T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ kamu yönetiMİ ve siyaset biLİMİ (Sİyaset biLİMİ) anabiLİm dali
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 temelli devlet oluşturmak suretiyle genişleme çabası olarak ortaya çıkan pan milliyetçi hareketlere dönüşebilir. 17
kültürel ya da romantik milliyetçilik, Orta ve Doğu Avrupa’da ağırlıklı olan işte bu tarz bir milliyetçilik anlayışının 18 sonucu olduğu yargısına varılabilir. Johann Gottfried von Herder (1744-1803), geliştirdiği volk kavramı ve bu kavramın içeriğini dolduruş tarzıyla romantik veya kültürel milliyetçilik adı verilen anlayışın babası sayılır. Volk, kendi dili, toprağı, adetleri ve diniyle sosyo-psikolojik bir kimliğe sahip, organik bir bütünlük olarak tanımlanmıştır. 19 Böylelikle Volk, “ulus-devlet” anlayışındaki “ulus” kavramı ile örtüşmeyen, etnik kimliğin ön plana çıkarıldığı bir kategoriyi oluşturmuştur. Bu etnik kimliğin dışa vurumu olarak da efsaneler ve destanlar gibi halk kültürünün unsurlarına dayalı, tarihsel kahramanların öne çıkarıldığı bir tarih anlayışı gündeme gelmiştir. Herder’in izinden gidenler için “ulus”un ayırdedici karakterinin arandığı alan tarih olarak şekillenmiştir. 20 Aynı zamanda Volk kavramı liberal siyasal sistemler yerine, otoriter yönetimlerin savunulmasını, bireyden daha çok Volk’a bir takım haklar tanıması ile gündeme getirmiştir. 21
17 Antony D. Smith, Millî Kimlik, s.134. 18 Doğu Avrupa milliyetçiliklerinin Hans Kohn’un ayrımı çerçevesinde bir incelenmesi için bknz.: Peter F. Sugar, “External and Domestic Roots of Eastern European Nationalism,” içinde, Nationalism
Washington Press, 1971, s.7-54. 19 Steven Grossby, “Herder’s Theory of Nation,” Encyclopaedia of Nationalism, ed.: Athena S. Leoussi, danışman editör: Anthony D. Smith, New Brunswick, Transaction Publisers, 2000,s.121. Yazar, Volk kavramının karşılığı olarak nation sözcüğünü yeğlemiştir. Sugar ise Herder’in Volk kavramını nation ile asla karıştırmadığını; bu ikinci anlamda olmak üzere Almanca Nation sözcüğünü yeğlediğini belirtmektedir. Peter F Sugar, Nationalism in Eastern Europe, s.13. 20 John Hutchinson, “Cultural Nationalism,” Encyclopaedia of Nationalism, ed.: Athena S. Leoussi, danışman editör: Anthony D. Smith, New Brunswick, Transaction Publisers, 2000,s.40. 21 Peter F. Sugar, Nationalism in Eastern Europe, der.: Peter F. Sugar ve Ivo Lederer, s.11.
7 Doğu ve Orta Avrupa’da gelişen etnik ya da kültürel milliyetçiliğin temelleri, büyük ölçüde Herder’in bu görüşleri doğrultusunda şekillendi. Vatandaşlık bağı yerine, etnik kimliğin öne çıkarılmasının doğal bir sonucu da farklı devletler altında yaşayan, ama aynı Volk’a ait oldukları savlanan halkların birliği projelerinin de gündeme gelmesi olmuştur. Pan-milliyetçi hareketlerin en eskisi panslavizm olarak gösterilmektedir. 22
özetlenen görüşlerinin yanı sıra, Slav halklarını tek bir ulus olarak değerlendirmesi; bu tek ulus olarak gördüğü Slav halklarının parlak geleceğine vurgu yapması ile panslav milliyetçiliğinin doğuşuna katkı sağlayan en önemli isim da olarak ortaya çıkmaktadır. 23 Herder, Auch eine Philosophie der Geschicte zur Bildung der Menschheit (1874) adlı eserinde Slavları, Avrupa’nın gelecekteki önderleri olarak tanımlamaktan kaçınmamıştır. 24 Bu düşünceleriyle Herder, “Slav kavimlerinin yeniden canlandırıcısı”[“der eigentliche Vater der Wiedergeburt der Slawischer Völker”] olarak adlandırılmayı hak etmiştir. 25 Herder’in düşünceleri, Ondokuzuncu yüzyılın başından itibaren Slav halklar arasında yankı bulmaya başlamıştır. Bu dönemde Slav halklar, Osmanlı, Habsburg, Prusya ve Rus monarşilerinin uyrukları olarak yaşıyorlardı. Slav halklar içerisinde Ruslar hariç, hepsi başka etnik grupların egemenliği altında bulunuyordu. Alman akademisyenler Gerhard Friedrich Müller (1705-1783) ve August Ludwig Schlözer(1735-1809)’in Rus tarihi ve Slavlar üzerine
22 Hans Kohn, Encyclopaedia of the Social Sciences, Volume:II, s.454. 23 Peter F. Sugar, Nationalism in Eastern Europe, s.16 ve “Pan-Slavism,” Encyclopedia of Nationalism, Volume 2: Leaders, movements, and Concepts, Academic Press, 2001, s.401. 24 Hans Kohn, Pan-Slavism, Its History and Ideology, Indiana, University of Notre Dame Press, 1953, s.1. 25 Akdes Nimet Kurat, Panslavizm, Ankara, Türk Tarik Kurumu, 1953 [Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt:XI, Sayı 2-4 (Haziran-Eylül-Aralık 1953)’ten ayrı basım],s.247. (Almanca ifadenin Türkçe çevirisi de Kurat’a aittir.)
8 çalışmaları, Herder’in etkisinin yanı sıra, Slav bilincinin gelişmesinde önemli yer tutan Alman etkisinin diğer kaynaklarını oluşturmuşlardır. 26
Ondokuzuncu yüzyılda, Almanlar, Macarlar, Lehler, İtalyanlar ve Hırvatların “tarihsel uluslar” sayıldığı, Çekler, Slovaklar, Rutenler, Sırplar, Slovenler ve Romenlerin “tarihsel-olmayan uluslar” kategorisinde değerlendirildiği on bir ana ulusal gruptan oluşan yapısıyla, asimilasyoncu Alman, Macar, Leh milliyetçilikleri, otonomist Hırvat, Çek, Ruten, Romen ve Slovak milliyetçilikleri ile irredantist eğilimli İtalyan ve Sırp milliyetçiliklerinin arenası konumundaydı. 27 Bu unsurlar arasında yer alan, Habsburg İmparatorluğuna dahil Macar Krallığı topraklarında yaşayan bağımlı Slav halklar, milliyetçi düşünce ile tanışmalarından itibaren, imparatorluk içerisindeki sosyal-siyasal konumlarının iyileştirilmesi yönlü istemlerini gündeme getirmeye başlamışlardır. Bu istemler hem Habsburglara, hem de Macarlara dönük nitelik taşımıştır. Bu Slav halklar içerisinde, Macar Krallığı altında yaşayan ve Habsburg Monarşisi içerisinde en zayıf, en az hakka sahip olan Slovaklar içerisinden iki isim, Ján Kollár(1793-1852) ve Pavel Jozsef Šafařík(1795- 1861), modern panslavizmin öncüleri olarak değerlendirilmektedirler. 28 Aslında bu 26 Hans Kohn, Pan-Slavism,s.2. 27 “Austro-Hungarian Empire,” Encyclopedia of Nationalism, Volume 2: Leaders, Movements, and Concepts,ed. Alexander J. Motyl, San Diego, Academic Press, s.32-33. Bununla birlikte Lonnie R. Johnson, bir krallık veya devlet biçiminde tarihte kökleri olan halklar olarak tanımlandığını belirttiği “tarihsel uluslar”ın Lehler, Çekler, Hırvatlar, Macarlar, Sırplar ve Bulgarlar olarak görüldüğünü; bu türden bir tarihleri ve tarihsel devamlılıkları bulunmayan “tarihsel-olmayan uluslar”kategorisinin ise Slovaklar, Slovenler, Boşnaklar, Makedonlar gibi halkları kapsar biçimde kullanıldığını yazmaktadır.
Romenlerin ve Arnavutların ise bu iki kategori arasına yerleştirildiklerini kaydetmektedir. (Lonnie R.Johnson, “Eastern Europe,” Encylopedia of Nationalism, Volume 1: Fundamental Themes, ed. Alexander J. Motyl, s.170.) Bu kategoriler içerisinde yer alan halkların, milliyetçiliklerinin geliştiği dönemde kendilerini ve diğerlerini bu ayrım çerçevesinde değerlendirirken, genelde kendilerini birinci kategoriye, diğerlerini ise ikinci kategoriye yerleştirme eğilimi içerisinde olduklarını söylemek yanlış olmayacaktır. Bu yolla kendi uluslarının diğerleri üzerindeki egemenliğine tarihsel bir kanıt getirmeye çalışmaktadırlar. 28 Hans Kohn, Pan-Slavism, s.11. Bununla birlikte Hugh Seton-Watson, modern panslavizmin ilk sözcüsünü Osmanlı egemenliğindeki Güney Slavları arasında bulmakta ve Çar Alexander’a yazdığı Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|