Toshkent «yangiyo‘l poligraf servis»
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘ZBEKISTON – VATANIM MANIM SERQUYOSH O‘LKA
- XARITA Normurod Norqobil I
| ISTIQLOL BOLALARI
Dilshod Rajab Istiqloldan bahra olgan, Yurt mehrini dilga solgan, Shodlik kuyin baland chalgan, Biz bolalar, biz bolalar – Quvnoq o‘g‘il-qiz bolalar. Vatan – ozod, Vatan obod, Kelajakka boramiz shod, Shodon avlod – sog‘lom avlod, Biz bolalar, biz bolalar – Quvnoq o‘g‘il-qiz bolalar. A’lo o‘qish – chin ontimiz, O‘zbek elin quvonchimiz, Buyuk Vatan ishonchimiz, Biz bolalar, biz bolalar – Quvnoq o‘g‘il-qiz bolalar. 1. Shoirning bolalar nomidan jo‘shib kuylashining sababi nimada deb o‘ylaysiz? 2. She’rning «Istiqlol bolalari» deb nomlanishini o‘z so‘zlaringiz bilan tushuntiring. 8 O‘ZBEKISTON – VATANIM MANIM SERQUYOSH O‘LKA Zafar Diyor Do‘stlar, mening yurtimni O‘zbekiston deydilar, Dong‘i tutgan dunyoni Bog‘-u bo‘ston deydilar. Osmoni keng, beg‘ubor, Shifobaxshdir havosi, Dimog‘larni chog‘ etar Uning shodon navosi... Bog‘larida mevalar Sharbat bo‘lib pishadi, Uzum, olma, behilar Yo‘lingizga tushadi... Shunga ko‘ra deydilar: Serquyosh O‘zbekiston, Baxtiyor bu zamonda Yashnagan bog‘-u bo‘ston. 1. She’rni ifodali o‘qing va yod oling. 2. She’rdagi «serquyosh o‘lka» iborasini qanday so‘zlar bilan almashtirish mumkinligini aniqlang. 9 XARITA Normurod Norqobil I Matematikani demasa, Rasul boshqa fanlardan xiyla nochor o‘qirdi. Ayniqsa, rasm darsini jini suymasdi. Qizlar kashta tikkanday, allaqanday gullar-u jismlarning shaklini erinmay chizib o‘tirishga sira toqati yo‘q edi. Shuning uchun ham sinf rahbari uni eng a’lochi o‘quv- chilardan Samadga biriktirib qo‘ygandi. Ammo u akasi uyda kezlardagina Samadning izmi - ga bo‘ysunar, ya’ni tinchgina darsini qilar, qolgan payt Samadni kurashga tortib, torgina darsxonaning changi - ni chiqarardi. Shu bois, Samad har gal istar-istamas ostona hatlardi. Ammo bu safar u hovliqib kirib keldi. Qo‘lidagi papkasini bir chetga uloqtirib, qo‘ynidan to‘rt buklangan qog‘oz chiqardi. – Qara, nimani chizdim, – dedi hayajonlanib. – Qishlog‘imiz xaritasini... Manavi yerga chegarachilarni qo‘ydim. Qalay, zo‘rmi? – Shuning nimasiga hovliqasan, buncha? – dedi Rasul hayron bo‘lib. – Oddiy rasm-da. – Hali bizda hech kim qishlog‘imiz xaritasini chiz - magan, – dedi Samad qizishib. – Buni birinchi bo‘lib men chizdim. Sen yaxshilab qaragin, juda qiziq bu. Manavinisi o‘zimiz yozda cho‘miladigan ko‘l, buni - si podayotoq... Katta ko‘cha sal qiyshiq chiqibdi. Bu - nisi maktab, shifoxona... Lekin o‘zimizning hovlini juda o‘xshatib chizdim. 10 Rasulga egri-bugri chiziqlar bo‘ylab borayotgan chegarachilar, ulardan ham ko‘ra iti ko‘proq ma’qul bo‘ldi. Rasul ostonaga yaqin joyda xumday boshini oyoq- lari ustiga qo‘yib yotgan itiga g‘amgin tikildi. Itining holi yo‘qligiga juda achindi. Lekin sir boy bermaslik - ka urinib, chegarachilarga imo qildi: – Unda manavilar kim? – Oldindagisi men, keyindagisi sen. Qishlog‘imizni qo‘riqlayapmiz. Qiziq bo‘lsin deb chizdim-da. – Qishloqni nimadan qo‘riqlaymiz? – Rasul hay - ron bo‘ldi. – Nimadan bo‘lardi... – Samad javob topolmay, bir muddat chaynalib qoldi. – Nimadan bo‘lardi, bo‘rilardan-da. O‘tgan qish qo‘ylarimizni qiyratib ke - tishgani esingdan chiqdimi? – Unda buni chegarachi emas, qorovul deydilar. – Nima farqi bor, – Samad tumshayib, rasmga qo‘l cho‘zarkan, birdan yuzi yorishib ketdi. – Ayt- gancha, muallimimizning gapi esingdami? U kishi qish log‘imizning o‘zi bir vatan, kichik vatan, degandi - lar. Vatanni qorovul emas, chegarachi qo‘riqlaydi. Bu gap dastlab o‘zining xayoliga kelmaganidan Rasul ichida o‘zidan qattiq ranjidi. Shunda u birdan ikkinchi chegarachiga nisbatan birinchisi xiyla durust chizilganini payqab qoldi. – Ikkinchisi emas, birinchisi men, – dedi u. – Yo‘q, birinchisi men. 11 – Meni bukriga o‘xshatib qo‘yibsan-ku! – Hecham-da, – Samad qog‘ozni buklab qo‘yniga soldi. – O‘zing chizolmaysan, chizganni ko‘rolmaysan. Bu gap Rasulga ayilday botdi. – Chizolmaymanmi? – Chizolmaysan! – dedi Samad tap tortmay. – Bu senga shunchaki rasm emas, xarita. Xarita chizish uchun kalla kerak. Hammaning ham qo‘lidan kelavermaydi bu. – Chizolmaymanmi? – Yo‘q chizolmaysan! Ularning tortishuvi Samadning arazlab ketishi bilan yakunlandi. 1. Samadning qishlog‘i xaritasini chizishining sababi nimada deb o‘ylaysiz? 2. Bolalarning tortishib qolishi sababini izohlang. II Samadning gapi turib-turib Rasulga juda alam qildi. «Sen chizgan narsani men chizolmaymanmi? – dedi ichida, – hali shunday bir zo‘r xarita chizayki, hayratdan og‘zing ochilib qolsin». U qishlog‘i va uning atrofidagi dala-dashtlarni xayolan ko‘z o‘ngida gavdalantirib, stolga o‘tirdi. Ammo chizgani o‘ziga yoqmadi, ikkinchi, uchinchisi ham ma’qul kelmadi. Samadning rasmida chegara nuqtali chiziqlar bilan chizilgan bo‘lib, ayni shu nuqtalar suratni juda bezab turardi. Boz ustiga, shuncha harakat qilsa-da, nuqtalar 12 bir xil chiqmas – biri katta, biri kichik, Samadniki esa xuddi qolipdan chiqqan g‘ishtdek bir tekis edi... Bu sirning tagiga yetolmay, Rasulning juda boshi qotdi. Bir xayoli, chizmani yig‘ishtirib otmoqchi ham bo‘ldi-yu, Samadning gapini eslab, tag‘in fikridan qayt di. U yerga mukka tushib, qog‘oz yuziga dastlabki chiziqni tortdi. Tortdi-yu, quvonchidan qichqirib yubordi. Chiziq qog‘oz yuziga nuqta-nuqta bo‘lib tushgandi. – Buni qara, buni qara! – dedi u o‘rnidan sakrab turarkan, qog‘ozni akasiga ko‘rsatib. Akasi kitobdan boshini ko‘tarib, qog‘oz yuziga loqayd tikildi. – Nima edi? – dedi so‘ng quvonchi sababini tushunmay. – Qaragin, nuqta-nuqta... – Nima bo‘pti, gilamga qo‘yib chizganingdan keyin nuqta-nuqta bo‘ladi-da. O‘zi uchun zo‘r kashfiyot bo‘lib tuyulgan ishning akasi tomonidan tez va osongina ilg‘anishi Rasulni ham hayratga soldi, ham uyaltirdi. Dastlab ish juda yengil ko‘chdi. Rasul cho‘l va daryolar tasvirini osongina tushirdi-yu, lekin shaharlarga kelganda biroz o‘ylanib qoldi. Negadir xaritadagi tasvirni aynan ko‘chirgisi kelmadi. Ko‘hna yodgorliklarning jimitdek tasviri uni qanoatlantirmadi. Akasining kitobini titkilab, undan Shohi Zindani topdi-da, iloji boricha o‘xshatishga harakat qildi. Keyin yoniga «Samarqand» so‘zini bitdi. Buxoroda ikkita osmono‘par minora bilan qanoatlandi. 13 «Xiva» degan joyga Shohi Zindaga o‘xshash yodgorliklarning rasmini ishladi. Keyin umrida ko‘rmagan Toshkentni o‘zicha tasavvur qilib, ko‘p qavatli binoning rasmini chizdi-da, yoni ga avtobusni tir kab qo‘ydi. So‘ng xaritada faqat nomi bitilgan boshqa sha harlarga ham shunga o‘x shash suratlar ish lab chiqdi. Qog‘oz yu zi to‘lgan sayin, battar zavqi oshib cho‘l de gan joy ga qo‘yning suratini ish - -ladi. Jonivor qo‘ydan ko‘ ra ko‘proq itga o‘xshab qolganiga ham e’tibor ber madi. Lekin paxta suratini juda chiroyli tushirdi. «Tog‘li zona» degan bo‘limga tog‘ning suratini chizib, oppoq bulutlar ustiga nur sochib turgan oftobni qo‘ndirdi... Qilayotgan ishi uni o‘ziga qattiq mahliyo qilib qo‘ygan edi. Xaritani ko‘rgan akasi hayratlandi. – Nomini nima deb qo‘yamiz, nomini? – dedi Rasul maqtovga zig‘ircha e’tibor bermay. Akasi o‘ylab o‘yiga yetguncha nomni o‘zi topdi va qo‘lidagi qalami bilan xarita tagiga «O‘zbekiston» so‘zini bitdi. Papkasini unutib qoldirgan Samad qaytib kirganida Rasul xaritaga mahliyo bo‘lib termulib turardi. 1. Rasulning xaritada Samarqand, Buxoro, Xiva sha - harlarini ko‘hna yodgorliklar misolida tasvirlashining sababini ayting. 2. Daftaringizga O‘zbekistonga chegaradosh davlatlarning nomlarini va ularning poytaxtlarini yozing. |