Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 

 

53 

s. 235-238. 

11.

 

 Klassik  Azərbaycan  ədəbiyyatında  bədii  tərcümə  anlayışı  (birinci 

məqalə).  «Mütərcim»  (Bədii,  elmi-publisistik  tərcümə  jurnalı).  Bakı, 

1999, №1, s. 57-59. 

12.

 

 Bədii  tərcümə  tariximizdən:  Klassik  Azərbaycan  ədəbiyyatında 

bədii tərcümə prinsipləri (ikinci məqalə). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publi-

sistik tərcümə jurnalı). Bakı, 1999, №2, №3, s. 63-66, s. 54-56. 

13.

 

 Bədii  tərcümə  tariximizdən:  Klassik  Azərbaycan  ədəbiyyatında 

bəzi  ədəbi  üslublar  və  onların  bədii  tərcümə  ilə  müqayisəli  səciyyəsi 

(üçüncü  məqalə).  «Mütərcim»  (Bədii,  elmi-publisistik  tərcümə  jurnalı). 

Bakı, 2000, №2, s. 50-53. 

14.

 

 Azərbaycan  ədəbiyyatında  ilk  bədii  tərcümə  örnəyi.  Elmi  axtarış-

lar. I toplu (filologiya, tarix, incəsənət). Bakı, 2000, s. 3-5. 

15.

 

Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dini tərcümə örnəyi. Elmi axtarışlar. 

II toplu (filologiya, tarix, incəsənət). Bakı, 2000, s. 27-30. 

16.

 

Məhəmməd  Füzulinin  «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin»  əsəri.  «Əl-Nida» 

(ədəbi və elmi-publisistik jurnal). Bakı, 2000, №2, s. 27-29. 

17.

 

Bədii tərcümə tariximiz haqqında qiymətli tədqiqat (M.Nağısoylu-

nun  «Orta  əsrlərdə  Azərbaycanda  bədii  tərcümə  sənəti»  kitabı  (Bakı, 

«Elm», 2000) haqqında rəy). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə 

jurnalı). Bakı, 2000, №3, s. 67-68. 

18.

 

Azərbaycan tərcümə tarixində lüğətlərin yeri (dördüncü məqalə). 

«Mütərcim»  (Bədii,  elmi-publisistik  tərcümə  jurnalı).  Bakı,  2000,  №4,  

s. 67-70. 

19.

 

Klassik Azərbaycan-türk ədəbiyyatında tərcümə-şərhlər. Elmi araş-

dırmalar (elmi-nəzəri məqalələr məcmuəsi). Bakı, 2000, №1-2, s.118-121. 

20.

 

Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri: tərcümə, yoxsa orijinal abidə? 

Elmi  araşdırmalar (elmi-nəzəri  məqalələr  məcmuəsi).  Bakı,  2000,  №3-4, 

s. 176-191. 

21.

 

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında bədii tərcümə prinsipləri. Azər-

baycan  EA-nın  Xəbərləri  (Ədəbiyyat,  dil  və  incəsənət  seriyası).  Bakı, 

2000, №3-4, s. 76-84. 

22.

 

Caminin «Çehel hədis» (40 hədis) əsəri və onun türk dilinə tərcü-

mələri. Şərqin aktual problemləri: tarix və müasirlik (Akademik Z.Bünya-

dovun xatirəsinə həsr olunmuş elmi-nəzəri konfransın materialları). Bakı, 

---

 

 

54 

2001, s. 125-126. 

23.

 

Azərbaycan  ədəbiyyatında  ilk  bədii  tərcümə  örnəyi  (beşinci  mə-

qalə).  «Mütərcim»  (Bədii,  elmi-publisistik  tərcümə  jurnalı).  Bakı,  2001, 

№1-2, s. 92-93. 

24.

 

Klassik  Azərbaycan  ədəbiyyatında  bəzi  ədəbi  üslublar.  Ədəbi-

nəzəri  fikir  iki  əsrin  qovşağında  (Respublika  konfransının  materialları  –

20-21 iyun 2001-ci il). Bakı, 2001, s. 138-149. 

25.

 

Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dini tərcümə örnəyi (altıncı məqalə). 

«Mütərcim»  (Bədii,  elmi-publisistik  tərcümə  jurnalı).  Bakı,  2001,  №3-4, 

s. 101-102. 

26.

 

Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsərinin  təsir  dairəsi.  Tədqiqlər 

(AMEA-nın  müxbir  üzvü,  fil.e.d.,  prof.  A.A.Axundovun  70  illik  yubile-

yinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları). Bakı, 2002, s. 89-91. 

27.

 

Bədii tərcümə tariximizin bəzi məsələləri haqqında. Tədqiqlər, №1, 

Bakı, 2002, s.207-210. 

28.

 

Məqtəl  janrının  inkişaf  tarixində  Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda» 

əsərinin yeri. Filologiya məsələləri. Bakı, 2002, №1, s. 68-72. 

29.

 

Orta  əsrlər  Azərbaycan-türk  ədəbiyyatında  tərcüməyə  münasibət. 

Filologiya məsələləri. Bakı, 2003, №3, s. 29-33. 

30.

 

Həzrət  Əli  Məhəmməd  Füzulinin  «Xoşbəxtlər  bağçası»nda. 

Filologiya məsələləri. Bakı, 2003, №4, s. 21-30. 

31.

 

Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsərində  səc.  Filologiya  məsələləri. 

Bakı, 2004, №3, s. 3-11. 

32.

 

Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsəri:  nəşri  və  tekstoloji  tədqiqi. 

Ədəbiyyat  məcmuəsi  (Nizami  adına  Ədəbiyyat  İnstitutunun  Əsərləri). 

XVIII c., Bakı, 2004, s. 136-150. 

33.

 

Füzuliyəqədərki  Azərbaycan  tərcümə  tarixinə  bir  nəzər.  Elmi 

araşdırmalar (elmi-nəzəri məqalələr toplusu). Bakı, 2006, №1-4, s. 81-88. 

34.

 

Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərində diqlossiya. Tədqiqlər. Bakı, 

2006, №3, s. 326-333. 

35.

 

Füzulinin  «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin»  əsəri:  nəşri  və  tekstoloji 

tədqiqi. Tədqiqlər. Bakı, 2006, №4, s. 353-359. 

36.

 

Bəzi Quran ayələri Füzulinin tərcüməsində («Hədiqətüs-süəda» əsəri 

əsasında). AMEA-nın Məruzələri. LXII cild, Bakı, 2006, №5-6, s. 214-217. 

37.

 

Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsəri:  bədii  nəsrdə  şeir  poetikasının 

xüsusiyyətləri.  Ədəbiyyat  məcmuəsi  (Nizami  adına  Ədəbiyyat 

İnstitutunun Əsərləri). XIX c., Bakı, 2006, s. 26-35. 

38.

 

Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərindəki qaynaqlar haqqında. Elmi 

---

 

 

55 

axtarışlar, XXII toplu. Bakı, 2006, s. 31-36. 

39.

 

Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri şəhidlik abidəsi kimi. Filologiya 

məsələləri. Bakı, 2007, №7, s. 284-293. 

40.

 

Məqtəl  janrı  və  Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsəri.  Ədəbiyyat 

məcmuəsi  (Nizami  adına  Ədəbiyyat  İnstitutunun  Əsərləri).  XX  c.,  Bakı, 

2007, s. 57-65. 

41.

 

Füzulinin  «Hədiqətüs-süəda»  əsəri  şəhidlik  abidəsi  kimi.  

«Hikmət» (Elmi araşdırmalar toplusu). Bakı, 2008, №13, s. 31-37. 

42.

 

Füzulinin «Hədisi-ərbəin» tərcüməsi: əslinə uyğun tərcümə-qitələr. 

Ədəbiyyat  məcmuəsi  (Nizami  adına  Ədəbiyyat  İnstitutunun  Əsərləri). 

XXI c., Bakı, 2008, s. 30-37. 

43.

 

Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin bəzi özəllikləri haq-

qında. AMEA-nın Məruzələri. LXV cild, Bakı, 2009, №2, s. 182-186. 

44.

 

О некоторых особенностях средневекового перевода (О тюрк-

ских переводах классической восточной  литературы). Журнал науч-

ных  публикаций  аспирантов  и  докторантов,  Курск,  2009,  №4, 

Апрель, стр. 74-78 

45.

 

Cami  və  Füzulinin  «Hədisi-ərbəin»ləri:  müqayisəli  təhlil.  Şərq 

filologiyası  məsələləri  (məqalələr  toplusu)  (dördüncü  buraxılış)  Bakı, 

2009, s. 419-437. 

49. Fuzuli’nin Tercüme-i Hadis-i Erbain Eseri Hakkında. Kardeş kalem-

ler. Aylık Avrasya  edebiyat dergısı, Ankara, 2009, sayı 29, Mayıs, s. 51-55. 

50. Fuzuli’nin «Hadikatüs-süeda» adlı eserindeki manzum kısımlar  üze-

rine. Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature 

and History of Turkish or Turkic. Ankara, 2009, Volume 4/7, Fall 2009,  

s. 438-447. 

51. Fuzûlî’nin «Hadikatü’s-süeda» Eserindeki Orijinal Manzum Kısım-

lar  Hakkında.  Kültür  evreni  (Uluslararası  sosyal  bilimler  dergisi  ). 

Ankara, 2010, № 7, s. 197-202 

52. Orta əsrlərdə bədii tərcümənin bəzi xüsusiyyətləri haqqında. Filologi-

ya məsələləri. 2011, № 2, səh. 339-349 

53. Произведение Абд ар-Рахмана Джами «Чихил хадис» («Сорок 

хадисов»)  и  его  переводы  на  тюркский  язык.  Кавказоведение. 

Москва, 2011, № 19, стр. 11-16 

54.  Füzulinin  «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin»  əsərinin  vəzni.  Filologiya 

---

 

 

56 

məsələləri. 2011, № 10, səh. 262-267 

Əsərləri haqqında dərc olunmuş rəylər: 

1.  Vasim  Məmmədəliyev.  İslamsevərlərə  qiymətli  hədiyyə.  Ataəmi 

Mirzəyev. «Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis». Bakı:  Ozan, 

1997, s.3-4. 

2.  Sənan  İbrahimov.  İslamsevərlərə  qiymətli  hədiyyə.  «Şəhriyar» 

qəzeti, 16-22 oktyabr 1997-ci il. 

3.  Məhəmməd  Seyfəddini.  Fəzilətdən  doğulan  əsər.  «Respublika» 

qəzeti, 27 noyabr 1997-ci il. 

4.  Çingiz  Sasani.  Orta  əsrlərin  tərcümə  abidəsi.  «Elm»  qəzeti,  31 

yanvar 2003-cü il. 

 

 

 

 

 

---

 

 

57 

А.Б.Мирзоев 

 

ЭТАП ФИЗУЛИ В ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО 

ХУДОЖЕСТВЕННОГО ПЕРЕВОДА  

 

РЕЗЮМЕ 

 

В  диссертации  впервые в  системном  плане  освещаются  перевод-

ческое  наследие  Мухаммеда  Физули  (1496-1556)  и  сфера  влияния 

переведенных им художественных произведений, также определяется 

место поэта в истории азербайджанского художественного перевода. 

Диссертация состоит из введения, трех глав, заключения и списка 

использованной литературы. 

В  первой  главе  диссертации  подчеркивается  значение  термина 

«перевод»  как  носителя  более  широкого,  нежели  в  современное 

время, понятия в восточной классической, в том числе азербайджано-

тюркской литературе. Согласно принципам перевода в художествен-

ной  классической  азербайджано-тюркской  литературе  произведения 

в вольном переводе впервые были дифференцированы по трем груп-

пам:  соответствующие  подлиннику,  переводы-комментарии  и  пере-

воды-подражания. Привнесена ясность в неоднозначное отношение к 

переводу в классической литературе, охарактеризована предшествую-

щая Физули история азербайджанского художественного перевода. 

Во второй главе диссертации впервые системно изучено перевод-

ное сочинение «Тарджума-йи Хадис-и арбаин» («Перевод сорока ха-

дисов»)  Физули  с  позиций  текстологии,  освещены  тематика  и  исто-

рия  издания  произведения.  Выявлены  идейно-художественные  осо-

бенности произведения, дано полное сопоставление перевода Физули 

с  произведением  «Хадис-и  арбаин»  («Сорок  хадисов»)  персидско-

таджикского  поэта  Абд  ар-Рахмана  Джами (1414-1492),  определены 

стиль языка и особенности перевода. 

В третьей главе диссертации впервые в текстологическом аспек-

те  обстоятельно  прослежены  предмет  повествования,  идея,  жанр, 

тематика  произведения Физули  «Хадикат  ас-суада»  («Сад  счастлив-

цев»). Представлена аргументированная позиция к мнениям и сужде-

ниям,  расценивающих  «Хадикат  ас-суада»  либо  как  оригинальное, 

либо как переводческое произведение. В результате большого коли-

чества  научно-теоретических  и  фактологических  доводов  обоснова-

но, что «Хадикат ас-суада» представляет собой образец вольного пе-

---

 

 

58 

ревода.  Дано  сопоставительное  исследование  «Хадикат  ас-суада» 

Физули и произведения персидского автора Хусейна Ваиза Кашифи 

(ум.  1504/05)  «Раузат  аш-шухада»  с  точки  зрения  художественной 

композиции, тематических источников, языка и стиля, особенностей 

художественного мастерства. Поэтические отрывки из произведения 

впервые классифицируются по четырем группам с выявлением отли-

чительных  особенностей  перевода  при  сопоставлении  его  с  ориги-

нальным текстом.      

В  заключение  диссертации  подводятся  итоги  исследования  и 

обобщаются  основные  научные  выводы,  позволяющие  утверждать, 

что Физули – мастер, создавший школу художественного перевода в 

истории  азербайджанской  литературы.  Заложенные  им  традиции 

развивались  и  в  последующие  этапы  –  в  течение  целого  ряда  веков 

художественный  перевод  произведений  поэзии  и  прозы  находился 

под влиянием Физули. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

59 

A.B.Mirzayev 

 

THE STAGE OF FUZULI  IN  THE HISTORY OF 

AZERBAIJANI LITERARY TRANSLATION 

 

SUMMARY 

 

The translation heritage of Muhammad Fuzuli (1496-1556), the extent 

of influence of his literary translation works, and his role in the history of 

translation  in  Azerbaijan  have  been  studied  systematically  for  the  first 

time in the thesis. 

The  thesis  consists  of  introduction,  three  chapters,  conclusion  and 

bibliography. 

In the first chapter, the term “translation” has been testified as having 

a  broader  meaning,  as  it  is  being  understood  nowadays,  in  the  classical 

Eastern  as  well  as  Azerbaijani-Turkic  literature.  For  the  first  time,  loose 

translation works have been classified into three categories, in accordance 

with  the  principles  of  translation  in  the  classical  Azerbaijani-Turkic 

belletristic  literature:  consistent  with  the  original,  commentary  and 

imitative  translation.  Clarity  has  been  brought  into  a  mixed  attitude 

towards translation in the classical literature, with the revision of history 

of pre-Fuzuli literary translation in Azerbaijan. 

In the second chapter, “Tarjuma-yi Hadis-i arbain” (“The translation 

of  forty  Hadith”)  by  Fuzuli  has  made  its  debut  as  a  subject  of 

comprehensive  and  systematic  study  from  the  point  of  view  of  textual 

criticism, with further elucidation covering the subject matter and date of 

production of the work in question. The distinctions of the work from the 

point of view of its ideological and artistic composition brought to light. 

The  translation  by  Fuzuli  is  entirely  compared  with  the  source  language 

work “Hadis-i arbain” (“Forty Hadith”) by Abd ar-Rahman Jami (1414-

1492),  a  Persian-Tajik  poet, thereby  making  it  possible to elicit the  style 

of language and distinguished features of the translation thereof. 

The  third  chapter  provides  the  first  thorough  textual  analysis  of 

“Hadiqat-us-Suada”  (“The  Garth  of  the  Blessed”),  another  work  by 

Fuzuli, from the point of view of narration, idea, genre and subject matter. 

Broad  and  coherent  comments  have  been  made  about  the  considerations 

for  “Hadiqat-us-Suada”  as  the  original  composition  or  the  translation 

masterpiece.  Consequently,  it  has  been  substantiated,  on  the  basis  of  a 

series  of  theoretical  and  factual  pieces  of  evidence,  that  “Hadiqat-us-

---

 

 

60 

Suada” is an example of loose translation. In comparison with  “Rawza-

tush  Shuhada”  (“Garden  of  Martyrs”),  a  work  by  the  Persian  writer 

Hussein  Vaiz  Kashifi  (d.  1504  or  5),  “Hadiqat-us-Suada”  has  become  a 

subject  of  research  from  the  point  of  view  of  stylistic  composition, 

thematic  sources,  language,  the  manner  of  statement  of  contents,  and 

particular characteristics of literary mastership. For the first time, poetical 

extracts from the work by Fuzuli have been classified into four categories, 

with  the  exposure  of  distinctive  features  of  translation  as  compared  with 

the source language. 

In  the  conclusion,  there  have  been  provided  scholarly  findings  and 

considerations, in which Fuzuli is referred to as the founding master of the 

school  of  literary  translation  in  the  history  of  the  Azerbaijani  literature. 

The  traditions  initiated  by  Fuzuli  have  been  fostered  at  posterior  times, 

dominating the style of literary translation of compositions in poetry and 

prose for several centuries afterwards. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

61 

НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА 

ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ им. НИЗАМИ 

 

 

                                         

                        На правах рукописи 

 

 

 

 

АТААМИ БАЛА БАБА оглы МИРЗОЕВ 

 

 

 

ЭТАП ФИЗУЛИ В ИСТОРИИ 

АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО  ХУДОЖЕСТВЕННОГО 

ПЕРЕВОДА   

 

 

10.01.01. – Азербайджанская литература 

 

 

 

 

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т 

 

диссертации на соискание научной степени  

доктора филологических наук 

 

 

 

 

 

 

 

БАКУ – 2012 

 

---

 

 

62