Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

159 
 
 
 
Qliserinin və yağ turşularının sonrakı çevrilmələri yuxarıda göstərildiyi kimi 
gedir, yəni son məhsul olaraq su və karbon qazına parçalanır, həm də enerji ayrılır. 
Fosfat turşusu  fosforlu  üzvi birləşmələrin (nukleozidfosfatların,  monosaxaridlərin, 
fosfat  efirlərinin  və  s.)  və  qismən  fosfat  turşusunun  duzlarının  (kalsium-fosfat, 
natrium-hidrofosfat,  natrium-dihidrtofaosfat  və  s.)  əmələ  gəlməsində  istifadə 
olunur.   
Azotlu əsaslar (xolin, kolamin və s.) qarşılıqlı olaraq bir-birinə çevrilə bilir. 
Xolin oksidləşdikdə muskarin və betain, reduksiya olunduqda neyrin əmələ gəlir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xolin sirkə turşusu ilə birləşib asetilxolinə də çevrilir. Bu da sinir oyanmala-
rında mediator rolunu ifa edir.  
 
 
 
 
 
 
Kolamin oksidləşmə  proseslərində  iştirak  edir,  mədə şirəsinin sekresiyasını, 
amilazanın  fəallığını  stimulaşdırır,  qlikogenelizi,  fosforlaşmanı  sürətləndirir  və 
qeyri proseslərdə iştirak edir. 
Fosfatidlər  orqanizmdə,  xüsusilə  qaraciyərdə  və  müəyyən  dərəcədə  başqa 
orqanlarda  (böyrəklərdə,  sinir  toxumasında,  nazik  bağırsaqda  və  s.)  sintez  olunur, 
yəni  göstərilən  komponentlərdən  əmələ  gəlir.  Bu  məqsədlə  fosfatid  turşulardan 
əmələ gələn diqliseridlərdən istifadə olunur. Sonuncular fosfat turşusu, xolin, kola-
min,  serin  və  s.  ilə  birləşərək  müvafiq  fosfatidlərə  (lesitinlər,  kefalinlər,  serinfos-
fatidlər  və  qeyriləri)  çevrilirlər.  Bu  çevrilmələrdə  ATF  və  sitidiltrifosfat  da  (STF) 
iştirak  edir.  Xolin  fosfoferazanın  iştirakı  ilə  fosforlaşmaqla  fosfoxolinə,  sonuncu 
isə STF-lə birləşib sitidilfosfoxolinə (SDF-xolin) çevrilir.  
 
 
CH
2
─
CH
2
OH                    CH
2
─
CH
2
OPO
3
H
2 
│
                                                     
│
 
N
≡
(CH
2
)
2
  + ATF    
≡
→      N (CH
3
)
3
   +   ADF 
│
│
                                          
CH
2
OPO
3
H
2
                       OH 
 
   Xolin                              Fosfoxolin 
       (CH
3
)
3
                                        
         
HO
─ ─
N CH
2
─
 CH
2
─
OCOCH
3 
 
Asetilxolin 
              O 
        C 
        
│
  H 
        CH
2
 
        
│
 
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
 
 
   Muskarin 
               
        COOH
 
        
│
  
        CH
2 
        
│
 
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
 
 
Betain 
               
        CH
2 
            
        CH 
        
│
 
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
 
 
Neyrin 

---

160 
 
 
Sitidildifosfoxolin və diqliseridlə birləşib, lesitin əmələ gətirir: 
 
 
SDF─xolin+diqliserid → SMF+lesitin 
 
Bu sxem  üzrə başqa fosfatidlərdə: kefalinlər, serinfosfatidlər  və qeyriləri də 
sintez olunur. 
5.  Sterinlərin  mübadiləsi:  Sterinlərin  ən  əhəmiyyətlisi  xolesterindir.  Bu 
orqanizmdə  həm  sərbəst,  həm  də  yağ  turşularının  efirləri  (steridlər)  və  zülallarla 
kompleks formada olur.  
Xolesterindən orqanizm üçün bir sıra çox faydalı fizioloji fəal maddələr: öd 
turşuları,  tənasül  hormonları,  kortikosteroidlər,  D  –  vitamini  və  s.  əmələ  gəlir. 
Xolesterin  toxumaların  su  ilə  birləşməsində  iştirak  edir,  toksinləri  zərərsizləşdirir. 
Sterinlər orqanizmdən  müxtəlif  yollarla:  ödlə, bağırsağın  divarından, dəri  ilə  və s. 
toxumalarla  ayrılır.  Yoğun  bağırsağın  möhtəviyyatında  həmişə  xolesterinin 
mikrofloranın təsiri ilə reduksiyalaşma məhsulu olan koprosterinə təsadüf edilir.  
 
 
 
 
 
Qoyunlarda dəri piyi ilə daimi steridlər də ifraz olunur.  
Xolesterin  oksidləşdikdə  siklik  nüvəsi  parçalanır  və  son  mərhələdə  enerji 
ayrılır.  Ona  görə  də  uzun  müddətli  iş  zamanı  qanda  və  başqa  orqanlarda  xoleste-
rinin miqdarı azalır.  
Xolesterin bütün orqan və toxumalrda, xüsusilə qaraciyərdə, dalaqda, beyin-
də,  ağciyərdə  və  s.-də  sintez  edilir.  Bu  məqsədlə  sirkə,  piroüzüm,  yağ,  asetosirkə 
turşularından  və başqa birləşmələrdən  istifadə olunur.  Həmin çevrilmələr  ATF-in, 
koenzim-A-nın, NADF-ın, qlütationun,  maqnezium  ionunun  və s.  maddələrin  isti-
rakı  ilə  gedir.  Bunlardan  bir  sıra  aralıq  çevrilmələr  nəticəsində  mevalon  turşusu, 
skvalen, lanosterin və ən nəhayət, xolesterin əmələ gəlir.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xolesterin isə asetil-KoA ilə birləşməklə xolesteridlərə çevrilir. 
        (CH
2
)
2
OH                                       
           
│
 
HO
──
C CH
3
                      
         
│
                                               
         CH
2
─
COOH                  
 
Mevalon turşusu             
HO 
Xolesterin 

---