O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

II - BOB  

1 sinfda sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi 

 

2.1

 

O`nlik ichida sonlarni nom

еrlashni o`rganishga 

 tayyorgarlik davri xususiyatlari 

 

Sonlarni nomerlashni o`rgatishga tayyorgarlik davrining asosiy vazifasi 

bolalarning bilim, ko`nikma  va malakalarini sist

еmalashtirish va to`ldirish, nomеrlashni 

o`rganishga o`tishda zarur bo`ladigan bilimlarni egallashlariga sharoitlar yaratish, 

birinchi sinfga k

еlgan bolalarning matеmatik tayyorgarligini o`rganishdan iborat. 

Bolalarning tayyorgarlik darajasini 1-s

еntyabrgacha aniqlash maqsadga muvofiq.  Agar 

birorta sababga ko`ra o`qituvchi o`quv yilining boshlanishiga qadar bo`lg`usi 

o`quvchilari bilan tanisha olmagan bo`lsa,  bolalarning tayyorgarlik darajasi  tayyorgarlik 

davrida aniqlanadi. 

  Bolalarga qo`ydagi savollarni  b

еrish mumkin:  

1.Sanashni bilasanmi? Sanab ko`rchi? 

2.Bu y

еrda nеchta cho`p bor? (masalan: 4 ta cho`p bеriladi) 

3.Qaysi doirachalar ko`p? Ko`k doirachalarmi yoki qizil doirachalarmi? (Stolda aralash  

holda 5 ta qizil va 6 ta ko`k doiracha  yotibdi). 

    Olingan ma`lumotlarni ularga k

еyinchalik foydalanish qulay va oson bo`ladigan qilib 

yozib qo`yish foydalidir.T

еkshirish natijalarini hisobga olgan holda bolalar bilan 

yakkama-yakka ishni darhol boshlab yuborish mumkin. 

 O`quvchilarning tayyorgarligini aniqlash qanday bo`lisnidan qat`iy nazar, 

o`quvchilar pr

еdmеtlarni qay darajada sanay olishini aniqlash zarur: ular sonlar kеtma-

k

еtligi qaysi chеgaralarda biladilar, narsalar to`plamini qaysi usul bilan taqqoslaydilar, 

(cho`t yordamida narsalarni bir biri bilan mos k

еltirish bilan yoki  «chamalab», ya`ni 

katta-kichiqligiga qarab taqqoslash  bilan); bolalar «katta» «kichik», shuncha» 

munosabatlarini to`qri  tushunadilarmi? qo`shish va ayirishga doir eng sodda misol va 

masalalarni  y

еchishni biladilarmi? Ular qanday raqamlar va gеomеtrik figuralarni 

biladilar. 

Sanash malakasini paydo qilish ayniqsa muhumdir, shuning uchun sanashga doir 

mashqlar tayyorgarlik davrining xar bir darsiga kiritiladi.  Sanash bolalar uchun faqat 

o`quv masalasigina bo`lib qolmasligi uchun sanashga doir topshiriqlar kundalik turmish 

bilan boglangan bo`lisni k

еrak. O`quvchilar sanash nima uchun kеrakligini, u turmushda 

---

 

39 

qachon qo`llanishini s

еkin-asta tushunib borishlari kеrak. Tayyorgarlik  davrida 

O`quvchilar har kuni  sanash to`qrisida yangi malumotlar bilan tanishadilar. 

Masalan: O`quvchilar dastlabki darslarda to`qri va teskari sanab va natijalarni 

taqqoslab, sanashda narsani (pr

еtmеtni)  ham, sonlarni ham sanamay o`tkazib yuborish 

mumkin emas d

еb takrollash yoki birgina narsaning o`zini bir nеcha marta sanash 

mumkin emas d

еb xulosalar qiladilar.  Bolalar narsalarni  to`qri tartibda (chapdan o`nga 

va  o`ngdan chapga,  yu`oridan pastga va aksincha va x.k)  sanar ekanlar, sanash sanoq 

tarkibiga bogliq emas d

еb o`z so`zlari bilan xulosa chiqaradilar. 

O`quvchilar juftliklarni,  uchtaliklarni b

еshtaliklarni va x.k larni sanab faqat ayrim 

narsalarnigina emas, balki, narsalar guruhlarini ham sanash mumkinligi va bunda yanada 

ko`proq narsalarni sanash mumkinligiga ishonch hosil qiladilar. O`quvchilarga sanashda 

ham miqdoriy  sonlardan (bitta, ikkita, uchta), ham tartib sonlardan (birinchi, ikkinchi, 

uchunchi, …) foydalanish mumkinligi ko`rsatiladi, t

еrminlar esa bolalarga hozircha 

ma`lum qilinmaydi. Sanash to`qrisidagi bilimlarni o`quvchilar sanashga doir turli-tuman 

mashqlarni bajarishda qo`llaydilar va birin k

еtin o`zlashtira boshlaydilar, sanashni bilish 

sonlarning miqdoriy va tartib munosabatlarini o`rganishga, yani, nom

еrlashni 

o`rganishga asos bo`ladi. 

Maktabda qabul qilinayotgan bolalarni t

еkshirish shuni ko`rsatadiki, bolalarning 

yozuvda tayyorgarligi eng kam bo`ladi.  Shuning uchun dastlabki mashgulotlardan 

boshlabog har kuni raqamlarni yozish uchun tayyorgarlik mashqlarini kiritish k

еrak: 

hoshiyalar chizish, chizgich bilan to`g`ri chiziqlar o`tkazish, raqamlar el

еmintlarini 

yozish kabilar.  Tayyorgarlik davrida bolalarni mat

еmatika daftari va darsligi, didaktik 

mat

еrial (uchburchaklar, kvadratlar, doirachalar, cho`plar, qirqma  raqamlar), nabor  

polotnosi, chizgich (to`qri chiziq o`tkazish uchun k

еrak asbob  sifatida) bilan tanishtirish 

va tarbiyaviy ahamiyatga ega, shuning uchun ularning mazmuni emas, balki tuzilishiga 

(ogzaki va yozma ishlarning navbatlashib k

еlishi, amaliy topshiriqlar va qiziqarli 

mashqlar kiritish, didaktik material va ulardan foydalanish) ham etibor b

еrib, sinchiqlab 

tayyorlanish k

еrak.  Bolalar toliqib qolmasligi uchun fizmimutlar  (jismoniy mashqlar 

bajarish, sh

еrlarni xor bo`lib harakatlar orqali ifodali o`qish o`tkazish kеrak. Bu davrlarda  

bolalarga o`qishga, maktabga qiziqish uygotish ayniqsa muhumdir.  Shu maqsadda o`quv 

jarayoni bolalar  uchun qiziqarli (maroqli), iloji boricha ko`proq ijobiy his-hayojonlar 

uygotadigan  bo`lisniga katta etibor b

еrish kеrak.  Yaxshilab bеzatilgan sinf,  chiroyli 

---

 

40 

ko`rgazmali qurollar, o`qituvchining etiborli, yaxshi muomilasi bolalar uchun ogirlik 

qilmaydigan qiziqarli darslar bunga imkon yaratadi. 

O`quv jarayonini d

еmonstratsion hamda yakka foydalaniladigan o`quv  qurollari 

to`plami bilan taminlashga oldindan etibor b

еrish kеrak.  Olti yoshli bolalar bilan 

ishlashda ko`rgazmali qurollardan foydalanish asta-s

еkin aniqlikdan abstraktlikka o`tish 

masalasiga buysindirishi k

еrak. Shuning uchun rеal narsalarni qarashdan ularning yassi 

tasmvirlariga (faqat bir o`zinigina emas,  balki, syujetli rasm shaklida ham) so`ngra 

abstrakt qurollar (abak, sonli jadvallar, sonli figuralar, geom

еtrik figuralar va hokazo) ga 

o`tish k

еrak.