Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

Ideal olaraq, münaqi
şə sonrası ölkələrdə daxili təhlükəsizlik  həmin ölkələrin öz polis 
xidm
ətləri tərəfindən təmin olunur.  Münaqişədən sonrakı dövrün ilkin mərhələsində,  əh-
lük
əsizliyi təmin edilməsində çox vaxt xarici qüvvələrə ehtiyac olur, buna səbəb, ölkənin 
öz polis xidm
ətləri “korrupsioner, bacarıqlı olmayan,qanunları pozan və ya bütün bunla-
rın toplusundan” ibarət olan qüvvələr və ya  mövcud olmayan qüvvələr ola bilər
29
. Ilkin 
münaqi
şə sonrası dövrlərdə,daha çox kənar hərbi qüvvələr –daha çox BMT və ya NATO 
qüvv
ələri daxili təhlükəsizlik məsuliyyəti daşıyırlar. 
Əgər bu xarici qüvvələr nəməlum mühitdə inam qurmaq üçündürsə, onların fəaliyyəti 
ar
dıcıl və qanuna uyğun tərzdə olmalıdır. Digər bir geniş yayılmış problem odur ki, xarici 
po
lis işçiləri  yerli polis işçilərindən çox maaş alırlar və onlar bu maaşların bir hissəsini 
uy
ğunsuz işlər üçün sərf edirlər. Belə dəlillər əldə olunmuşdur ki, Bosniya-Herseqovina-
da
kı Beynəlxalq Polis qüvvələrinin bəzi üzvləri yerli standardlara görə çox yüksək sayı-
lan pul öd
əyərək qeyri –qanuni olaraq faişəliyə və insan alverinə təkan vermislər
30
.  Bu 
cur davra
nış çox sayda yerli polis arasında ruh düşkünlüyü yaratmış və polisə olan inamı 
azal
tmışdır. 
Xarici polis xidm
ətləri,yerli polisə “əl uzatmağa” cəhd etməlidirlər. Müəyyən dərərcə-
d
ə bu sahə polisi xidməti qurmaqla həyata keçirilə bilər. Açıq-aydın praktiki üstünlüklər-
d
ən əlavə (polisin yerli dilləri və ənənələri bilməsi),qarsılıqlı inam da olmalıdır. Inam və 
uy
ğunsuz hərəkət arasındakı nisbət (uyğunsuzluq cox olduqça,inam da az olacaq) müna-
qi
şə–sonrasi cəmiyyətlərdə  təsirli  və  legitim təsisatlar quran  və  yenidən qurmağa  cəhd 
ed
ən BT-lar tərəfindən qəbul edilən vacib amildir. 
 
Münaqi
şə sonrası ölkələrdə əsas fikir verilməli sahələrin siyahısı: 

 
Hərbi texniki metodları mülki texniki metodlarla əvəz et. 

 
Müx
təlif vətəndaş qruplarının nümayəndələrinin polis xidmətində çaliş-
ma
sını təmin et. 

 
Xarici polis isçi
lərinin yerli adət və qayğilara olan həssaslığını artır 
53 

---

5.2.  Keçid dövrü ya
şayan ölkələr  
Keçid dövrü ya
şayan ölkələr  o ölkələrdir ki, onlar (zoraki və ya dinc yolla) baş vermiş 
inqilabdan sonra köklü v
ə sürətli dəyişikliklərə məruz qalırlar. Adətən belə dəyişiklik əsa-
s
ən siyasi və sosial olur-diktatorluq növündən başlayaraq yeni yaranan demokratik ölkə-
l
ərə qədər. 
Keçid dövrü ya
şayan ölkələrdə ümumi problem  odur ki, keçmiş sistemin və onun hü-
quq sistemi
nin yıxılması ilə, yeni sistemin sabitləşməsi və yeni inqilab sonrası qanunveri-
cili
yin qəbul edilməsi arasında geniş vaxt uçurumu yaranır; bu qanunvericiliyin uzanma-
sının problemləridir. Hətta belə qanunvericilik qəbul ediləndə də, qanunvericilərin yeni 
tipli sis
temlə bağlı təcrübəsizliyi qəbul edilən qanunların ilk versiyasını çatışmaz edir; 
birqiy
mətlilik olmur,boşluqlar qalır. Yeni sistem bu qanunlar altında işləyən sistem yox, 
yeni qayda
lar işləyib hazırlayana qədər keçid dövrü daşıyan sistem kimi bu qanunlarla 
qa
lır. Aydınlığın olmaması sistemin legitimləşdirilməsi üçün çətinlik yaradır və korrupsi-
ya üçün mün
bit şərait yaranır. Bundan əlavə, kiçik bir dəyişiklik izi qeyri-müəyyənlik 
his
slərini və cəmiyyətdə təhlükəni artırır və o da polis işçilərinə təsir etdiyi kimi ictimaiy-
yətə də təsir edir. 
Keçid dövrü ya
şayan ölkələrdə yaranan digər iti problem, cinayətgarlığın siyasi və so-
si
al dəyişikliklərlə sürətlə müşaiyət olunmasıdır. Bir çox hallarda hakimiyyət bu hallara 
cavab olaraq po
lis işçilərinin sayını geniş şəkildə artırır və bu çox vaxt aşağı səviyyəli 
adamla
rın polisə qəbul olunmasına gətirir, məsələn,bu hal El-salvadorda baş vermişdir(bu 
öl
kə həm münaqişə sonrası,həm də keçid dövrü yaşayan ölkə olmuşdur)
31
. 
Keçid dövrü ya
şayan ölkələrdəki hallara baxmaq üçün 4-cü Cədvələ bax: 
4-cü 
Cədvəl: Keçid dövrü yaşayan ölkələrdə korrupsiya ilə bağlı baxışlar və yanaşmalar  
Ölkələr  siyahisi: keçid dövrü yaşayan ölkələr 
 
 
 
 
54 

---

Korrup-
siya 
prob-
leminin 
d
ərəçəsi 
Əsas kor-
rupsiya 
prob-
lemi/d
əyi-
şən 
Siyasi 
şərai-
tin 
əhə-
miyy
əti 
Strateji 
qiym
ət-
l
əndirmə 
prosesi 
D
əyişim 
idar
əetmə 
ya
naşması 
K
ənar 
(xarici) 
d
əstək tə-
l
əb olu-
nurmu? 
Vətəndaş  
cəmiyyəti-
nin  
rolu
 
Geni
ş 
Köhn
ə 
rejimin t
ə-
sir dair
əsi 
qa
lır və 
ona sadiq 
qüvv
ələr 
real d
əyi-
şiklikləri 
t
əhlükədə 
qoyur; 
Kiçik d
ə-
l
əduzluq; 
müt
əşək-
kil cinay
ət 
əlaqələri; 
polis q
əd-
dar
lığı; 
böyük 
korrupsi-
ya  
Ön
əmli-
dir; köh-
n
ə rəh-
b
ərik 
ara
sında 
korrup-
siya ol-
du
ğun-
dan si-
yasi ira-
d
ə  çox 
zaman 
olmur;  
ictimai 
ina
mın 
olma-
ma
sı ilə 
n
əticələ-
nir. 
Geniş 
idar
əçi-
lik isla-
hatla
rı 
t
ələb 
olunur. 
 
Gələcəyə 
baxış sə-
nədi dəyi-
şimi tə-
min edə 
bi
lər;ölkə-
nin geniş 
rəsminə 
sığmalı-
dır; 
Geniş 
məsləhət-
ləşmələrə 
ehtiyac 
var,yoxsa 
dəstək ol-
mayacaq; 
məsləhət-
ləşmələrə 
rüt
bəlilər 
və ictima-
iy
yətin 
nüma
yən-
dələri da-
xil olma
lı-
dır. CZIT 
analizi 
t
əşkilati 
s
əviyyədə 
fayda
lı-
dır(Lüğət 
v
ə 2-ci və 
9-cu F
ə-
sill
ərə 
bax); 
Çox
tərəf-
li;məhdud 
“yerli” təcrü-
bə əsasında 
baca
rıqlar 
qur
maq tələb 
edən; “don 
ac
ma” təşki-
lat icin
də bir 
sıra texniki 
metod t
ələb 
edəcək; 
Guc sah
ə ana-
lizind
ən isti-
fad
ə edərək 
h
ərəkət üçün 
han
sı dəyişi-
min lazim ol-
dugunu mü-
əyyən etmək 
olar   
 
D
əyişim üçün 
stimullar 
prosesin icin-
d
ə qurulmalı-
dır, yəni yox-
lamalar 
üçün,t
əlim 
kursla
rını 
keçm
ək üçün 
mükafatlar.. 
 
T
əlim ava-
danliqla
rı və 
resursla
rı  is-
lahat prosesi-
n
ə uyğunlaş-
dırılmalıdır. 
H
ə, təcrü-
b
əyə ehti-
yac var, 
daha az 
ehtiyac 
maddi d
əs-
t
əyədir,  
inkisaf 
etm
əkdə və 
y a müna-
qi
şə sonra-
sı ölkələr-
d
ə olan 
hallara nis-
b
ətən  
D
əyişim 
üçün  
d
əstək qur-
maqda 
əhə-
miyy
ət  
da
şıyır; 
ictimai 
 inam
sızlığın  
izl
ərinə 
münasib
ət 
bildirilm
əli-
dir.  
55 

---