R. V. İslamov

 

 

- 12 - 

 

Turşularla  qələviləşdirmə  sənaye  təcrübəsində  geniş  tətbiq  edilir.  Bu 

məqsədlə  H

2

SO

4

,  sulfat  və  nitrat  turşuları  qarışığı    və  bəzən  də  təkcə  nitrat 

turşusu  tətbiq  edilir.  Qələviləşmə  zamanı  temperaturun  yüksəldilməsi  turşu 

sərfini artırır. Qələviləşməni soda məhulları ilə də aparmaq olar. Bu zaman əsas 

reaksiya aşağıdakı kimidir:  

             UO

3 

+ 3Na

2

CO

3

 + H

2

O           Na

4

 [UO

2

(CO

3

)

2

] + 2NaOH    (3.6) 

      UO

2

 + 3Na

2

CO

3

 + 

1

/

2

O

2

 + H

2

O         Na

4

 [UO

2

(CO

3

)

2

] + 2NaOH (3.7) 

 

Soda ilə qələviləşdirmənin turşularla qələviləşdirməyə nəzərən bir çox üs-

tünlükləri vardır: Na

2

CO

3 

məhlulları uranı seçmə ilə qələviləşdirir və buna görə 

də  məhlullarda  qarışıqların  miqdarı  az  olur,  prosesi  ucuz  poladdan  hazırlanmış 

qurğuda  aparmaq  olur,  karbonatları  çox  olan  filizlərə  bu  prosesi  tətbiq  etmək 

olur  və  s.  Soda  məhlulları  ilə  qələviləşmənin  mənfi  cəhəti  çıxımın  turşularda 

qələviləşməyə  nəzərən  aşağı  olmasıdır.  Qələviləşdirmə  məhlullarında  adətən 

0,5-2q/l  uran  olur.  Turşu  qələviləşdirməsi  məhsullarında  çoxlu  miqdarda 

qarışıqlar,  yəni  Fe,  Al,  Cu,  Ni,  Mn  və  s.  metal  duzları  olur.  Uranı  turş 

məhlullardan  ayırmaq  üçün  hal-hazırda  əsasən  iondəyişdirici  qətranlarda 

sorbsiyadan  geniş  istifadə  edilir.  Uranın  filizlərdən  alınması  proseslərində  ilk 

növbədə  U

3

O

8 

və  ya  Na

2

U

2

O

7

  şəklində  konsentratlar  alınır.  Bunlarda  65-80% 

U

3

O

8

  və  bir  çox  qarışıqlar  cəmlənir.  Nüvə  reaksiyalarında  istifadə  olunan  uran 

istehsalı  üçün  yüksək  təmizlikli  birləşmələr  tələb  olunur.  Burada  bor,  litium, 

kadmium,  lantanoidlər  və  s.  daha  ziyanlı  qarışıq  hesab  edilir. Aşağıda  kimyəvi 

konsentratların geniş yayılmış tipik təmizləmə sxemi  verilmişdir. Bu sxem üzrə 

son  məhsul  olaraq  yüksək  təmizlikli    UO

3

  alınır  ki,    bundan  da  sonradan  UF

4

 

alınır. (Sxem 3.2.). 

   

Sxem 3.2 özündə aşağıdakı əməliyyatları cəmləşdirir: 

1.

 

HNO

3

  turşusunda  konsentratın  həll  olaraq  UO

2

(NO

3

)

2

  (200-270q/l) 

məhlulunun      alınması. 

2.

 

Uranil-nitrat məhlulu almaqla ekstraksiyalı təmizləmə. 

   Təmizlənilmiş məhlulların sonrakı emalı iki variant üzrə həyata keçirilir: 

1.

 

 Buxarlandırma  ilə  təmizlənilmiş nitrat məhlullarından  UO

2

(NO

3

)

2

·2H

2

O  

 kristallaşır. Nitrat 300-400 

0

C temperaturda termiki parçalanaraq UO

3

 alınır. 

2.

 

 Zəif turş nitrat məhlulundan əlavə təmizlənilmə məqsəd ilə H

2

O

2

  ilə UO

4

 

·2H

2

O   çökdürülür. Sonradan bu 400-500 

0

C temperaturda közərdilərək təmiz  

UO

3 

alınır. Nitrat məhlullarında elektrasiyalı təmizlənilməsi üçün ÜBF geniş 

tətbiq edilir: 

                         UO



2

2

+2NO



3

+ ÜBF        UO

2

(NO

3

)

2

 · ÜBF   (3.8)                                                   

Ekstraksiya  uranın  konsentrasiyası  250-400q/l  və  HNO

3

  konsentrasiyası 

isə  3-5m/l  olan  məhlullardan  aparılır.  Adətən  30-40%-li  kerosində  ÜBF 

---

 

 

- 13 - 

məhlulundan  istifadə  edilir.  Uran  isə  üzvi  fazadan  zəif  HNO

3

  ilə  reekstraksiya 

edilir.  Alınmış  reekstrakt  özündə  70-100  q/l  uran  (nitrat-uranil  şəklində) 

cəmləşdirir  ki,  bu  da  az  növbəsində  ya  peroksidin  çökdürülməsinə  və  ya  da 

uranil nitratın buxarlandırılması və kristallaşmasına verilir. Sənayedə UF

4

  uran 

dioksidin HF ilə flüorlaşmasilə alınır: 

İlkin məhsullar 

                                        (U

3

O

8 

, Na

2

U

2

O

7

 və digərləri ) 

 

                           HNO

3

 

 

Həllolma                                                  HNO

3

    

                                                                                                                                                                              

                                                                                                                                                                      

regenerasiyası 

 

  

 

                                              UO

2

(NH

3

)

2

 məhlulu 

 

ÜBF 

                                                     ekstraksiya 

 

       (H

2

O+HNO

3

)     üzvi faza                                        su fazalı 

 

                                                                                     buxarlandırma 

 

      Uranın alınması                                 

             buxarlar 

 

üzvü faza               UO

2

(NO

3

)

2

 məhlulu

 

                               

 

H

2

O

2

 

     I variant            II variant 

qalıq 

 

 

            Peroksidin çökdürülməsi 

    buxarlanma      uranın alınmasına 

 

 UO

4

 

.

 

2H

2

O 

Məhlul          UO

2

(NO

3

)

2 

      

  çöküntüsü                                                                                                            

                                                                        termiki 

     termiki                                                     parçalama                                          

   parçalama                                                                                        qazlar 

 

 

 

 UO

3

 

              UO

3

 

 

 

 

        Sxem 3.2. Kimyəvi uran konsentratlarının təmizlənilməsi variantları. 

      

      UO

3

+H

2

   450-600º C    

 UO

2

 +H

2

O +98,3 kc                        (3.9) 

      UO

2

+4HF

   450-500º C    

 UF

4

 +2H

2

O +192 kc                    (3.10) 

 

Alınmış UF

4

 –ün  tərkibi təqribən aşağıdakı kimi olur, %; 

                                      UF

4

 96,2 ; UO

2

F

3

 2,0 ; UO

2

 1,8   

    

UF

4

 –də qarışıqların miqdarı 5,5·10

-3

 % Fe,   3,5

 

·10

-3

 % Ni, 9·10

-4

 % Gr,   

Mn <1·10

-3 

%, Cd 1·10

-5  

%, Mn <1·10

-3 

% və s. 

---