35
Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
rəf daş lar ax tar mağa məcbur olmuşdur. Ermənistan iqtisadi
cə hət dən zəifdir, mil li dövlətçiliyinin bütün ən yaxın tarixi
ər zin də Rusiyanın və er məni diasporunun maliyyə yardımı
hesabına yaşayan re si pi yent ölkədir, ona görə də perspektivdə
Rusiyanın Mərkəzi və Cə nu bi Qafqazda strateji müttəfi qi
ola bilməz. Gürcüstan və Azər bay can da son illərdə Rusiya
barəsində bir sıra qeyri-dost de
marş la rında təzahür etmiş
siya si və ya milli-dini səbəblər üzün dən obyektiv surətdə Ru-
si yanın Zaqafqaziyada geosiyasi tə rəf da şı nın boş olan yerini
tu ta bilməzlər, çünki onlar üçün bu, dün ya nın digər güc mər-
kəz ləri qarşısında götürdükləri öh də lik lər kompleksinin yeri-
nə yetirilməsindən birtərəfl i imtina edil mə si ilə bağ lı ola-
caq dır. Bunu isə onlar obyektiv olaraq bir an için də edə
bil məz lər.
Odur ki, yaranmış şəraitdə Rusiya Mərkəzi və Cənubi
Qaf qaz regionuna öz təsirini qoruyub saxlamaq üçün müt tə-
fi q ləri bölgənin hüdudlarından kənarda axtarmağa məcburdur.
Müttəfi q ki mi o, yalnız iki ölkəni – İran İslam Respublikasını
və Türkiyə Res pub likasını nəzərdən keçirə bilər, baxmayaraq
ki, birinci öl kə xarici siyasətinin spesifi kası və əvvəlcədən
bəl li olmaması, bu siyasətin islam (xüsusən şiə) aləmində
İran siyasi-dini eli ta sı nın aşkar ifadə edilən dini xilaskarlığı
ami linin təsirindən ası lı lı ğı üzündən Ön Asiyada strateji tə rəf-
daş roluna az yarayır. De mə li, Ön Asiyada, Mərkəzi və Cə-
nu bi Qafqaz regionlarında Ru si ya nın geosiyasi tərəfdaşı ro lu-
na ən çox ehtimal edilən na mi zəd Tür kiyə olur. Son illərdə
bu ölkə ilə münasibətlər həm si ya si-dövlət, həm də iqtisadi
və hu manitar sahələrdə sü rət lə in ki şaf edir. Beləliklə, biz Ru-
si ya nın Zaqafqaziyada və bütün Ön Asi ya da geosiyasi prio-
ri tet lərinin dəyişilməsi tendensiyasının ol
du
ğu nu inamla
söy lə yə bilərik; özünü doğrultmamış «yunan» və «erməni»
36
Oleq Kuznetsov
layihələrini yeni «türk» layihəsi əvəz edir. Belə bir la yi hənin
mövcudluğu ilə bütün Qafqaz ölkələri artıq bu gün he sab laş-
ma lı olurlar.
Rusiya ilə Türkiyənin hər gün yeni təşkilati cizgilər kəsb
edən strateji iqtisadi ittifaqı labüd surətdə suveren Qafqaz
döv lət lə rini nəinki dünya səviyyəsində, həm də regional sə-
viy yədə stra te ji siyasi təsirdən məhrum edəcək, yəni bu döv-
lətlər digər dün ya və ya dini güc mərkəzlərindən hər han sı
birbaşa texniki yar dım almaq imkanından de-fakto məh rum
olacaqlar. 2008-ci ilin avqust ayında Cənubi Osetiya si lah lı
münaqişəsi zamanı Tür ki yə Respublikası hakimiyyət or qan-
larının Rusiyaya pas siv kö məyi onun isteblişmentinin xam-
mal və digər iqtisadi im ti yaz lar mü qa bilində Qafqazda geo-
si yasi prioritetləri Rusiyaya gü zəş tə getməyə hazır olduğunu
bütün dünyaya bir daha nü ma yiş etdirdi. Son illərdə Rusiya
ilə Türkiyənin siyasi-iqtisadi tə rəf daş lı ğı «avrasiyaçılıq» şək-
lin də qarşılıqlı surətdə faydalı ideo lo ji tərtibat almağa baş la-
mış dır. İki ölkədə təkcə siyasi sə viy yə də deyil, həm də elmi-
nəzəri səviyyədə geniş rəvac verilən bu ideologiya fi krimizcə,
ən yaxın perspektivdə labüd olaraq «slav yan-türk Avrasiya
bir liyi» şəklində qarşılıqlı məqbul ideo lo ji kon sepsiyanın ha-
zır lanmasına gətirib çıxaracaq və bu kon sep si ya da Qafqaz
xalq larının siyasi cəhətdən müstəqil milli-dövlət və et nik-dini
maraqlarına yer olmayacaqdır.
Rusiyanın Zaqafqaziyada xarici siyasət vektorunun də -
yiş mə si nəticəsində orta müddətli perspektivdə ən bö
yük
faydanı Mər kə zi Qafqaz regionunun bütün ölkələri ara sın-
da Azərbaycan gö tür məli olsa da o, öz qarşısında açı lan üs-
tün lüklərdən istifadə et mə yə nədənsə tələsmir. Üs tə lik, Ru-
siya imperiyasında Azər bay can xalqının guya «soy qı rımına
məruz qalmasının iki yüz illiyi» ideyasının Azərbaycanda
37
Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
ya yıl ması ilə bağlı Ru si ya ya qarşı yönələn ideoloji-təbliğat
ri to rikası son bir ildə güc lən mə yə başlamışdır. Bu ritorika
Ru si yadakı azərbaycanlı dias po ru nun rusdilli nəşrlərində
(«İRS-Наследие» jurnalında, «Азер бай джан ский конгресс»
qə ze tində) daha aşkar surətdə təzahür edir (hə min nəşrlərin
sə hi fə lərində və elektron versiyalarında «Soy qı rı mı nın 200
illiyi» rubrikası vardır). Şəxsən biz başa düşürük ki, bu ideo-
loji-təbliğat ritorikasının hədəfi Ermənistan və Bi rin ci dün ya
müharibəsi illərində «ermənilərin soy qı rı mı» ide yasıdır. La-
kin həmin nəşrləri tam miqyasda ma liy yə ləş dirən rəsmi Ba kı
və onların arxasında dayanan Azər bay can diasporunun struk-
tur la rı nədənsə unudurlar ki, 2013-cü il Ru siya ilə İran ara-
sın da Gülüstan sülh müqaviləsi bağ lan ma sı nın 200 illiyinin
ta mam olduğu ildir. Əvvəllər iranlıların əsa rə tin də olmuş
Azər bay can etnosunun millətə çevrilməsi bu müqavilənin
bağ lan ma sı nəticəsində mümkün olmuşdur. Hər halda bu pro-
ses yal nız Ru si ya dövlətinin onu məskunlaşdıran bütün xalq-
lar və on la rın dini etiqadları barəsində tolerantlığı şəraitində
baş verə bi lər di, bunsuz azərbaycanlıların dövlət yaradan mil-
lət kimi möv cud lu ğu da mümkün ola bilməzdi (müasir İran da
onlar Cənubi Azər bay can dövlətçiliyi yarada bilmirlər, bax-
mayaraq ki, yüz ildən bə ri bu barədə söhbətlər gedir).
Bu gün biz Mərkəzi Qafqaz və qismən Cənubi Qaf qaz re-
gio nu barəsində Rusiya geosiyasətinin qlobal trans for ma si ya-
sı nın şahidləri və iştirakçılarıyıq, «erməni» və «yunan» la yi-
hə lə rini «türk layihəsi»nin əvəz edib-etməyəcəyini ən yaxın
onil lik də öz gözümüzlə görüb yəqin edəcəyik. Rusiyanın Za-
qaf qa zi ya da geosiyasətinin məzmununun təkamülünə həsr
et di yi miz tədqiqatın birinci qənaəti «Avrasiya slavyan-türk
bir liyi» geo si ya si ideyasının real mövcudluğu faktının və bu
Dostları ilə paylaş: |