Referat mövzu Qazın tərkibinə görə qaz-kondensat quyularının sulaşmasının diaqnostikası əsasında nəticələrin təhlili

Şəkil 3.6.Günlük sulaşma dərəcəsi



Şəkil 3.7. Günlük qaz hasilatı


Şəkil 3.8. Günlük quyudibi təzyiq



Şəkil 3.9.Günlük quyuağzı təzyiqi

Yuxarıdakı qrafikləri günlük bir-birinə uyğunlaşdırdıqda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sulaşma dərəcəsi və qaz hasilatı eyni anda çox az olur, ancaq bu qrafiklər sayəsində yatağın gələcək hasilatı daha dəqiq proqnozlaşdırmaq asan olur.

3.5 Qaz-kondensat quyularının sulaşmasının diaqnostikası üçün nümunənin izotop analizi.
Qaz tərkibinin izotop analizi qaz kondensat quyularında sulaşmanı təyin etmək üçün faydalı vasitə ola bilər. Suyun varlığını müəyyən etmək üçün müəyyən qazların, adətən metanın izotopik tərkibinin araşdırılmasını nəzərdə tutur. İzotop analizinin arxasında duran prinsip ondan ibarətdir ki, müxtəlif metan mənbələrinin fərqli izotopik görünüşləri var. Hidrogen (δH) və karbonun (δC) izotop tərkibi ölçülə və məlum istinad qiymətləri ilə müqayisə edilə bilər. Bu analiz termogen (yüksək təzyiq və yüksək temperatur prosesləri nəticəsində əmələ gələn) və biogen (mikrob fəaliyyəti nəticəsində yaranan) kimi müxtəlif metan mənbələri arasında fərq qoymağa kömək edə bilər. Sulaşma prosesinə gəldikdə isə suyun olması qaz kondensat quyularında metanın izotopik tərkibinə təsir göstərə bilər. Bu, suyun buxar islahatı və su-qaz sürüşmə reaksiyaları kimi müxtəlif proseslərdən keçə bilməsi və xüsusi izotopik formalarla metan əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. İstehsal olunan qazda hidrogen və karbonun izotop nisbətlərini sudan alınan metan üçün gözlənilən qiymətlərlə müqayisə edərək, su hasilatının mövcudluğu barədə nəticə çıxarmaq olar. Konkret olaraq, metan izotop tərkibi sudan əldə edilən metanla bağlı gözlənilən dəyərlərə uyğun gəlirsə, bu, suyun mövcud olduğunu və qaz hasilatına töhfə verdiyini göstərir.
İstehsal olunan qazda hidrogen və karbonun izotopik nisbətlərini müqayisə etmək üçün adətən aşağıdakı addımları yerinə yetirilməlidir:

• 
  Qaz Nümunəsinin Alınması: Qaz kondensatı quyusundan qaz nümunələri toplamaq. Bu, qaz silindrləri və ya qaz torbaları kimi xüsusi nümunə götürmə avadanlığından istifadə etməklə edilə bilər. Qaz tərkibinin hər hansı çirklənməsini və ya dəyişməsini minimuma endirmək üçün nümunə götürmə prosesinin diqqətlə aparılmasını təmin etmək çox vacibdir.
  
• 
  İzotop Nisbəti Kütləvi Spektrometriya (IRMS) və ya (İNMS): İzotop Nisbəti Kütləvi Spektrometrdən (IRMS) istifadə edərək toplanmış qaz nümunələrini təhlil etmək. IRMS qazların izotopik tərkibini ölçmək üçün geniş istifadə olunan bir texnikadır. O, müəyyən bir elementin müxtəlif izotoplarını onların kütlə-yük nisbətinə əsasən ayırır və onların nisbi bolluğunun dəqiq ölçülməsini təmin edir.
  
• 
  Hidrogen izotoplarını təhlil edilməsi: Qaz nümunələrində hidrogenin izotopik nisbətlərini təyin edilməsi. Hidrogenin izotopik nisbəti adətən δD (delta deuterium) və ya δ2H (delta hidrogen-2) kimi ifadə edilir. Bu dəyərlər istinad standartına, adətən Vyana Standart Orta Okean Suyuna (VSMOW) nisbətən qaz nümunəsindəki hidrogenin izotop tərkibindəki fərqi əks etdirir. δD və ya δ2H dəyəri düsturla hesablana bilər: δD (və ya δ2H) = (R_nümunə/R_standart - 1) x 1000, burada R ağır izotopun yüngül izotopa nisbətini ifadə edir.
  
• 
  Karbon izotoplarını təhlil edilməsi: Qaz nümunələrində karbonun izotopik nisbətlərini təyin edilməsi. Karbonun izotopik nisbəti adətən δ13C (delta karbon-13) kimi ifadə edilir. δ13C dəyəri istinad standartına, adətən Pee Dee Belemnite (PDB) ilə müqayisədə qaz nümunəsindəki karbonun izotopik tərkibindəki fərqi təmsil edir. δ13C dəyəri düsturdan istifadə etməklə hesablana bilər: δ13C = (R_nümunə/R_standart - 1) x 1000, burada R ağır izotopun yüngül izotopa nisbətini ifadə edir.
  
• 
  İstinad Dəyərləri ilə Müqayisə edilməsi: Ölçülmüş izotop nisbətlərini (hidrogen üçün δD və ya δ2H, karbon üçün δ13C) müxtəlif metan mənbələri ilə əlaqəli istinad dəyərləri ilə müqayisə edilməsi. İstinad dəyərləri müxtəlif metan mənbələri, o cümlədən sudan əldə edilən metan üçün tipik izotopik imzaları təmin edən verilənlər bazası və ya ədəbiyyat mənbələrindən əldə edilə bilər. Ölçülmüş dəyərləri sudan əldə edilən metan üçün gözlənilən dəyərlərlə müqayisə edərək, qaz kondensat quyusunda suyun mövcudluğu və təsiri barədə nəticə çıxara bilərsiniz.
  

Qeyd etmək vacibdir ki, yalnız izotop analizi su istehsalının kəmiyyət ölçüsünü təmin edə bilməz, lakin onun mövcudluğunu göstərmək üçün qiymətli keyfiyyət aləti ola bilər. Tez-tez qaz kondensat quyularında su hasilatı haqqında daha geniş anlayış əldə etmək üçün qaz xromatoqrafiyası və suyun tərkibinin təhlili kimi digər diaqnostika üsulları ilə birlikdə istifadə olunur.
Suyun olması müxtəlif proseslər vasitəsilə qaz kondensatı quyularında metanın izotop tərkibinə təsir göstərə bilər. Suyun metanın izotopik quruluşuna təsir edə biləcəyi bəzi yollar bunlardır:

1. 
   İzotop Mübadilə: Müəyyən şəraitdə su və metan arasında izotop mübadiləsi baş verə bilər. Su molekullarında həm hidrogen, həm də oksigen izotopları var və su metanla təmasda olduqda izotop mübadiləsi baş verə bilər. Metandakı hidrogen atomları sudakı hidrogen atomları ilə mübadilə edə bilər, bu da metanın izotopik tərkibinin dəyişməsinə səbəb olur.
   
2. 
   Su-qaz reaksiyası: Su-qaz reaksiyası karbon dioksid (CO2) və hidrogen (H2) yaratmaq üçün karbon monoksit (CO) və su (H2O) arasındakı reaksiyanı əhatə edir. Bu reaksiya su buxarı və dəm qazının iştirakı ilə baş verə bilər və bu, metanın izotopik tərkibində dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Su-qaz reaksiyası karbon izotoplarını fraksiyalaşdıra bilər, nəticədə metanın δC dəyərlərində dəyişmə baş verir.
   
3. 
   Mikrob Metan İstehsalı: Yeraltı mikrobların fəaliyyəti metan istehsalına kömək edə bilər. Metanogenlər kimi tanınan bəzi mikroorqanizmlər bioloji proseslər vasitəsilə metan istehsal edirlər. Bu metanogenlər müxtəlif karbon mənbələrindən, o cümlədən suyun mövcudluğundan təsirlənə bilən karbon qazı və üzvi maddələrdən istifadə edə bilər. Mikrob fəaliyyəti nəticəsində yaranan metan, karbon mənbələrinin izotopik tərkibini və iştirak edən fraksiyalaşma proseslərini əks etdirən fərqli izotopik imzalar nümayiş etdirə bilər.
   

Metanın izotop tərkibinə suyun spesifik təsiri temperatur, təzyiq və geoloji formalaşmanın təbiəti kimi amillərdən asılıdır. Fərqli rezervuar şəraiti müxtəlif izotopik fraksiya nümunələrinə səbəb ola bilər. Buna görə də, metandakı hidrogen və karbonun izotop nisbətlərini sudan əldə edilən metanla bağlı gözlənilən dəyərlərlə müqayisə etmək qaz kondensatı quyularında suyun mövcudluğu və təsiri haqqında fikirlər verə bilər.
Qeyd etmək vacibdir ki, izotop analizi xüsusi avadanlıq və təcrübə tələb edən mürəkkəb bir prosesdir. Nəticələrin şərhi ehtiyatla aparılmalı və qaz kondensat quyularında su hasilatı haqqında hərtərəfli anlayış əldə etmək üçün digər diaqnostika üsulları ilə birlikdə aparılmalıdır.