Niyâzî-i Mısrî’nin Kur’an ve Tefsir Anlayışı
Yüklə 340,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 199 müjde (mübeşşirât) veren kişinin bu müjdesi Kur’an’ın zâhirine uymuyorsa, hemen reddedilmemelidir. Zira belki birinci, belki de yedinci bâtınına uygun bir müjdedir. 72 Mısrî, bu sözüyle aslında bu âyetin tefsiri bağlamında Haseneyn’in peygamberliğine dair yaptığı yorumlara meşrûiyyet kazandırmaya çalışmakta- dır.
Mısrî, bilginin zâhir-bâtın katmanlarının mevcûdiyetini ispatlamak üzere eserlerinde Musa-Bilge kul (Mısrî’nin ifadesiyle Hızır) kıssasına pek çok yerde atıfta bulunmaktadır. Mesela ona göre zâhirî ve bâtınî ilimler, birbirini tamam- layan unsurlardır. Bunlardan her biri, ancak diğeri ile birlikte daha güzel ve daha anlamlı bir hale gelir. Bu iki ilim, ruh ile beden gibidir. Bunun içindir ki Hz. Musa’ya Hızır’ı bulması ve ondan bâtınî ilimleri öğrenmesi emredilmişti ki bu sayede “Dünyada en bilgin insan, benim” zannı ve gururu ortadan kalksın. 73
Mısrî, Mevâidu’l-İrfân’ın çeşitli yerlerinde bu kıssaya atıfta bulunmanın yanı sıra elli sekizinci sofrayı tamamen bu kıssanın bâtınî/enfüsî yorumuna ayırmıştır. Buradaki açıklamalarına göre kıssada geçen “iki deniz”den maksat, şeriat ve hakikat denizidir. Hızır’ın “iki denizin buluştuğu yerde (mecmeu’l-bahreyn) olması, onun her iki ilme sahip bulunmasına, Allah’ın Hz. Musa’yı Hızır’a gön- dermesi, insanın kemâlinin ancak ledünnî ilimle tamamlanacağına, birinci ilim her ne kadar ülü’l-azm peygamberlerde, ikinci ilim rütbe itibariyle onlardan aşağıda olanlarda ise de, ikincisinin aranması gerektiğine ve ledünnî ilim sahibi- ne Allah’a ibadet edecek kadar şeriat öğrenmesinin kâfî olacağına işaret etmek- tedir.
74 Divan’ındaki şu beyitler de Musa-Hızır kıssasına yaptığı atıflara örnek verilebilir: Belki Mûsâ’yı telemmüz eylese itmez kabûl Hızr ile hem-râh olan kes eylemez çün ü çerâ
Dersi aklundan alursan bil sana olmaz delil Dersüni var Hakdan al kim ilmün ola reh-nümâ 75
Mısrî’nin, Mevâidu’l-İrfân’da alıntıladığı bir beyitte mana sır gelinine, lafız ise peçeye benzetilmektedir. 76 Aslında bu benzetme, genelde sûfîleri, özelde de Mısrî’nin, lafız ve manaya, bir başka ifadeyle zâhir ve bâtına bakışını da yansıt-
72 Bkz. Mısrî, Tefsîru Âyeti ‘İnnâ Arazne’l-Emânete’, Pertev Paşa no. 261/9, vr. 36. 73 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 31a; İrfan Sofraları, s. 120. 74 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 39b; İrfan Sofraları, s. 146. 75 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 16. 76 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 21b; İrfan Sofraları, s. 85. 200 | OSMANLI TOPLUMUNDA KUR'AN KÜLTÜRÜ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI -II- maktadır. Bu bakış açısına göre asıl olan Kur’an’ın lafzı değil, o lafzın bir peçe gibi gizlediği manadır. Şu halde sûfînin vazifesi ve rolü, lafız (zâhir) peçesini kaldırıp onun arkasında gizlenmiş olan mana (bâtın) gelinine ulaşmaktır. Bunun için de “damat” olmak, yani o peçeyi kaldırmaya ehil olacak kıvama ulaşmak gerekir ki bunun yolu da seyr u sülûktür. Nasıl ki evlilik, istemeyle başlayan uzun bir süreç ise, bâtınî ilme mazhar olabilmek için de önce manevî olgunluğu ve manayı isteyen (mürîd) kişi durumunda olmalıdır. Sonra da uzun ve yorucu bir düğün yolculuğu (seyr u sülûk) ve hazırlığı yapılmalıdır. Bunun sonucunda da manevî birleşme (vahdet-i vücûd) anında gelinin (mana/bâtınî ilim) duvağı (la- fız/zâhirî ilimler) kaldırılıp güzelliği temâşâ edilir. 33. Kur’an’ın Sonsuz Mana Derinliği Hemen her sûfî gibi, Mısrî de Kur’an’ın sonsuz mana derinliğine sahip bir ki- tap olduğunu düşünmektedir. Ona göre “Yaş ve kuru hiçbir şey yoktur ki apaçık bir kitapta bulunmasın” 77 âyetindeki “apaçık kitap”, Kur’an’dır. Dolayısıyla Kur’an’da her şey mevcuttur. 78 Ona göre Kur’an’da mevcut olan herşeyi bulma- nın yolu da hatt-ı Kur’an’dan, yani cifr hesabından geçer: Gösterüp her muciza’tı evvelâ bildirdi Bunca yazılan ki mana bikr-i Kur’ânun ola
Bir bilinmez emr irişmedi dahi bu yüzde kim Hatt-ı Kur’an şekli söyler sana bir bir asliyâ 79
Mısrî’ye göre Kur’an’daki her harfin binlerce manası vardır. Bunu şu beyitle ifade eder: “Kemâl-i devlet istersen okı âyât-ı Kur’ânı/Ki her harfin içinde var Niyâzî bin dürr-i yektâ”. 80 Ona göre Kur’an’da sırlar içinde nurlar, yani mana içinde mana gizlidir: “Nedür Kur’an’un esrârı nedür esrârun envârı” 81 Nitekim hâtırâtında da Kur’an’ı “sonsuz hazine (kenz-i lâ yefnâ)” şeklinde nitelemekte- dir.
82
77 En’âm 6/133. 78 Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 22b; İrfan Sofraları, s. 88. 79 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 17. 80 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 14. 81 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 165. 82 Bkz. Mısrî, Mecmûa, vr. 16a; a.g.mlf., Niyâzî-i Mısrî’nin Hâtıraları, s. 53. M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 201 B B. İşârî Tefsir Anlayışı 1. Bilgi ve Yorum Kaynağı Olarak Keşf Mısrî, peygamberlere gönderilen vahye benzer bir yolla âriflere de ilham ve- rildiğini ve bu sayede onların vâsıtasız doğrudan Allah’tan bilgi aldıklarını düşünmektedir. Meselâ Divan’ında, Necm suresinde geçen “O, kendi hevâsından konuşmaz. O, kendisine vahyedilen bir vahiyden başka bir şey değildir” 83 âyetle- rine telmihte bulunarak, kâmil insanların sözlerinin de ilham vahyine müstenit olduğunu belirtmektedir: Sûre-i Necm’i okı anlagil vahy-i Hakk’ı Bilesin ol mantıkı nefesidür kâmilün 84
bir kitaptan veya şahıstan alınmadığını, doğrudan Allah’tan ilham yoluyla kendisine verildiğini söylemektedir. Bu durumu, şöyle ifade etmektedir: “1076 senesi Şevvâl ayının onuncu günü idi. Ricası benim yanımda farz dere- cesinde olan ihvandan biri, tarikat ve hakikat erbâbı nokta-i nazarından bu âyetin (Bakara 2/148) işâretini açıklamamı rica etti. Şifâhen bu ricayı kabul ettikten sonra bütün kemâlleri zâtında cem eden Allah’a yöneldim. Araştırma yapmadım. Hiçbir kitaba da bakmadım. Tamamen O’na yönelip ilhamını bekledim. Nihayet Yüce Allah, sırrıma bu sofrayı indirdi. Yedim, içtim ve bize lütfettiği nimetlerden ve hidâyetinden dolayı Allah’a hamd ve şükrettim.” 85
Mısrî, Mecmûa’sında da Mevâidu’l-İrfân’ı hiçbir kitaba bakmadan ilham ile yazdığını şöyle ifade etmektedir: “Ol risâlenün ismi, Mevâidu’l-İrfân ve Avâidu’l-İhsân’dur. Elli sekiz mâidedür. Elli yedi yaşumda başladum. Elli sekiz yaşumuzda elli seküzde kaldı ve ol risâleyi böyle ilham olındum idi ki asla bir kitaba bakup bir şey yazmayam ta gicede ya gündüzde vâridât-i ilâhî geldükçe onı yazam gayrı bir şey yazma- yam. Bir sene tamam oluncaya dek ol kadar şey yazmak müyesser oldı. Vâridâttan bir vâizin sermayesüdür.” 86
fından söylettirildiğini, kendi rolünün sadece O’ndan gelen ilhamları kaydetmek olduğunu şu mısralarla ifade etmektedir: “Bu Niyâzî inüp gökden bir mana
83 Necm 53/3-4. 84 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. 116. 85 Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, v. 7a; Mısrî, İrfan Sofraları, s. 35. 86 Mısrî, Mecmûa, v. 104b; a.g.mlf., Niyâzî-i Mısrî’nin Hâtıraları, s. 157. Yüklə 340,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|