nunla belə, bizcə, bu məqamda ədəbiyyat
realistik, təsviredici olmaqdan daha çox, roman-
tik və xilaskar missiyanın daşıyıcısı olmalı, ideala
səsləməlidir. Halbuki, reallığı da qabaqlamağa
çalışanlar, Avropa ədəbi mühitində gedən müasir
prosesləri ədəbiyyatımıza gətirməyi az qala
qəhrəmanlıq hesab edənlər də var.
Şərq məhəbbət poeziyasında eşqin etalonu
kimi təqdim olunan məcnunluq fenomeni Qərbdə
psevdoməhəbbətin formalarından biri hesab
olunur. Maraqlıdır ki, bu mövzuda Şərq poeziyası
kontekstində yox, psixi xəstələri müayinə
kontekstində söhbət açılır. XX əsrin böyük
psixiatrı və filosofu Erix Fromm yazır:
«Psevdoməhəbbətin geniş yayılmış və çox vaxt
(bədii filmlərdə və romanlarda) «böyük mə-
həbbət» kimi təqdim olunan forması – bütpərəst
məhəbbət əgər insan özünü, öz fərdiyyətini dərk
etmək səviyyəsinə yüksəlməyibsə, onda o, öz
sevgilisini ilahiləşdirməyə, onu özü üçün pirə,
qibləgaha çevirməyə meyllidir. O, öz şəxsi
qüvvələrindən ayrılaraq bu qüvvələri sevgilisinə
yönəldir və ona summum bonum (lat. – ali fəzilət)
kimi, ümumiyyətlə, bütün məhəbbətin, bütün
işığın, hər cür fərəhin daşıyıcısı kimi pərəstiş
edir».
1
1
Э. Фромм. Искусство любить. // Душа
человека. М., 1992, стр. 161
115
Qərbdə məhəbbət real cismani həyatdan
ayrılmır. E.From yazır: «Məhəbbət ancaq o
zaman mümkündür ki, iki nəfər bir-biri ilə
mövcudluğun ən dərin qatında ünsiyyət saxlayır
və ona görə də onların hər biri özünü bu dərin
qatda
yaşaya
bilir.
İnsan
gerçəkliyinin,
həyatiliyin, məhəbbətin əsası, təməli ancaq bu-
rada, bu «dərin» yaşantıda qoyulmuşdur. Bu cür
yaşanan məhəbbət – müntəzəm çağırışdır; bu, –
istirahət
yox,
hərəkət,
inkişaf,
birgə
fəaliyyətdir…
1
Qərbdə bu cür yanaşma tərzi
ədəbiyyat və kinoda da təbliğ olunr. Lakin təəssüf
ki, bir çox hallarda müasir Qərb dünyası daha çox
bayağılaşmış, heyvani səviyyəyə enmiş hissləri
önə çəkir. Reallıq örnək olmaq səlahiyyətini itirir.
Ona görə də, biz gənclərə öz ideallarını
bugünkü reallıqdan deyil, klassik milli ədəbiy-
yatdan seçmələrini tövsiyə edərdik. Ən azı tədris
proqramlarında ali duyğularımızın daşıyıcısı olan
klassik ədəbi-bədii irsə daha çox yer verməliyik.
Lakin bir şərtlə ki, böyük ideallara səsləyən
ədəbiyyat da ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənsin
və cəmiyyətdə ədəbiyyatımıza, milli-mənəvi
dəyərlərimizə qayıdış istiqamətində real proseslər
getsin. Ancaq bu yolla gələcəyə alnı açıq getmək
olar.
Cəmiyyət insana öz ürəyinin hökmü ilə
yaşamaq imkanı verməlidir. H.Cavidin, C.Cab-
1
Yenə orada, səh. 163.
116
barlının keçən əsrin əvvəllərində qoyduğu bu
tələb Qərbdə hələ indi-indi gah «insanın hüquq və
azadlıqları», gah «gender» problemləri adı altında
gündəmə çıxarılır və bizə müasir Qərb dəyərləri
kimi təqdim olunur. Lakin Qərb bu dəyərlərin
milli-mənəvi invariantlarla uyğunlaşdırılması
problemini hələ də həll edə bilməmişdir. Böyük
ədiblərimiz isə hələ o vaxt bir addım qabağa get-
miş və cəmiyyətin yaratdığı çəpərləri uçurmaq
tələbi ilə kifayətlənməyərək istəklərin özünü
yüksək mənəvi pilləyə qaldırmaq, qadağaları kö-
nüllülüklə, könlün ucalığı ilə əvəz etmək
mövqeyindən çıxış etmişlər.
Bakirəlik də, mənəvi saflıq, təmizlik də
gözübağlı saxlanmaqla yox, hissləri şüurlu surət-
də idarə edəcək bir səviyyəyə yüksəliş SAyəsində
qorunub saxlanmalıdır. Lakin yüksəliş üzünü aç-
maqla,
açıq-saçıq
olmaqla
qarışıq
SA-
lınmamalıdır. Çadranın atılması müstəqim mə-
nada başa düşülməməli, üzlərin yox, gözlərin
açılması ön plana çəkilməlidir. Biz bir dəfə bu
səhvi etmişik. Hətta, çadraya qarşı çıxmağın sim-
volunu yaratmış C.Cabbarlı da sonrakı illərdə ha-
disələrin başqa istiqamətdə gedişindən narahat
olaraq «Hürriyyəti-nisvan» şerini yazmış, «mən
belə azadlığa səsləmirdim», – demişdir.
Bu gün biz gözəlliyin, ülvi hisslərin, mə-
həbbətin tərbiyəvi funksiyasından danışarkən, ey-
ni zamanda əqllə hissin optimal nisbətinin də nə
117
dərəcədə zəruri olduğunu nəzərdən qaçırma-
malıyıq.
Hər hansı bir həyat tərzi, hər hansı bir
əqidə, hətta hər hansı bir geyim insana kənardan,
icbari yolla qəbul etdirilməməlidir. Namus, ismət
də kişi diktatının və ya çadranın sayəsində deyil,
mənəvi bütövlüyün ayrılmaz tərkib hissəsi kimi,
daxildən gələn tələbat kimi mövcud olmalıdır.
İnsanın bütün həyatı, əməli fəaliyyəti onun
şəxsi arzu və istəklərinə uyğun gəlməli, istək və
əməl bir harmoniya təşkil etməlidir.
118
Əlavə:
Məhəbbət haqqında
seçmə fikirlər
119
120
O (Allah), yaratdığı hər şeyi gözəl yaratdı.
Qurani-Kərim
***
Hər bir cifti erkək və dişi yaradan odur.
Qurani-Kərim
***
Məhəbbət – ölməzlik cəhdidir.
Sokrat
***
Məhəbbət sonlu varlıqda əbədi başlanğıcın
təzahürüdür.
Platon
***
Dəniz dalğasız olmaz, ürək – sevdasız.
Atalar sözü
***
121
Dostları ilə paylaş: |