Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
43 əsərdəki diqlossiyaların, əsasən, eyni məqamlarda işlənməsi də «Hədiqə- tüs-süəda»nın «Rövzətüş-şühəda»dan tərcümə olunmasını təsdiqləyən amillərdən biri kimi dəyərləndirilir. «Hədiqətüs-süəda»nın mətnində istifadə olunmuş Azərbaycan-ərəb diqlossiyası cümlə, beyt, ifadə və s. səviyyəsində, müxtəlif konstruksiya- larda özünü göstərir və bu aşağıdakı kimi təsnif edilir: 1) Quran ayələ- rindən iqtibaslar; 2) hədislərdən iqtibaslar; 3) məsəllər; 4) ərəb şeirindən nümunələr; 5) dualar; 6) müraciət etiketləri və epitetlər; 7) ərəbcə adi danışıq cümlələri. Dissertasiya işində çoxsaylı və çoxçeşidli örnəklər əsasında «Hədiqə- tüs-süəda» əsərindəki Azərbaycan-ərəb diqlossiyasını təşkil edən hissələr tədqiqata cəlb edilir. Üçüncü fəslin beşinci bölməsinin dördüncü bəndində («“Hədiqətüs-
«Rövzətüş-şühəda»da olduğu kimi, klassik şeirin çeşidli janrlarından istifadə olunmuşdur. «Hədiqətüs-süəda»nın tərcümə deyil, orijinal abidə kimi təqdim etmə- yə çalışan bütün müəlliflərin yekdil fikri belədir ki, əsərdə nəsrlə nəzmin növbələşməsi, lirik ricətlərin bolluğu xalq dastanlarımızdan gəlmə bir ənənədir və əsərin bütün səhifələrini bəzəyən 541 mənzum parçanın heç biri tərcümə deyil, Füzuli qələminin orijinal məhsuludur. 1 Ancaq bu fi- kirlərin heç biri «Hədiqətüs-süəda»nın «Rövzətüş-şühəda» ilə müqayisəli tədqiqində özünü doğrultmur. Belə ki, hər iki əsərin müqayisəsi göstərir ki, onların bədii quruluşu və tərtibatı eynidir və «Hədiqətüs-süəda»dakı mənzum parçaların heç də hamısı Füzulinin özünün orijinal şeirləri deyildir. «Hədiqətüs-süəda»dakı mənzum parçaların, əsasən, «Rövzətüş- şühəda» ilə eyni məqamlarda işləndiyindən, çox vaxt onlar məna, məz- mun, vəzn, qafiyə və s. baxımdan da eyniyyət təşkil edir. Bu baxımdan dissertasiya işində «Hədiqətüs-süəda» əsərindəki mənzum parçalar dörd qrupda təsnif edilir: 1) «Rövzətüş-şühəda»dan eynilə götürülən örnəklər; 2) ondan tərcümə edilən parçalar; 3) nəzirələr; 4) Füzulinin orijinal şeirləri. 1. Füzuli «Hədiqətüs-süəda»dakı mənzum parçaların bir qismini Kaşifinin əsərindən olduğu kimi götürmüş və məhz eyni məqamda
1 M.Sultanov. Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri // «Azərbaycan» jurnalı, 1958, № 7, s. 183; S.Əliyev. Orijinal abidə // «Azərbaycan» jurnalı, 1991, № 11-12, s. 50; Yenə onun: Füzuli vəzninin yanlış təsviri (İstanbul Universitetinin müəllimi doktor Şeyma Güngörə açıq məktub) // S.Əliyev. Füzuli (Nəzəri-bədii düşüncə- ləri). Bakı, 1996, s. 217
44 işlətmişdir. Konkret olaraq bir misalı nəzərdən keçirək. «Rövzətüş- şühəda»da:
«Hədiqətüs-süəda»da: Büzürgvar xudaya, əsirü heyranəm, Şikəstəhalü dilazürdəvü pərişanəm. 2 «Hədiqətüs-süəda»nın orijinal əsər olduğunu iddia edən müəlliflər xüsusi olaraq qeyd edirlər ki, Füzuli əsərində bircə dənə də olsun farsca cümlə və ya misra işlətməmişdir. 3 Lakin verilən nümunə həmin fikri tamamilə inkar edir. Orijinala bələd olmayan oxucu, yaxud tədqiqatçının «Hədiqətüs-süəda»dan verilən örnəyi orijinal hesab etməsi təbiidir. Bundan başqa, Füzulinin şeir dilinin ərəb və fars izafətləri ilə yüklü olması və klassik türk divan şeirinin bir sıra məqamlarda fars divan ədə- biyyatı ilə müştərək xüsusiyyətləri bu beytin farsca olduğunu düşünməyə imkan verməyib. Füzulinin əsərinin türkcə olmasını nəzərdə tutan tərtibçi həmin farsca beyti də türk tələffüzünə uyğunlaşdırıb. Fərq isə sadəcə transkripsiyadadır və mətnlərin yazılışı ərəb əlifbası ilə yazılmış hər iki əsərdə eynidir. «Hədiqətüs-süəda»da «Rövzətüş-şühəda»dan eynilə götürülən şeir nü- munələrindən danışarkən ərəbcə şeirlərin üzərində xüsusi dayanmaq la- zımdır. Çünki «Hədiqətüs-süəda»ya daxil olan 14 mənzum parçanın ha- mısı Füzulinin öz qələminin məhsulu olmayıb, eynilə «Rövzətüş-şühə- da»dan götürülmüşdür. 2. «Hədiqətüs-süəda»dakı ikinci qrup şeirlər isə Kaşifinin «Rövzətüş- şühəda» əsərindən tərcümə olunmuş mənzum parçalardır. Bu qrupa daxil olan örnəklərin özünü də iki qismə bölmək olar. Belə ki, onların bir qismi olduğu kimi, yəni demək olar ki, dəyişiklik edilmədən olunan tərcümələr, digər bir qismi isə sərbəst və genişləndirilmiş tərcümələrdir. Füzulinin dəyişiklik etmədən çevirdiyi nümunələrin özlərində də bir şərtilik vardır. Belə ki, o, «Rövzətüş-şühəda»dakı hər hansı beyt və ya parçanı türkcəyə çevirdikdən sonra ona başqa beytlər də əlavə edərək genişləndirir. Disser-
1 H.V.Kaşifi. Rövzətüş-şühəda. Bombey, h.1325, s. 42 2 Füzuli. Əsərləri: 6 cilddə, VI c., Bakı, 1996, s. 50 3 Ş.Güngor. Giriş // Fuzuli. Hadikatü’s-sü’eda (hazırlayan: dr. Şeyma Güngör), Ankara, 1987, s. XXXIX; Ə.Cəfər. Füzulinin «Hədiqətüs-süəda»sında olan mən- zum əsərlərin vəzni // Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri, Xüsusi buraxılış, Füzulinin 400 illiyi, 1958, s. 111
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|