Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «“Rövzətüş- şühəda” ilə “Hədiqətüs-süəda”da nəsrlə nəzmin sinkretik özəllikləri və bədii nəsrdə şeir poetikasının xüsusiyyətləri»
45 tasiya işində hər iki əsərdən seçilmiş örnəklər əsasında deyilən fikirlər öz elmi şərhini tapmışdır. Örnək olaraq aşağıdakı nümunəyə diqqət yetirək. «Rövzətüş-şühəda»da:
1
«Hədiqətüs-süəda»da: Hökmdür kim, cəmi’i-xəlqi-cəhan, Mələkü insü cinnü vəhşü tüyür, Əqlü nəfsü ənasürü əflak, Ülvivü süflivü ünasü zükur, Dutələr matəmi-Hüseyni-şəhid, Edələr ahü nalə ta dəmi-Sur... 2 Göründüyü kimi, Kaşifinin dörd misrada verdiyi fikri əsas götürən Füzuli, ona yaradıcı yanaşaraq oradakı fikirləri daha da xırdalamış, özünəməxsus bir üslubda – altı misrada şərh və tərcümə etmişdir. 3. «Hədiqətüs-süəda» əsərindəki üçüncü qisim mənzum parçalar isə «Rövzətüş-şühəda»dakı şeirlərlə olduqca yaxından səsləşir və onların bir qismi nəzirə, bir qismi isə nəzirə-tərcümə təsiri bağışlayır. Bu qrupa daxil olan mənzum parçalar əsərdə bir qədər çoxluq təşkil edir və onları «Rövzətüş-şühəda»dakı örnəklərlə müqayisədə nə tərcümə, nə də Füzuli qələminin tam orijinal məhsulu kimi dəyərləndirmək elmi baxımdan doğru olmaz. Çünki hər iki əsərdə eyni məqamda verilən həmin örnəklərin hər birində vəzn, mövzu, məzmun, söz-ifadə, rədif və qafiyə baxımından Kaşifinin təsiri açıq-aşkar duyulmaqdadır. Bu qrupa daxil olan çoxsaylı və çoxçeşidli örnəklərdən bəzilərinə diqqət edək. «Rövzətüş-şühəda»da:
3
«Hədiqətüs-süəda»da: Güllər açıldı, görünməz ol güli-xəndan, nə sud! Çıxdılar səyyarələr, çıxmaz məhi-taban, nə sud! 4
«Rövzətüş-şühəda»da: 1 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 6 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 13 3 H.V.Kaşifi. Göstərilən əsəri, s. 37 4 Füzuli. Göstərilən əsəri, s. 46
46
1
«Hədiqətüs-süəda»da: Dərda ki, əhli-danişü idrak getdilər, Məcruhü dilşikəstəvü qəmnak getdilər. Alayişi-zəxarifə aludə olmayub, Dünyayə pak gəldilərü pak getdilər. 2 4. «Hədiqətüs-süəda» əsərində dördüncü qrupa daxil olan mənzum parçalar isə Füzulinin orijinal şeirləridir və bunlar da əsərdə çoxluq təşkil edir. Dissertasiya işində konkret nümunələr əsasında bu şeirlərin özləri də iki qismə bölünür: 1) Füzulinin türkcə və qəsidələr divanından götürərək azacıq dəyişikliklərlə «Hədiqətüs-süəda»ya daxil etdiyi parçalar; 2) tama- milə orijinal şeir nümunələri. Beləliklə, aparılan qarşılaşdırma «Hədiqətüs-süəda»dakı şeirlərin bütünlüklə Füzuliyə məxsusluğunu göstərən tədqiqatçıların fikirlərinin yanlış olduğunu göstərir. «Hədiqətüs-süəda»dakı mənzum parçaların bədii dəyəri və tərcümə özəlliyindən söz açarkən onların başqa bir funksiyası üzərində ayrıca dayanmaq lazımdır. «Rövzətüş-şühəda»da verilməyən bir sıra «nükati- qəribələri» (incə mətləbləri) Füzuli şeir vasitəsilə «Hədiqətüs-süəda»ya əlavə etmişdir və Füzulinin bu əlavələri nəsr hissələrlə müqayisədə şeir nümunələrində daha aşkar görünür. Məsələn, birinci babın «Yəqub» fəslində Füzuli «Yusif» hekayətində olub, lakin «Rövzətüş-şühəda»da olmayan və əsərin ruhu ilə uyğun gəlməyən bəzi səhnələri şeir vasitəsilə xatırladaraq əsərə əlavə etmişdir. Züleyxanın Yusifi xəlvətə çağıraraq ondan murad istəməsi və Yusifin qaçmaq istəyərkən ətəyinin cırılmasını Füzuli qardaşlarının Yusifi gəzməyə aparmaq istədikləri vaxt təbiət təsvirinə həsr etdiyi aşağıdakı parçada çox sənətkarlıqla vermişdir: Çıxdı yaşıl pərdədən, ərz eylədi rüxsar gül, Sildi mir’ati-zəmiri-pakdən zəngar gül. San Züleyxa xəlvətidir qönçeyi-dərbəstə kim, Çıxdı andan daməni-çakilə Yusifvar gül. 3 Füzulinin «Gül» rədifli qəsidəsi ilə yaxından səsləşən bu örnəyin ikinci
1 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 45-46 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 54 3 Yenə orada, s. 38
47 beytində şair Züleyxanın xəlvət otağı ilə qönçəni qarşılaşdıraraq göstərir ki, gül də bağlı qönçədən Züleyxanın xəlvət otağından çıxan Yusif kimi, yırtıq ətəklə çıxır. Bu bənzətmə təsadüfi olmayıb, real və təbii əsasa malikdir. Şair Yusifin cırıq ətəyini gülün ləçəklərini özündə gizləyən yarpaq-örtüyə bənzətməklə uğurlu bir təşbeh yaratmış və bununla hekayətin məlum səhnəsinə eyham vurmaqla onu əsərə özünəməxsus bir üslubda əlavə etmişdir. Beləliklə, aydın olur ki, Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinə daxil olan şeir parçaları öz funksiyası və yerinə görə Kaşifinin «Rövzətüş- şühəda» əsərindən bəzi fərqli xüsusiyyətlərə malik olub, nəsr hissələrdə ifadə olunan ideya və məzmuna daha uyar bir şəkildə ifadəyə xidmət etmişdir. Dissertasiya işinin üçüncü fəslinin beşinci bölməsinin «“Rövzətüş-
tərcüməsində də təkcə məzmun baxımından deyil, bir çox məqamlarda ifadə və sənətkarlıq baxımından da «Rövzətüş-şühəda»nı izləmiş, ondan bəhrələnmişdir. Məlum olduğu kimi, hər iki əsər səcli (qafiyəli) nəsrlə yazılmışdır və müqayisə göstərir ki, bir sıra məqamlarda «Rövzətüş- şühəda»da işlənən səcləri Füzuli də əsərində olduğu kimi saxlamışdır. «Rövzətüş-şühəda»da: 1
«Hədiqətüs-süəda»da: «İmam Həsən ayıtdı: «Validəm səfvəti-xanə- dani-risalət və qüdvəti-dudmani-nübüvvət, sədəfi-səffətü ismət, qürreyi- çöhreyi-elmü hikmət, nöqteyi-daireyi-mənaqibü məfaxir, ləmə’eyi- nasiyeyi-məhamidü məsair, madəri-sadat məcmə’i-səadat, şəmi’i-ərse’i- ərəsat, Bətuli-Əzra, yə’ni Fatimeyi-Zəhra». 2
Təqdim olunan nümunədə Füzuli Kaşifinin işlətdiyi «risalət», «ismət», «hikmət», «məfaxir», «məasir», «səadət», «ərəsat», «Əzra» və «Zəhra» kimi səcləri, demək olar ki, olduğu kimi işlətmişdir.
1 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 100 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 108-109. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|