Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

161 
 
Xolesterinin mübadiləsi pozulduqda (ateroskleroz zamanı və s.) damarların  
divarında  çökür  və  onların  elastikliyini  pozur.  Arteriya  damarlarında  təzyiq 
artdığından  damarlar  da  partlayır.  Belə  hal  ən  çox  yaşlı  insan  və  heyvanlarda 
müşahidə  olunur.  Bu  zaman  qanda  və  başqa  toxumalarda  xolesterinin  miqdarı 
çoxalır. Buna  h i p e r x o l e s t e r i n e m i y a  deyilir. 
6.  Ali  yağ  turşularının  biosintezi:  Yağ  turşularının  biosintezi  hüceyrələrin 
sitoplazmasında törənir.  Bu  məqsədlə  ikikarbonlu birləşmələr  (sirkə turşusu  və s.) 
sıxlaşmaqla iriləşir müvafiq doymuş yağ turşularını əmələ gətirir.  
 
COOH
H
C
C
C
C
C
C
C
C
31
15
14
6
4
2
2
2
2

 





 





 
 
Palmitin  turşusu  1  molekul  asetil-KoA-nın  və  7  molekul  malonil  KoA-nın 
sıxlaşmasından  əmələ  gəlir.  Bu  prosesi  ümumiləşdirilmiş  şəkildə  palmitin 
turşusunun əmələ gəlməsi misalında aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar. 
 
 
 
 
Bu  proses  üçün  asetil-KoA  karbohidratların  və  yağ  turşularının  aralıq 
məhsulundan  alınır,  ondan  başqa  ATF,  NADFH  bikarbonat  və  Mg2
+
  ionları 
olmalıdır. Göstərilən  reaksiyada karbon  qazı deyil onun aktiv  forması  iştirak edir. 
Malonil  –  KoA  əmələ  gəlməsi  asetil-KoA  ATF-in  və  aktiv  CO
2
-nın  asetil-KoA 
karboksilaza fermentinin katalitik təsiri ilə baş verir.  
 
 
 
 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  malonil-KoA  hüceyrələrin  sitoplazmasında  onun 
sintezinə  sərf  olunan  asetil  KoA  isə  mitoxondrilərdə  əmələ  gəlir.  Asetil-KoA-nın 
mitoxondriyalardan sitoplazmaya keçməsinə (irimolekullu birləşmələr mitoxondri-
lərdən keçə bilmir) oksalat sirkə turşusu ilə birləşərək keçir. Bu prosesə 1 mol ATF 
sərf olunur.  
Malonil  KoA  alifatik  turşuların  biosintezində  mərkəzi  rol  oynayır.  Malonil 
KoA yağ turşularının sintezində birbaşa asetil KoA ilə reaksiyaya girmir. Əvvəlcə 
asetil  malonil  KoA  asildaşıyıcı  zülal  (ADZ)  ilə  əvəzetmə  reaksiyalarına  girirlər 
aktivləşirlər. ADZ (acil carrier protein) heyvan hüceyrələrinin protoplazmasında və 
          O                                        
                                                      
Asetil-KoA-
 
CH
3
−C~S−KoA + CO
2
 + ATF     
karboksilaza
                         
                                        O 
 
                 HOOC−CH
2
−C~S−KoA + ADF + H
3
PO
4
 
                                  Malonil-KoA 
    
Asetil-KoA + 7 Malonil-KoA + 14NADFN + 14H
+
 → 
→ CH
3
(CH
2
)
14
COOH + 7CO
2
 + 8HS−KoA + 14NADF
+
 + 6H
2
O 

---

162 
 
mikroorqanizmlərdə  aşkar  edilmişdir.  O  molekul  sonluğunda  aktiv  sulfihidril 
(─SH) qrupları daxil olan maddədir. Onun quruluşu aşağıdakı kimidir.  
 
 
 
Asetil Ko-A –nın ADZ ilə reaksiyasına asetiltransasilaza, malonil Ko A-nın 
müvafiq reaksiyasına isə malonil transasilaza fermentləri kataliz edirlər. 
Doymamış ali yağ turşuları doymuş ali yağ turşuları kimi karbon zəncirinin 
ikiləşərək  çoxalma  yolu  ilə  sintez  olunurlar.  Çünki  onları  kataliz  edən  fermentlər 
məməli  heyvanlarda  və  insan  orqanizmində  mövcud  deyildir.  Doymamış  yağ 
turşuları  yalnız  doymuş  yağ  turşularının  dehidrogensizləşməsi  yolu  ilə  əmələ 
gəlirlər.  Lakin  məməlilərin  orqanizmində  üzvi  turşuların  molekul  zəncirində  sıra 
nömrəsi  9-a  qədər  olan  karbon  atomlarını  hidrogensizləşdirən  (dehidrogenləş-
dirən)  fermentlər  vardır.  Onların  istirakı  ilə  palmitilolein  və  olein  turşuları  sintez 
edilə bilər. Deməli məməlilərin toxumalarında yalnız nonoentərkibli doymamış ali 
yağ turşuları sintez edilə bilər. Palmitilolein və olein turşularının stearin və palmi-
tin turşularından dehidrogenləşmə (hidrogensizləşmə) yolu ilə biosintezində iştirak 
edən  fermentlərə  qaraciyərin  və  piy  toxuması  hüceyrələrinin  mikrosomlarında 
təsadüf edilir.  
Doymamış  yağ  turşularının  dehidrogenləşmə  yolu  ilə  əmələ  gəlməsi  və 
karbon zəncirinin uzanması aşağıdakı sxemdə aydın görmək olar. 
 
 
 
                      O                                                                      O 
 
CH
3
(CH
2
)
16
−C−KoA                   CH
3
(CH
2
)
7
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
                                     
NADF + H
+
; O
2 
Stearolil-S-KoA                                     Oleil-S-KoA 
                                              (dehidrogenl şm nin sxemi) 
(genişl ndrilmiş sxem)                                                      Malonil-S-KoA 
                                        
                    NADF + H
+ 
                      O                                                                      O 
 
CH
3
(CH
2
)
14
−C−S−KoA              CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
                                         NADF + H
+
; O
2
 
Palmitoil-S-KoA                                                       Palmitoolenil-S-KoA 
                                              (dehidrogenl şm nin sxemi) 
                                                                        Malonil-S-KoA 
(genişl ndrilmiş sxem)          
                   NADFN + H
+
 
                                                                      O 
 
                         CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
9
−C−S−KoA 
                                                 Sis-vaksenoil-S-KoA 
   
CO                O                 CH
3 
H  O                            O 
 
   CH−CH
2
−O−P−O−CH
2
−C−−C−C−NH−CH
2
−CH
2
−C−NH−CH
2
−CH
2
−SH 
 
   NH              OH             CH
3
 OH 
 
ADZ  polipeptid   
       z nciri 

---