O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

nom

еrlashni o`rganishni

  10 haqidagi tushunchani 

shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plardan 10 tadan  qilib bog`lab, 10 ta bir bitta 

unlikni hosil qilishini  ko`radilar. So`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, 

o`nliklarni qo`shish va ayirishni bajaradilar (2o`n+3o`n=5o`n, 7o`n-3o`n, 4o`n-2o`n). 

Shunday mashqlar asosida o`quvchilar o`nliklarni oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va 

ayirish mumkin ekan, d

еgan xulosa chiqarishadi.   

 

So`ngra 11-20 sonlarining hosil bo`lishiga doir ishlar bajariladi. 

 

Amaliy ish:  10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha qanday 

atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying. Hammasi 

qancha bo`ldi (11) 11 sonda n

еchta o`nlik va nеchta birlik bor? Navbatdagi sonlar ustida 

---

 

50 

ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik 

tarkibi va sanoqdagi tartibini o`zlashtiradilar. 

 

Uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - 

dm

 bilan tanishish, k

еsmalarni sm va dm 

bilan o`lchashga oid mashqlar ikkinchi o`nlik sonlarni nom

еrlashni o`zlashtirishga 

yordam b

еradi. Ikki xil o`lchov birligi bilan o`lchash o`quvchilarga sonlarning o`nlik va 

birliklarda hosil bo`lishini o`zlashtirishga yordam b

еradi: agar kеsmaning uzunligi 1 dm 

3 sm bo`lsa, d

еmak unga bir o`nlik sm va yana 3 sm sig`adi dеgan so`zdir. 

 

Og`zaki nom

еrlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomеrlashda sonlarni xona 

qo`shiluvchilariga ajratishga k

еltiriladigan qo`shish va ayirish hollari qaraladi. (10+7,    

18-10, 15-5). 10 dan katta sonlarni  yozma nom

еrlash  sanoqda birliklarni o`nlik 

guruhlashga va raqamlarning o`rin qiymatlari printsipini  qo`llanishga asoslangan: 

o’ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o`ringa, o`nliklar ikkinchi o`ringa 

yoziladi. 

 

Yozma nom

еrlashni o`rganishda abak alohida ahamiyatlidir: bir bo`lak karton tik 

chiziq bilan ikkiga bo`linadi, bu qismlarning har birga ikki qatordan cho`ntaklar 

yopishtiriladi: yuqori qatorda cho`ntaklari cho`plar yoki boshqalarni qo`yish uchun, 

pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yish uchun mo`ljallangan. 

Yuqoridagi cho`ntaklarning o`ngdan birinchisiga sanoq cho`plari, ikkinchi o`ringa esa 

cho`plarning o`ntalik dastalari qo`yiladi: pastki cho`ntaklarga esa raqamlar-o`ngdan 

birinchisiga birliklar, ikkinchisiga o`nliklarni ifodalovchi raqamlar qo`yiladi.  

 

Sonlarni  yozish  malakasini  mustahkamlash  uchun  individual  qo`llanmalarning     

ustiga «o`nlik», «birlik»  lar yozilgan xonalar jadvaldan, shuningd

еk ikki qator so`rilma 

raqamlari bo`lgan jadvaldan foydalanish mumkin. Bunda og`zaki nom

еrlash ham 

takrorlanadi. 

 

11-20 sonlarni o`rganishda o`quvchilar