Səlahəddin XƏLİlov məHƏBBƏT və İntellekt
Yüklə 2,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
ması ilə bağlı bir sıra tədqiqatlara nəzər saldıqda təəccüblənməmək olmur. Məsələn, son vaxtlarda Nobel mükafatına layiq görülmüş tədqiqatlardan birində «nigah bazarı»ndan bəhs edilir, Şərq poeziyasında ənənəvi olan aşiq-məşuq münasibət- ləri bazar iqtisadiyyatı konteksinə salınır. Amerika iqtisadçısı Q.S.Bekker «İnsan davranışı; iqtisadi yanaşma» əsərində yazır: «İnsan nigah bazarına daxil olarkən ümid edir ki, onun nigahda qazancı subaylıq zamanındakına nisbətən çox olacaq». 1 Qərbdə evlilik məhəbbət və ya cinsi münasibət mənasında yox, daha çox dərəcədə birgə mülkiyyət və birgə təsərrüfat mənasında başa düşülür. Hüquq müstəvisində evlənmək və boşanmaq prosedurları da müvafiq olaraq mülkiyyətin birləşməsi və bölgüsü məsələsi kimi ortaya çıxır. Kiminlə isə «dostluq» etmək, müntəzəm cinsi münasibətlərdə olmaq evlilik üçün əsas sayılmır. Q.S.Bekker yazır: «Məsələn, kişi və qadın uşaqların tərbiyəsində, ev tə- sərrüfatında və digər faydalı məsələlərdə ailə qurmağın əhəmiyyətli olduğuna əmin olana qədər nigaha girməyi təxirə salırlar». 2 1 Гэри С.Беккер. Человеческое поведение; экономический подход. М., ГУ ВШЭ, 2003. стр. 396. 2 Yenə orada. səh. 397. 111 Əlbəttə, kapitalizm dünyasında bütün mə- sələlərdə olduğu kimi, ailə qurulmasında da kapitalın ən önəmli fakt kimi ortaya çıxması təəccüblü olmamalıdır. Həm də belə düşünmək ki, qərblilər məhəbbəti ümumiyyətlə nəzərə almırlar, – düzgün olmazdı: «Oxucular soruşa bilərlər ki, mənim tədqiqatlarımda romantik bağlılıq üçün də yer vardırmı, yoxsa məhəbbət iqtisadi yanaşma çərçivəsində öyrənilmək üçün həddindən artıq emosional və irrasionaldırmı?». 1 Bu konteksdə Qeri Bekker müasir Qərb ölkələrində bəzi cəmiyyətlərdən fərqli olaraq, nigah zamanı məhəbbətin hər halda nəzərə alındığını da qeyd edir. 2 Bu «bəzi cəmiyyətlər» görəsən hansılardır? Nə qədər paradoksal görünsə də, Bekker yəqin bizi, islam ölkələrini nəzərdə tutur. (Kor kora lağ etməsə, bağrı çatlayar). Görünür, burada çadra amili əsas rol oynayır. Sifətini görmədiyin, toxunmadığın adamı sevmək Qərb təfəkkürü üçün anlaşılmazdır. Digər tərəfdən, Qərbdə belə təsəvvür var ki, müsəlman ölkələrində qızı ərə «başlıq» müqabilində verirlər. Doğrudan da, Qərbdə başlıq yoxdur, lakin əvəzində plan var. Başlıq isə Şərqdə heç də universal xarakter daşımır və həm də bəzən rasional motivlərə əsaslanır. Məsələn, qərblilər başlıq alsaydılar, onun məbləği ali təhsilli, çox 1 Yenə orada. səh. 402. 2 Yenə orada. 112 görmüş, çox gəzmiş qızlar üçün daha böyük olardı. Türkmənistanda isə orta təhsilli qız üçün başlıq ali təhsillidən artıqdır. Ən yüksək məzənnə isə heç təhsil görməmiş, evdən-eşiyə çıxmamış qızlar üçündür. Deməli, əsas məsələ hansı meyarlardan çıxış etməkdə, nəyə üstünlük verməkdədir. Meyar haradasa təcrübə, bilik və sərbəstlik, haradasa məsumluq, itaətkarlıq və bakirəlik dərəcəsidir. Başlıq almayan Qərb ölkələrində qızın ailə büdcəsinə nə qədər gəlir gətirəcəyi haqqında mülahizə əsas yer tutur. Təzahürlər fərqli, mahiyyət isə eynidir. Lakin Qərblilər öz iqtisadi maraqlarını daha ustalıqla maskalaya bildiyindən sadəlövh şərqlilərə lağ etməkdən çəkinmirlər. Qərb tərbiyə sistemində, o cümlədən, bizim pedaqoqların indi də istifadə etdiyi sovet pedaqoji sistemində məhəbbət hissi yüksək mənəvi dəyər kimi geniş şərh olunmamış və bir çox hallarda sadəcə cinsi ehtiyacla və ya evliliklə, ailə ilə bir səviyyədə təqdim olunmuşdur. Məsələn, L.V. Vorobyovun orta məktəblər üçün dərs vəsaitinə daxil edilmiş məqaləsində deyilir: «Məhhəbbətin sirri heç də ülvi-səmavi yox, cismani-çağdaş mənşəyə malikdir. Cinsi münasibətsiz məhəbbət mümkün deyil». 1 Yəqin ona görə də, kimsə kimi 1 Хрестоматия по этике и психологии семейной жизни: Учеб. пособие для учащихся ст. классов. М., Просвещение, 1987, стр. 44. 113 isə sevib-sevməyəcəyini bilmək üçün əvvəlcə yaxın münasibətlərdə olmalı imiş. Qərbdə bu cür yanaşmanın əsas səbəbi məhəbbətin cinsi həyatla həqiqətdə olduğundan daha artıq əlaqələndirilməsidir. Əlbəttə, Qərb fəlsəfəsində də, rus ədəbi- bədii və fəlsəfəi fikrində də məhəbbətdən yüksək mənəvi-estetik hiss kimi bəhs olunan məqamlar az deyil. Zadəganlıq dövründə Rusiya daha çox dərəcədə Şərq ölkəsi idi. Əks təqdirdə, Puşkin poeziyası, «Yevgeni Onegin» kimi şərəf və mə- həbbət dastanları yaranmazdı. Lakin zaman keçdikcə məhəbbət ideyasının tənəzzülünü görü- rük. Dünya ədəbiyyatının şedevri olan «Anna Korenina» artıq geriyə doğru bir addımdır. Ona görə yox ki, L.N.Tolstoy bir sənətkar kimi Puşkinə nəzərən geriləmədir; ona görə ki, ictimai reallığın, mənəvi mühitin özündə tənəzzül vardır. Qərbi Avropada isə bu geriləmə daha əvvəl başlanmışdı. «Tristan və İzoldası», «Romeo və Cülyettası» olan xalqların ədəbiyyatı, görünür, kapitalizm cəmiyyətinin yaratdığı yeni mənəvi mühitin təsirindədir ki, böyük məhəbbətdən erotikaya doğru eniş yolu keçmişdir. Bəli, bunu reallığın özü tələb edirdi. Düzdür, Azərbaycan ədəbiyyatında məhəbbətə münasibətdə romantik ənənələr zəifləsə də, hələ davam edir. Amma təəssüf ki, gerçək ictimai reallığımız heç bu zəifləmiş ədəbiyyatımıza da uyğun gəlmir. Bu- 114 Yüklə 2,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|