R. V. İslamov

 

 

- 43 - 

              FeTiO

3

+2NaOH=Na

2

TiO

3

+FeO+H

2

O və s.          (8.7) 

 

Tantalit (kolumbit) mineralının qələvi emalı qələvinin 6-8 qat artıqlığı ilə 

həyata  keçirilir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  tantal  və  niobium  metallik  formada 

yüksək  təmizlikli  birləşmələrindən  yəni,  oksidlər,  kompleks  flüorlu  duzlar, 

xloridlərdən bərpa etməklə alınır. 

Metalların alınmasının sənaye üsullarını beş qrupa bölmək olar: 

1.  Kompleks flüoridlərdən natriumtermiki bərpa. 

2.  Oksidlərdən karbon ilə bərpa. 

3.  Alüminiumtermiki üsul. 

4.  Xloridlərdən hidrogen ilə bərpa. 

5.  Elektroliz üsulu ilə. 

                                      

İşin yerinə yetirilməsi 

    

Cavabdeh şəxsin müəyyən etdiyi miqdar konsentrat götürülür. Ərimə tem-

peraturunu 

aşağı  salmaq  üçün  yeyici  qələviyə  soda  əlavə  edilir 

(NaOH:Na

2

CO

3

=9:10).   NaOH+Na

2

CO

3

  qatışığının  miqdarı 1q  konsentrata 5 q 

qatışıq götürülür. NaOH və Na

2

CO

3

 qatışığı polad butaya doldurulur və 500 

0

C 

temperaturda əridilir. Sonra bura az paylarla konsentrat verilir (qarışdırılma şərti 

ilə).  Temperatur  700-800 

0

C  kimi  qaldırılır  və  bu  temperaturda  20  dəqiqə 

saxlanılır və sonra 3-4 mm ölçülü hissələrə bölərək çəkilir. İş yerinə yetirilərkən 

təhlükəsizlik texnikası qaydalarına ciddi riayət etmək lazımdır. 

 

                                          

Material və qurğular 

1.  Texniki tərəzi. 

2.  Mufel sobası. 

3.  Polad buta. 

4.  Tantalit(kolumbit)konsentratı. 

5.  Yeyici qələvi. 

6.  Soda. 

7.  Müxtəlif polad tutqaclar.                                     

 

Hazırlıq sualları 

 

1.  Tantal və niobiumun xassələri. 

2.  Mineralları,filizləri və konsentratları. 

3.  Konsentratlarının emal üsulları. 

---

 

 

- 44 - 

4.  Emal üsullarının mənfi və müsbət cəhətləri. 

5.  Metallik tantal və niobium alınması və alınma üsulları. 

6.  Emal qurğuları. 

7.  Təhlükəsizlik texnikası qaydaları. 

 

Ədəbiyyat 

 

1.  В.К.Кулифеев,  Б.Г.Коршунов,  Н.Н.Ракова,  В.В.Сафонов  “Металлургия  

     редких  металлов  и      порошковал    металлургия”.  Лабораторный 

     практикум.       М. МИС и С. 1987. 

2.  А.Н.Зеликман,  Б.Г.Коршунов      “Металлургия  редких  металлов”.  М.       

     1991. 

3.  А.Н.Зеликман “Металлургия редких металлов”. М. 1980. 

4.  А.Н.Зеликман и др. “Ниобиум и тантал”. М. 1990. 

 

 

 

 

 

                                                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

- 45 - 

LABORATORİYA İŞİ № 9 

 

TANTAL VƏ NİOBİUM OKSİDLƏRİ QATIŞIĞININ ALINMASI 

 

İşin məqsədi 

 

Laboratoriya  şəraitində  tantal  və  niobium  oksidlərinin  alınması  işin  əsas 

məqsədidir. 

Nəzəri hissə 

 

Tantal  və  niobiumun  yüksək  oksidləşmə  dərəcəli  oksidləri  –Ta

2

O

5

  və 

Nb

2

O

5

-dir.  Bunlar  ağ  rəngli  tozdur.  Uyğun  olaraq  1870 

0

C  və  1465 

0

C 

temperaturda  əriyirlər.  Kimyəvi  cəhətdən  möhkəmdirlər.  Yüksək  oksidlər 

təcrübi  olaraq  suda  həll  olmurlar.  Niobiumun  iki  aşağı  oksidi  məlumdur.  1915 

0

C-də  əriyən  qara  rəngli  NbO

2

  və  1945 

0

C-də  əriyən  boz  rəngli  toz  olan  NbO. 

Tantalın  aşağı  oksidləşmə  dərəcəli  oksidləri  az  öyrənilib.  TaO

2

  və  Ta

2

O 

oksidlərinin olması ehtimalı var. 

Tantalit  (kolumbit)  konsentratının  qələvi  ilə  emalından  alınmış  ərinti 

niobium  və  tantal  oksidləri  qatışığı  almaq  məqsədilə  emala  verilir  ki,  bu  emal 

ardıcıllığı şəkil 9.1-də göstərilmişdir. 

Ərintinin  su  ilə  emalı  zamanı  natrium  tantalat  və  niobatlar  hidrolizə 

uğrayaraq politantalat və poliniobatlar əmələ gətirir: 

 

6Na

3

TaO

4

+30H

2

O=4Na

2

O·3Ta

2

O

5  

·25H

2

O+10NaOH       (9.1) 

             12Na

3

NbO

4

+43H

2

O=7Na

2

O·6Nb

2

O

5  

·32H

2

O+22NaOH        (9.2) 

 

Tantal  və  niobiumun  birləşmələri  suda  az  həll  olur.  Qələviləşmə  zamanı 

çöküntüdə qalırlar. Çöküntüdə həmçinin dəmir və manqan oksidləri və natrium 

titanat  da  qalır.  Silikat,  natrium  volframat  və  başqa  həll  olan  natrium  duzları 

məhlula keçir. Beləliklə su emalı nəticəsində ərintidən SiO

2

 və qarışıqların əsas 

kütləsi kənar olur. Həll olmayan qalığ qaynar xlorid turşusu ilə emal edilir. Bu 

zaman  dəmir  və  manqan  oksidləri  xloridlər  şəklində  məhlula  keçir.  Oksidlər 

əmələ gətirməklə politantalat və poliniobatlar xlorid turşusu ilə parçalanır: 

            

             4Na

2

O·3Ta

2

O

5

+8HCl+(x-4)H

2

O=

  

3Ta

2

O

5  

·xH

2

O+8NaCl      (9.3) 

           7Na

2

O·6Nb

2

O

5 

+14HCl+(x-7)H

2

O=6Nb

2

O

5  

·xH

2

O+14NaCl    (9.4) 

Beləliklə,  turşu  emalı  dəmir  və  manqanın  tantal  və  niobiumdan 

ayrılmasına  səbəb  olur  və  texniki  təmiz  tərkibində  96-99  %  (Ta,  Nb

2

)O

5

  olan 

oksidlər əmələ gəlir.                                                                                                    

---