Səlahəddin XƏLİlov məHƏBBƏT və İntellekt
Yüklə 2,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
dərk etmiş, vətən sevgisi güclənmiş, yeni məzmun və mündəricə kəsb etmişdir. Məhz bu dövrün ab-havası Abbas Səhhətə Vətən haqqında «sevgili canan», «könlümün sevgili məhbubu», – deməyə imkan vermişdir. Yaxud Əhməd Cavad Azərbaycan De- mokratik Cumhuriyyətinin yaranması ilə əlaqədar öz sevinc və məhəbbətini belə ifadə edir: Sən qüdrətin aşıb-daşan vaxtında, Mələklərin gülüşündən yarandın. Səhər dilli bir fincanın əli ilə Ahuların duruşundan yarandın. Ay işığı, gözəlliyin, qızlığın, Çiçəklərlə öpüşündən yarandın. Sərinlətdin baxışınla könlümü, Buludların uçuşundan yarandım . 1 Bu şer parçasını öz kitabında iqtibas gə- tirən professor Şamil Qurbanov yazır: «Azər- baycan Demokratik Respublikası xalqımız üçün onun taleyinə doğan dan ulduzu, «qaranlıqda boğularkən» ümidsizliyə qapıldığı bir vaxtda göydən enmiş ilahi bir qüvvənin ərməğanı idi. Şairi və onun oxucularını belə bir yüksək poetik 1 Ş.Qurbanov. Məmməd Əmin Rəsulzadə. «Nurlan», 2001, səh. 80. 107 pafosa sövq edən də, gözünə işıq, qəlbinə sevinc verən də məhz bu möcüzəli bir varlıq idi». 1 Milli istiqlalın yaratdığı fərəh duyğusu həm də vətən sevgisinin təzahür formasıdır. Abbas Səhhət və Əhməd Cavad kimi müqtədir şairlərin vətən sevgisini tərənnüm et- məsi müəyyən mənada ənənəvi Şərq poeziyasının hüdudlarını keçmək anlamını versə də, bu sevginin ifadə formaları yenə də Şərq poetik təfəkkürünə uyğun gəlir. İlk baxışdan belə dü- şünmək olar ki, əsas forma yox, mövzudur; yəni sevginin ünvanı dəyişilmişdir. Lakin burada forma özü də bilavasitə mentaliteti ifadə edir. Belə ki, şairlərimizin yenə də sevgili qızlara, gözəllərə ünvanlanmışdır ənənəvi ifadələrdən, metaforalardan, bənzətmələrdən istifadə etməsi sevgi hissinin hələ də diferensiallaşmaması, daha çox abstrak səciyyə daşımasının nəticəsidir. Qərbdə isə hətta poetik obrazlar da konkretləşmiş, vətənin, azadlığın, istiqlalın yaratdığı sevgi duyğuları spesifik bədii ifadə forması kəsb etmişdir. Burada hər şey məhəbbətdə əqli komponentin iştirak dərəcəsindən ibarətdir. Bəli, Qərb sevgisi rasionallaşdırılmış və görünür məhz bunun sayəsində diferensiallaşmış sevgidir. Yəni ancaq sevginin obyekti dəyişmir, onun xarakteri də, məzmunu da dəyişir. Məsələn, vətən sevgisi daha «ay işığından» deyil, 1 Yenə orada. 108 dövlətçilik şüurundan, vətəndaşlıq qürurundan qidalanır. Qərbdə dövlətçilik şüuru, milli təəssüb- keşlik və vətən hissi də intellekt süzgəcindən keçərək formalaşmışdır. İntellekt isə hər şeyi öz yerinə qoyduğundan, hissləri tənzim etdiyindən Qərbdə insanın əməli də, hissi də ictimai nor- malar çərçivəsində inkişaf etmişdir. Məhəbbət daha çox intellektual təsirə məruz qalmış və sosiallaşmışdır. Şərqdə də ictimai şüur, mövcud əxlaq normaları, adət-ənənə məhəbbət hissinə təsir edən amillər sırasındadır. Lakin burada məhəbbətin fərdilik dərəcəsi, məhrəmliyi yüksək olduğundan daha çox iç dünyasına aid olmuş, sosiallaşmamışdır. Digər tərəfdən, ictimai amil çox vaxt vüsala maneə kimi ortaya çıxdığından, məhəbbət reallığın baryerlərini aşmaq üçün daha yüksək emosional potensial kəsb etməli olur. Lope de Veqa məhz bu cəhəti nəzərə alaraq demişdir: «Məhəbbəti heç nə keçilməz maneələr qədər artırmır». 1 Məhəbbət hissinin artıqlığı isə, Qərbdə çox vaxt pis əlamət hesab olunmuşdur. Ailənin maraqları ön plana çəkildiyindən sevgi amili imkan daxilində istisna olunur. L.Stonenin «1500- 1800-cü illərdə İngiltərədə ailə, seks və evlənmə» əsərində yazdığı kimi yeni dövrün ilk əsrlərində 1 Энциклопедия ума, стр. 209. 109 bü ölkədə romantik məhəbbət və etirasın nigah üçün əsas kimi götürülməsi ittiham olunurdu. 1 Fransada isə sevgi və etiras ancaq məşuqə saxlamaq üçün əsas ola bilərdi; ailə qurmağın şərtləri isə daha çox ölçülüb-biçilmiş planlar əsasında qurulurdu. 2 Həmin planlar ki, biz ona həmişə rişxəndlə yanaşmışıq. «Əhməd haradadır?» filmində «məgər evlənmək də planladır?», – sualı hətta bizim çağdaş düşüncə üçün də çox səciyyəvidir. Ürək hökm edən yerdə ağıl nə haqla plan qurur? Burada biz ifrat Qərb düşüncəsi simvolizə etmək üçün Əbu Turxandan misal gətirdiyimiz bir şeri yada salmaq istərdik: Çox uzun sürən hiss, həyəcanlar, Qərinələr, illər, lap qısa anlar, Hamısı zamanın hissələridir, Böyük bir planın hissələridir. Bizdə belə bir fikir var ki, guya ailənin planlaşdırılması ideyası məhəbbətin ülviyyətinə qəsddir. Qərbdə isə, göründüyü kimi, məhəbbət özü az qala ailə planlarına qəsd kimi dəyər- ləndirilir. Qərdə gənclərin evlənməsi, ailə qur- 1 L.Stone. The Family, Sex and Marriage in England, 1500-1800. N.Y. Harper & Row, 1977, p. 86. 2 Le Roy Ladurie E. Montaillou / Trans. B. Bray. N. Y.: George Braziller, 1978, p. 186-187. 110 Yüklə 2,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|