Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- altıncı bəndində («Hədiqətüs-süəda»nın tərcümədən prototipə çevrilməsi və əsərin nüfuz dairəsi)
- Dissertasiyanın əsas məzmunu müəllifin aşağıdakı əsərlərində öz əksini tapmışdır. Monoqrafiyalar
- Elmi məqalələr
50 səngrizə həbsi-mə’adində müzayiqə çəkməsə, lə’li-abdar olub zivəri- əfsəri-səlatin olmaz və qətreyi-ab təngnayi-sədəfdə məhbus olmasa, dürri- şahvar olub məhbublər vüsalinə dəstrəs bulmaz». 1
Bədii tərcümə nəzəriyyəsində belə fikir mövcuddur ki, tərcüməçi nəsrdə qul, nəzmdə isə rəqibdir. 2 Füzuli «Hədiqətüs-süəda» əsəri ilə sübut etdi ki, əsl tərcüməçi, həqiqi sənətkar həm nəzmdə, həm də nəsrdə rəqib ola bilər və o, özünün «Hədiqətüs-süəda» tərcüməsi ilə türk dünyasında H.V.Kaşifinin ən böyük rəqibinə çevrilmiş oldu. Dissertasiyanın üçüncü fəslinin beşinci bölməsinin altıncı bəndində («Hədiqətüs-süəda»nın tərcümədən prototipə çevrilməsi və əsərin nüfuz dairəsi) qeyd olunur ki, Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri yazıl- dığı vaxtdan geniş ərazidə yayılaraq, türk ədəbiyyatının sonrakı dövrlə- rində Kərbəla mövzusunda qələmə alınmış məqtəl əsərlərinə olduqca böyük təsir göstərmiş, onların forma və məzmunca zənginləşməsində xüsusi rol oynamışdır. 3
Azərbaycan ədəbiyyatında XIX yüzillikdə qələmə alınmış Abbasqulu ağa Bakıxanovun «Riyazül-qüds», Məhəmmədtağı Dərbəndinin (Qumri- nin) «Kənzül-məsaib» və «Gülzari-Hüseyni» adlı müstəqil məqtəl örnək- ləri də bədii quruluş, dil, üslub və sənətkarlıq baxımından «Hədiqətüs- süəda» əsəri ilə yaxından səsləşir. «Hədiqətüs-süəda»nın təsir dairəsi təkcə məqtəl janrında qələmə alın- mış əsərlərlə məhdudlaşmır. O, eləcə də Azərbaycan bədii nəsrinin klassik nümunəsi kimi özündən sonra yaranan nəsr əsərlərinə («Şəhriyar» (Məhəmməd) və «Lisanüt-teyr» (M.Nəsiri), «Kitabi-Əsgəriyyə» (A.Bakı- xanov)) də böyük təsir göstərmiş, əsası Füzuli tərəfindən qoyulan Azər- baycan anadilli bədii nəsrində onun ənənələri davam və inkişaf etdirilmiş, adı böyük hörmətlə yad edilmişdir. Dissertasiyanın nəticə hissəsində Füzulinin bədii tərcümə sahəsindəki fəaliyyəti ilə bağlı qənaət və müddəalara aşağıdakı şəkildə yekun vurulur: 1. Füzuli bədii yaradıcılığın bir sahəsi sayılan tərcüməyə olduqca böyük önəm vermişdir. O, ədəbiyyatın və eləcə də, tərcümənin mahiy- yətinin xalqa xidmət olduğunu gərəyincə dərk edərək tərcüməni
1 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 50 2 M.Гаспаров. Точные методы и проблемы перевода / Литература и перевод: проблемы теории. Международный встреча ученых и писателей (Москва, 27 февраля-1 марта 1991 г.), М., 1992, стр. 77 3 A.Karahan. Anadolu türk edebiyatında «Maktel-i Hüseyn»ler, Edebiyat Fakültesi Türkoloji Disiplini, Mezuniyet travayı, İstanbul, 1938-1939
51 «ümumfeyz» işi («Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinə yazdığı dibaçə) saymışdır. Füzuli orijinal əsərləri ilə yanaşı, başqa dildə yaranan əsər - ləri öz ana dilinə çevirməklə də xalqın tələbatını ödəməyə çalışmış, bu sahədə də dəyərli örnəklər yaradaraq xalqına şərəflə xidmət etmişdir. 2. Füzuli tərcüməçi kimi qələmini həm nəzm, həm də nəsrlə edilmiş nümunələrdə sınamış, bu sahələrin hər ikisində yüksək peşəkarlıq nümayiş etdirmişdir. Bu peşəkarlıq təkcə bədii sənətkarlıq baxımından deyil, mövzunun bədii dərki, tərcüməyə hazırlıq, onun mərhələləri və yerinə yetirilməsi baxımından da diqqəti çəkir. Araşdırmalar göstərir ki, Füzuli tərcümə zamanı təkcə orijinalın mətnini tərcümə etməklə kifayətlənməmiş, onun «ruhunu» (H.Heyne) tərcümə etməyə, oxucuya çatdırmağa nail olmuşdur. Füzuli qələminin tərcümə sahəsindəki sehri- nin sirri də məhz bununla bağlıdır. 3. Füzuli özünün tərcümə yaradıcılığında klassik ədəbiyyatda möv- cud bədii tərcümə prinsiplərindən olan sərbəst tərcüməyə üstünlük vermişdir. Onun hər iki tərcüməsi klassik ədəbiyyatımızda sərbəst tər - cümənin ən kamil örnəkləri sayılır. 4. Füzulinin tərcümələri yüksək bədiiliyi, dil-üslub sənətkarlığı, şeiriyyəti, oxunaqlılığı baxımından özünəqədərki örnəklərdən seçilir. Onun hər iki tərcümə əsərində dövrün ədəbi dilində mövcud üslublar- dan olan klassik-kitab üslubunun hər iki qolu (həm mənzum, həm mən- sur) özünün bütün xüsusiyyətlərini nümayiş etdirir. 5. Füzulinin hər iki tərcümə əsəri yüksək sənətkarlıq mücəssəməsi olub, özündən sonra istər nəzm, istərsə də nəsr sahəsində yaranan tər- cümə əsərləri üzərində böyük iz buraxmışdır. 6. Füzulinin tərcümələrinin təsir dairəsi təkcə tərcümə əsərləri ilə məhdudlaşmır. Onun «Hədiqətüs-süəda» əsərinin təsiri özünü Hüseyn Vaiz Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsərinin tərcümələri ilə yanaşı, həm həmin mövzuda yazılmış çoxsaylı örnəklərdə, həm də başqa mövzuda olan bədii nəsr nümunələrində göstərir. 7. Füzuli ədəbiyyat tariximizdə bədii tərcümə sahəsində ədəbi məktəb yaratmış ilk sənətkardır. Onun bu sahədəki ənənələri sonrakı dövrlərdə davam etdirilmiş, neçə-neçə əsrlər bədii tərcümə həm nəzm, həm də nəsr sahəsində Füzuli təsirindən qurtara bilməmişdir. Bütün bu xüsusiyyətlər Azərbaycan-türk ədəbiyyatının bir qolu olan bədii tərcümənin inkişaf tarixində Füzuli yaradıcılığının yeni bir
52 mərhələ təşkil etdiyini göstərir. Dissertasiyanın əsas məzmunu müəllifin aşağıdakı əsərlərində öz əksini tapmışdır. Monoqrafiyalar: 1.
Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında «40 hədis». Bakı, «Ozan» nəşriyyatı, 1997, 5,5 ç. v. 2.
Bakı, «Nurlan» nəşriyyatı, 2001, 11,3 ç. v. 3.
Azərbaycan bədii tərcümə tarixi və Füzuli. Bakı, «Avropa» nəşriyyatı, 2009, 10,6 c. v.
1.
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsəri haqqında bəzi qeydlər. Gənc ədəbiyyatşünasların respublika konfransının materialları (5-6 iyul 1994). Bakı, 1994, s. 55-56. 2.
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin tərcümə özəllikləri haqqında. Filologiya məsələləri (VI buraxılış). Bakı, 1996, s. 67-69. 3.
da. Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyi, Məhəmməd Füzuli- nin 500 illiyinə həsr edilmiş respublika konfransının materialları. Bakı, 1996, s. 43-44. 4.
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin elmi-tənqidi mətni haqqında. Gənc alimlərin və aspirantların respublika konfransının tezisləri (Humanitar və ictimai elmlər), I hissə, (dekabr 1996). Bakı, 1997, s. 68-69. 5.
«Hədisi-ərbəin» orta əsrlər Şərq tərcümə sənətinin klassik örnəyi kimi. Məhəmməd Füzuli – 500. Beynəlxalq Füzuli simpoziumunun ma- terialları (7-8 noyabr 1996), Bakı, «Sabah» nəşriyyatı, 1997, s.232-236. 6.
Hədis haqqında. «Əl-Nida» (ədəbi və elmi-publisistik jurnal). Bakı, 1998, №2, s. 7-10. 7.
«Dil və Ədəbiyyat» (nəzəri, elmi, metodik jurnal), Bakı, 1998, №1, s.100-101. 8.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinin elmi-tənqidi mətni haqqında. «Dil və Ədəbiyyat» (nəzəri, elmi, metodik jurnal), Bakı, 1998, №2, s. 98-100. 9.
tərcüməsində («Yəqub» fəsli əsasında). Azərbaycan EA-nın Xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası). Bakı, 1998, №3-4, s. 52-55. 10.
ne. «Bilig» (Türk Dünyası Sosial Bilimlər Dergisi). Ankara, 1998, sayı 7, Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|