘tarib chiqdi. Bora-bora tun 
salqini tushdi. Chirillagan ovoz polizni tutdi.
– Ertaga qovun uzamiz, yordamlashasizlar! – dedi to-
g‘am. Qachon tong otar ekan, deb osmonga tikilib yotdik...
– Qani, tura qolinglar, choy sovib qoldi, – dedi 
tog‘am.
Ko‘zimizni ochsak, tong otib qolibdi. Tog‘am choy-non 
qo‘yibdi. Tez yuvindig-u choy ichdik, non yedik.
– Qani, azamatlar, qovunlarni yig‘inglar! – dedi 
tog‘am.
1. Matnda tilga olingan qovun navlarini daftaringizga 
yozing.
II
Bir vaqt yo‘lni changitib, qatoriga uch mashina keldi. 
Ularda ancha amakilar bor ekan.
– Hosilga baraka! – deb qichqirishdi ular bizlarni 
ko‘rib. Keyin yaqin kelib, hayron qolishdi. Yengimni shi
-
marib – men, paykalda Hasan, Husan, uchalamiz zap
-
tiga olib, atayin katta-katta qovunlarni inqillab polizdan 
ko‘tarib chiqdik.
– E-ha, qaysi ilg‘orlar desam, azamat bolalarimiz 
ekan-ku, hormanglar! – dedi kelganlarning eng kattasi.
– Bor bo‘linglar! – dedik.
Qarasak, rais bobo. O‘zini katta olmay, kelib 
qo‘limizni siqib ko‘rishdi.

---

22
– Qovun sayliga keldik. Qani, mehmon qilinglar! – 
dedi u.
– O‘zingiz tanlang, rais bobo! Qovun saylida har 
kim o‘zi tanlab yeydi, – dedim tog‘amdan eshitgan 
gapni takrorlab. Rais va sheriklari ma’noli kuldi:
– Xo‘p-xo‘p. Ma’qul gap. Qani, yigitlar, qovun tanlang! 
Rais va sheriklari bittadan serto‘r, og‘ir qovun tan
-
lab, chaylaga kirishdi. Yonlaridan pichoq olib, qovunlarni 
birma-bir so‘yib yeya boshlashdi. 
– Mening qovunim shirin, – dedi rais.
– Garov o‘ynaymiz, – dedi Ali polvon bir tilim qo
-
vunni bir tishlashda simirib yeb.
Rais unga bir tilim qovun tutdi.
– Xo‘sh, qalay ekan, – dedi rais uning qovunini 
tatigan Ali polvonga.
– Meniki shirin, – dedi Ali polvon.
– Tushingizni suvga ayting, – dedi rais o‘zining qo
-
vunini maqtab.
– Qovun emas, asal-ku bu! 
Boshqalar qo‘shilib, bahs qizib ketdi.
– Qani, bolam, beri kel, – dedi rais, – tatib ko‘r-
chi, kimniki shirin ekan. Sen nima desang shu!
Hasan tatib ko‘rdi, Husan tatib ko‘rdi, men tatib 
ko‘rdim:
– Ikkovingizniki ham bir-biridan qolishmaydi.
– Ah, – dedi rais tizzasiga urib va qah-qah urib 
kulib yubordi. – Obbo sizlar-ey...
Raisga qo‘shilib boshqalar ham kulishdi, maqtashdi.
– Hoy, toshkentlik bola, bizda qolaqol, shu polizga 
seni katta qilib qo‘yaman! – dedi rais hazillashib.
– Katta bo‘lay, sizning o‘rningizni olaman! – deb 
men ham hazillashdim.

---

23
Hamma qotib-qotib kuldi.
– Obbo azamatlar-ey... Xo‘p, xo‘p. Biz qarib qolyapmiz.
Tezroq ulg‘ay, jiyan, – dedi rais. Keyin ilova qildi: – 
Qani, qovunlarni ortinglar!
Qovun-tarvuzlarni mashinalarga ortdik.
1. Hikoya nima uchun «Qovun sayli» deb nomlangan?
2. Qovun sayli qachon bo‘ladi? 
3. Qovunlarning qanday turlarini bilasiz?
DEHQON
Sulaymon Rahmon
Dehqon desam, ko‘z o‘ngimda
Jonlanadi saxiy inson.
Dehqon desam, ko‘z o‘ngimda
Yashnab turar bog‘-u bo‘ston.
Jonlanadi, dehqon desam,
Sahrolarda kulgan bahor.
Ko‘z o‘ngimda: saxiy g‘o‘zam,
Savat-savat olma-anor.
Ko‘z o‘ngimda tonggi gullar
Dehqon desam, ko‘z o‘ngimda
Namoyondir yoz quyoshi.
Unga ixlos ko‘p ko‘nglimda
Dehqon – go‘yo Yer naqqoshi!
1. Shoir dehqonni qanday so‘zlar bilan ulug‘laydi?
2. Naqqosh bilan yer naqqoshi – dehqon o‘rtasida qan
-
day o‘xshashlik borligini izohlang.

---

24